Przestrzeń symboliczna na dawnych mapach Śląska (XVI-XVIII w.)

• Autorzy: Bogacz T.

Warianty tytułu

EN

Symbolic Space on Early Maps of Silesia

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule podjęto próbę przybliżenia związków kartografii z kulturą na przykładzie map Śląska powstałych w dobie nowożytnej (XVI-XVIII w.). Pokazano, jak świadomość regionalna mieszkańców, kształtująca się w tym okresie pod wpływem silnych bodźców społecznych (ideowych, gospodarczych, kulturowych), zaznaczyła się symbolicznie w ówczesnych zapisach przestrzeni regionu - na planach miast i mapach całego obszaru poprzez między innymi łączenie informacji topograficznej z przesłaniem ideowym. Przedstawione przykłady różnych form realizacji społecznych potrzeb wskazały na udział kartografów Śląska w tworzeniu jego wizerunku jako krainy geograficzno-historycznej ze swoją terytorialną specyfiką, ale i silnej dzielnicy administracyjnej, mającej bogate tradycje kulturowe, mocne podstawy ekonomiczne i ogromny potencjał ludzki, także w wymiarze intelektualnym, naukowym.

EN

Symbolic space is usually associated with cultural and spiritual content which is reflected in the record or spatial landscape. The cultural and spiritual content includes caring for the past and tradition, strengthening or building identification with the region, creating its local uniqueness, searching for and discovering cultural identity. Symbolic space with internal semantic and axiological code has found a place also in European regional cartography, beginning from the earliest maps. It was present in an especially interesting way on maps of historical-geographical regions, which were shaped in a natural process of development. Their inhabitants, having a high level of regional consciousness and considerable cultural achievements felt a need to illustrate them in a spatial way. One of such regions was Silesia (Śląsk). The article shows, using 16th to 18th century maps of Silesia, various examples of how this particular need of marking cultural individuality was realized. They have been referred to entries which constitute the content layout. The first entry shows the Silesians' educational and intellectual ambitions using as an example information about the first school. The information was given on M. Helwig's map and corrected on the first economic map of Silesia by K.F. Hentschel. Next, social needs have been shown: cultural identification with the region, memory of spiritual and material values, pride on executing the law (with the examples of Głogów and Wrocław) and the emergence of legends about places, which were becoming emblematic for local community (Scholtz's garden in Wrocław). Instances of political re-sentiments, connected to changes in Silesia's borders (the świebodzińska enclave on J.J. Lidl's map) appearing on the maps have also been mentioned. Presented examples have also allowed to signal a wider problem worth research - the influence of spatial conditioning on the form and content of early cartographic activity as a part of cultural heritage.

Słowa kluczowe

PL

historia kartografii; kartografia regionalna; kulturowe aspekty mapy; przestrzeń symboliczna; Śląsk

EN

history of cartography; regional cartography; cultural aspects of maps; symbolic space; Silesia

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Geograficzne. Oddział Kartograficzny
• Czasopismo: Polski Przegląd Kartograficzny
• Rocznik: 2012
• Tom: T. 44, nr 3
• Strony: 239--248
• Opis fizyczny: Bibliogr. 25 poz.

Twórcy

autor

Bogacz T.

