Wieloaspektowość i specyfika kulturowa badań przyrodniczych na cmentarzach – w nawiązaniu do analiz florystycznych i fitosocjologicznych na obszarze Podbeskidzia Zachodniokarpackiego (Pogórze Śląskie i Wielickie)

• Autorzy: Jędrzejko K. , Walusiak E.

Warianty tytułu

EN

Multi–aspect character and cultural problems of environmental studies at cemeteries – in reference to vegetation analyses and phytosociological studies in the area of Podbeskidzie Zachodniokarpackie (Pogórze Śląskie and Wielickie)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Niniejszy artykuł zawiera główne wyniki badań i danych z obserwacji ekologicznych nad jakościowym zróżnicowaniem szaty roślinnej (flora i roślinność) na terenie 32 cmentarzy i ich bliskich stref otulinowych na Podbeskidziu Zachodniokarpackim (transekt wynosi około 120 km – od Cieszyna do Brzączowic koło Dobczyc i Zalewu Dobczyckiego; ryc. 1). Dokonano charakterystyki zróżnicowania gatunkowego flory naczyniowej Tracheophyta na wybranych 32 powierzchniach badawczych/cmentarzach i ich otulinach (o promieniu ok. 100 m). Określono także specyfikę składu gatunkowego flory naczyniowej poszczególnych, wybranych cmentarzy (od 324 do 506 gatunków i ich niższych taksonów), jak i w skali ogółu gatunków tej flory, stwierdzonych na tych obiektach (łącznie – 1250 gat. wraz z niższymi taksonami). Wykonano w terenie liczne spisy florystyczne oraz opracowano bardzo obszerny, naukowy zbiór alegatów zielnikowych, który złożono w Zielniku Naukowym Instytutu Botaniki PAN w Krakowie. Badano również udział we florze spontanicznie rozprzestrzeniających się składników synantropijnych, t.j. rodzimych apofitów i obcych antropofitów, a wśród nich dawnych przybyszy – archeoofitów przybyłych do Polski przed 1500 rokiem n.e.) oraz kenofitów, które przywędrowały do Polski po dacie odkrycia Nowego Świata/Ameryki (1492 r.) przez Krzysztofa Kolumba. Scharakteryzowano liczną grupę pielęgnowanych roślin ozdobnych obcego pochodzenia (jednoroczne, dwuletnie i byliny) wraz z aklimatyzowanymi przedstawicielami dendroflory (drzewa i krzewy). Zwrócono uwagę, że w składzie florystycznym wszystkich badanych cmentarzy znaczący udział (około 60%) ma również grupa alopatycznych roślin leczniczych, a wiele stosowanych jest w homeopatii. Zbadano zróżnicowanie synekologiczne / fitosocjologiczne budowanych przez te gatunki ugrupowań (zespoły sensu Braun–Blaquet 1964, Matuszkiewicz 2001 oraz inne oprac.). Natomiast ogólnoprzyrodnicze aspekty badawcze dotyczyły przede wszystkim pomnikowych drzew oraz spontanicznego, dzikiego występowania in situ roślin objętych ochroną prawną w Polsce, a także chronionych gatunków pielęgnowanych na cmentarzach ex situ (łącznie – ponad 30 gat. chronionych).

EN

The paper presents mainly the results of studies and data from ecological analyses of the qualitative diversity of vegetation (plant communities and flora) of 32 cemeteries and their vicinity within the area of Podbeskidzie Zachodniokarpackie (approximately 120 km – from Cieszyn to Brzączowice in the Dobczyce Municipality, on Dobczyckie Lake; fig. 1). A profile of species diversity of vascular flora Tracheophyta within 32 selected study areas / cemeteries and their vicinity (within the radius of 100 metres). The characteristics of the species composition of the vascular flora of the selected cemeteries have been specified (324 to 506 species and lower taxa). Numerous vegetation lists have been compiled and an extensive scientific collection of herbarium specimens has been prepared, submitted to the National Herbarium of the Institute of Botany, PAN in Krakow. The study also concerned the participation in plant communities of the spontaneously spreading synanthropic components, namely native apophytes and foreign anthropophytes, also the plants that spread in the past, archeophytes (which appeared in Poland before 1500 AD) as well as kenophytes (which spread in Poland after the discovery of the New World/America by Christopher Columbus in 1492). A numerous group of cultivated ornamental plants of foreign origin has been described (annual, biennial and perennial), as well as the acclimatised dendroflora representatives (trees and shrubs). It has been observed that in the plant communities of all the analysed cemeteries, an important part (60%) is composed of allopathic medicinal plants, many of which are used in homeopathy. Synecological/ phytosociological diversity of such plant communities has also been studied (Braun–Blaquet 1964, Matuszkiewicz 2001 and other studies). Other general aspects of the study concerned mainly monumental trees and spontaneous, wild distribution in situ of plants protected in Poland, as well as protected plants cultivated at cemeteries ex situ (over 30 species of protected plants).