• Wyższa Szkoła Zarządzania "Edukacja", Wrocław,

Bibliografia

• [1] Bogacz T., Konopska B., 1995, Motywy kartograficzne w medalierstwie polskim. W: Dwudziestolecie Zespołu Historii Kartografii przy Instytucie Historii Nauki PAN, „Z Dziejów Kartografii" T. 7, Warszawa, s. 99-124.
• [2] Bogacz T„ Cetwiński M., Kościk E., 1996, Wrocławskie anegdoty. Wrocław: Wydawn. Arboretum.
• [3] Brzezowski W., 2003, Ogrody barokowego Wrocławia. „Architectus" Nr 1-2 (13-14), s. 69-82.
• [4] Czechowicz B., 2004, Historia kartografii Śląska XIII-XIX wieku. Wrocław: Wrocławska Fundacja Studentów Historii Sztuki.
• [5] Dworsatschek M., 2002, Imago Silesiae. Z kolekcji Tomasza Niewodniczańskiego. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum.
• [6] Encyklopedia Wrocławia, 2006. Red. J. Harasimowicz. Wyd. II. Wrocław: Wydawn. Dolnośląskie.
• [7] Geremek B., 1959, Relacja Jakuba Esprincharda z podróży przez Śląsk i Małopolską, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej" R. 7, nr 3, s. 438-453.
• [8] Gładkiewicz R., 1997, Dzieje Złotoryi. Oprać. zesp. Złotoryja - Wrocław: TMZZ.
• [9] Harley J.B., 1988, Maps, knowledge and power. W: D. Cosgrove, D. Stephen (ed.), The iconography of landscape: Essays on the symbolic presentation, design and use of past environments. Cambridge: Cambridge University Press, s. 277-312.
• [10] Janczak J., 1976, Zarys dziejów kartografii śląskiej do końca XVIII wieku, Opole: Instytut Śląski w Opolu.
• [11] Janczak J., 1982, Z kuferkiem i chlebakiem. Kartki o przeszłości uzdrowisk i turystyki śląskiej. Wałbrzych: Regionalna Pracownia Krajoznawcza przy Zarządzie Wojewódzkim PTTK w Wałbrzychu.
• [12] Janczak J. 1984, Złotoryja i jej okolice na najstarszych mapach Śląska. Legnica - Złotoryja: PTTK, Zarząd Wojewódzki - Komisja Krajoznawcza. Janczak J., 1990, Karol Hentschel ojciec śląskiej kartografii gospodarczej. „Informator
• [13] Krajoznawczy" Nr 57, Wrocław: PTTK Oddział Wrocławski, s. 3-9.
• [14] Janczak J., 1991, Spotkania z Duchem Gór. Sudeckie szkice historyczne. Wrocław: Spółdzielnia „Wieczór Wrocławia".
• [15] Kret W. (oprac), 1978, Katalog dawnych map Rzeczypospolitej Polskiej w kolekcji Emeryka Hutten Czapskiego i w innych zbiorach, T. I: Mapy XV-XVI wieku. Wrocław: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, Wydawn. PAN.
• [16] Małachowicz E., 2000, Najnowszy zarys dziejów najstarszego Wrocławia, Wrocław: PAN, Oddział we Wrocławiu.
• [17] Monnet J., The symbolizm of place: a geography od relationships between space, power and identity. „Cybergeo: European Journal of Geography", article 562. http://cybergo.revues.org/24747
• [18] Oszczanowski P, 2004, Wrocławski ogród Laurentiusa Scholtza St. (1552-1599). W: Śląska Republika Uczonych. Schlesische Gelehrtenrepublik. Slezska Vedecka Obec. Vol. 1. Red./hg. M. Hałub, A. Mań-ko-Matysiak. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT.
• [19] Przybytek D., 2002, Kartografia historyczna Śląska XVIII-XX wieku. Wrocław: Wydawn. Uniwersytetu Wrocławskiego.
• [20] Samsonowicz H. (red.), 1984, Polska Jana Długosza. Warszawa: PWN.
• [21] Scheuermann G., 1994, Das Breslau Lexicon. Bd. 2, Dulmen.
• [22] Szykuła K., Okólska H., Sobociński W., Wytyczak R., 1999. Wrocław na planach. XVI-XX wiek. Pod red. H. Okólskiej. Katalog z reprodukcjami 43. planów, Wrocław: Muzeum Historyczne.
• [23] Trzciński M., 2001, Miecz katowski, pręgierz, szubienica. Zabytki jurysdykcji karnej na Dolnym Śląsku (XIII-XVIII w.), Wrocław: Centrum Badań Śląsko-znawczych i Bohemistycznych Uniwersytetu Wrocławskiego.
• [24] Wytyczak R., 1998, Śląsk w dawnej kartografii. Obraz Śląska na mapach XVI-XVIII wieku w zbiorach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum.
• [25] Żerelik R. (oprac, i red.), 1995, Bartłomieja Steina renesansowe opisanie Wrocławia. Die Beschreibung der Stadt Breslau der Renaissancezeit durch Bartholomaus Stein. Wrocław: Arboretum.