Słowa kluczowe

PL

szata roślinna cmentarzy; rośliny synatropijne; apofity; antropofity; gatunki inwazyjne; gatunki chronione roślin; rośliny lecznicze oraz ozdobne; naturalne zasoby genowe gatunków; aspekt metodyczny; aspekt etyczny; badanie przyrodnicze; cmentarz; roślinność; kultura judeo-chrześcijańska

EN

cementary vegetation; synathropic plants; antropophytes; invalid species; protected (in situ and ex situ) plants; medicinal and ornamental plants; natural gene resources of species; methodological and ethical of studies at cementeries of Judaic and Christian tradition

• Wydawca: Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Kardynała Augusta Hlonda
• Czasopismo: Problemy Ekologii
• Rocznik: 2010
• Tom: R. 14, nr 2
• Strony: 98--105
• Opis fizyczny: Bibliogr. 44 poz.

Twórcy

autor

Jędrzejko K.

autor

Walusiak E.

• Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Bibliografia

• [1] Baier A.: Zur Flora der Umgebung von Bielitzund Biała. Osterr. Bot. Zeit. 37: 88-92; 120-134, 1887
• [2] Braun-Blanquet, J.: Pflanzensoziologie. Springer-Veriag, Wien, New York. s. 865, 1964
• [3] Brickel Ch. (red): Wielka Encyklopedia Roślin Ogrodowych od A do Z. Muza S.A. Warszawa, s. 1080,1999
• [4] Czarna A.: Flora naczyniowa cmentarzy na terenie Jarocina. Roczniki Aka­demii Rolniczej w Poznaniu.373. Bot.-Stec. 7; 33-45, 2004
• [5] Czarna A., Piskorz R.: Vascular flora of cementaries in the town of Zakopane in the Tatra Mountains. Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu. 373, Bot.-Stec.9:47-58, 2005
• [6] Brzeg A. Wojterska M.: Przegląd systematyczny zbiorowisk roślinnych Wielkopolski wraz z oceną stopnia ich zagrożenia. Bad. Fizjogr. Poi. Zach. Ser. Botanica 45:7-40, 1996
• [7] Fojcik B., Tokarska-Guzik B.: Reynoutria x bohemica (Polygonaceae) -nowy takson we florze Polski. Fragm. Flor. Geobot. Polonica 7: 63-71, 2000
• [8] Fudali E.: Bryophyte species diversity and ecology in the parks and cementeries of selected Polish cities. Wydawnictwo AR, Wrocław, s. 212, 2005
• [9] Galera H., Sudnik-WójcikowskaB., Lisowska M.: Flora cmentarzy lewo­brzeżnej Warszawy na tle flory miasta. Fragmenta Floristica Geobot 38(1): 237-261, 1993
• [10] Jędrzejko K.: Medicinal plants and herbal materials in use in Poland: a check list. Wykaz roślin i surowców leczniczych stosowanych w Polsce. Śląska Akademia Medyczna. Katowice, s. 393, 2001
• [11] Jędrzejko K.: Poznawcze i kulturowe aspekty badań botanicznych na cmentarzach - możliwości i ograniczenia etyczne oraz metodyczne. Rola Geobotaniki w Ochronie Różnorodności Biologicznej. Uniwersytet Śląski. Katowice. Materiały konferencyjne, s. 14, 2006
• [12] Jędrzejko K.: Groźna inwazja. Nowe Zagłębie - Nauka, Czasopismo społeczno-kultural. 4:13-15, 2009
• [13] Jędrzejko K., Walusiak E.: Flora naczyniowa wybranych cmentarzy Podbeskidzia (Polska Południowa). Konferencja naukowa „Zróżnicowanie, dynamika i przekształcenie roślinności borowej". Materiały konferecyjne. Poznań 19-20.09.2003, Red: A. Brzeg, M. Lisiewska. Wydaw. „Sorus", Streszczenia, s. 51, 2003
• [14] Jędrzejko K., Walusiak E.: Fotouczulające rośliny obcego pochodzenia i ich biologiczne właściwości - na przykładzie kaukaskich barszczy Sosnowskiego i Mantegazziego Heracleum sosnowskyi i H. Mantegazzianum. PANACEA 4(9): 35-36, 2004
• [15] Jędrzejko K., Walusiak E.: New localities of Kicbcia spuria and Kickxia elatine (Scrophulariaceae) in the Silesian Foothills (Cieszyn Foothills), Voivodship of Silesia. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica 13(1): 3-9, 2006
• [16] Jędrzejko K., Walusiak E.: The Flora of Vascular Species and their Associations and Microcommunities of Selected Cemetaries of the West-Carpathian Podbeskidzie Region (Southern Poland). Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Inżynierii Bezpieczeństwa i Ekologii w Sosnowcu., Ekologia z. 3:J7-99, 2008
• [17] Jędrzejko K., Walusiak E.: Okazy pomnikowe drzew na wybranych cmen­tarzach Podbeskidzia Zachodniokarpackiego - konieczność ich ochrony (mscr.)
• [18] JędrzejkoK, Walusiak E.: Zasoby florystyczne Pęksowego Brzyzka-najstarszego cmentarza w Zakopanem. Rocznik Podhalański, Zakopane X; 243-262, 2007
• [19] Jędrzejko K., Walusiak E.: Rośliny naczyniowe cmentarza w Targanicach (Beskid Mały). Zapobieganie zanieczyszczeniu, przekształcaniu i degra­dacji środowiska XIV, Praca zbiorowa pod red.: H. Kasza, H. Klama. Wydawnictwo ATH, Bielsko-Biała, s: 31-43, 2007
• [20] Kałamacki S.: Stary Cmentarz na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem. ARW STANMAR, Zakopane, s. 121, 2004
• [21] Kaźmierczakowa R., Zarzycki K.: red. Polska czerwona księga roślin -paprotniki i rośliny kwiatowe. Polska Akademia Nauk, Instytut Botaniki im. W. Szafera, Instytut Ochrony Przyrody, Kraków 2001
• [22] Matuszkiewicz W.: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Vademecum Botanicorum. Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 537, Warszawa 2005
• [23] Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M.: Flovering plants and pteridiophytes of Poland. A check list. Krytyczna lista roślin naczy­niowych Polski. Biodiversity of Poland. Vol. 1. Inst. Bot. Im. W. Szafera. PAN, s. 442, Kraków 2002
• [24] Mowszowicz J.: Krajowe chwasty polne i ogrodowe. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, s. 549, Warszawa 1955
• [25] Muranyi R.: Cele i zadania Narodowego Banku Nasion w zachowaniu ginących i chronionych gatunków naczyniowych flory polskiej. Chrońmy Przyrodą Ojczystą. 59:28-38, 2003
• [26] Pawlaczyk P.: Ginące polne kwiaty, Kropla 2, 2004
• [27] Pawłowski B. [red] Flora Polski, Rośliny naczyniowe Polskich ziem ościennych. PWN, 1963, Tom X: 270-272, Warszawa-Kraków
• [28] Rostafiński J.: Florae Polonicae Prodromus. Uebersicht der bis jetzt im Konigreiche Polen beobachteten. Phanerogamen. Verh. Zool.-Bot. Ges. 22:81-202, 1872
• [29] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną. Dziennik Ustaw Nrl68, Poz. 1764
• [30] Siciński J.T.: Zieleń cmentarzy - aktualny problem ochrony. Rocz. Sekc. Dendrol. Pol. Tow. Bot.34:189-199, 1986a
• [31] Siciński J.T.: Zieleń polskich nekropolii. Aura 11(167): 17-18, 1986b
• [32] Siciński J.T.: Zieleń łódzkich cmentarzy [w] R. Olaczek & G. Ojrzyńska-red. W obronie zieleni miasta, Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego, s 35-41, Łódź 1989
• [33] Stebel A., Żarnowiec J., Klama H.: Przewodnik botaniczny po wybranych rezerwatach przyrody Makroregionu Południowego Polski (red. Krzysztof Jędrzejko). Śląska Akademia Medyczna w Katowicach, Katowice, s.9-21.
• [34] Stypiński P. 1978. Drzewa i krzewy cmentarzy Olsztyna. Rocz. Sec. Dendrol. Poi. Tow. Bot. 31:153-161,1994
• [35] Sudnik-Wójcikowska B.: Flora miasta Warszawy i jej przemiany w ciągu XIX i XX w., Cz. I s. 242; Cz. II: Dokumentacja, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 43 5, Warszawa 1987
• [36] Sudnik-Wójcikowska B.: Flora synanthropization and anthropopressure zones in large urban agglomeration (exmpified by Warsaw). Flora 180: 259-265, 1988
• [37] Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B.: Rośliny Polskie. PWN, s. 1020 Warszawa 1969
• [38] Tokarska-GuzikB.:The expansionofsome alienplant species (neophytes) in Poland. Plant Invasions: Ecological Threats and Management Solutions, s. 147-167, 2003
• [39] Tokarska-Guzik B.: The Establishment and Spread of Alien Plant Species (Kenophytes) in the Flora of Poland. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 192, Katowice 2005
• [40] Walusiak E.: Heracleum sosnowskyi MANDEN. and Heracleum mantegazzianum SOMMIER & LEVIER in the area of Sub Tatra Trough (Southern Poland). 8th International Conference Ecology and Management of Alien Plant Invasions. University of Silesia, Katowice. Abstracts book,s. 91, 2005
• [41] Wimmer F.: Flora von Schlesien. Ferdinand Hirfs Verlag. Breslau 1857, s.696.
• [42] Zając A., Zając M. (red.): Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Inst. Bot. UJ, p. 540, Kraków 2001
• [43] Zarzycki K., Trzcińska-Tacik H., Różański W., Szeląg Z., Wołek J., Korzeniak U.: Ecological indicator values of vascular plants of Poland. W. Szafer Institute of botany,Polish Academy of Sciences, s. 183, Kraków 2002
• [44] Nobanis http