Rozwój map ogólnogospodarczych w szkolnych atlasach geograficznych do końca XIX wieku

• Autorzy: Kowalski P.

Warianty tytułu

EN

Development of general economic maps in school geographical atlases until the end of 19th century

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Po omówieniu czynników wpływających na powstanie i rozwój kartografii gospodarczej począwszy od końca XVIII wieku, autor prezentuje pierwsze mapy ogólnogospodarcze kolejno w angielskich, francuskich, niemieckich i rosyjskich atlasach szkolnych, a w zakończeniu wyróżnia trzy kształtujące się wówczas typy takich map.

EN

The initial part depicts the conditions under which economic maps (especially general ones) appeared in school atlases. This was the result of the achieved level of socioeconomic and civilization development, which created the demand for such maps. Progress in the techniques of statistical data collecting and the increase of their availability, development of the technology of map compilation and printing, development of geography as a branch of science, progress in teaching methods in geography and the development of cartography itself can be considered as the main factors influencing the development of economic school maps. Although the maps described in this paper do not fully reflect the today's understanding of economic maps, however if they comprise at least two branches of economy they can be considered as such. Initially, the general economic maps contained the nominal point symbols presenting certain forms of economic activity. For the first such maps in a school atlas appeared in 1792 in A.G. Caspari 'Neuer metodischer Schulatlas...' published by J.F. Bertuch's publishing house Industrie Comptoir in Weimar. It was only half a century later that such maps were introduced to the atlases devoted mainly for the professional schools (mainly trade ones). In 1870s the economic maps started to appear in few atlases for colleges. They became common as late as in the beginning of the 20th century. General economic maps in the atlases for high schools and colleges served as supplementary ones. They we drawn to scales a few times smaller than the general reference maps, as oppose to the map for professional schools, were both types of maps were drawn to the same scale, and served as main maps. In the course of time three types of general economic maps emerged, differing in the way of presenting of their contents and the presentation of economic character of particular continents and countries. The first type is constituted of maps having a very specific graphic design, which were included in British atlases (e.g. :'School atlas of physical...', E. Hughes, 1853), and then in French ('Atlas universal et classique...', M.M. Drioux, Ch. Leroy, 1873). These maps contained the names of natural resources, branches of industry and crops. The second type is composed of maps in German atlases (especially in 'Diercke Schulatlas...', 1895), which in the first half of the 20th century became characteristic of all German speaking countries. These maps can be characterized by their small scale. The selected resources, branches of industry and crops were presented with linear and areal ranges using colours and patterns. Finally, the third type are the maps of European Russia prepared by A. Iljin's Publishing House, published in the licensed edition of German atlas by E. v. Sydow ('Ucebnyj atlas E. v. Sidowa', 1896), as well as in 'Ucebnyj geograficeskij atlas A. Iljina' published one year later. The 'Novyj ucebnyj geograficeskij atlas...', 1894 contained a new version of this map, by presenting the selected forms of land cover (tundra, forests), besides the pasture and cropland areas, as well as industrial and mining areas. These maps can be considered as an imperfect prototype of the contemporary general economic map.

Słowa kluczowe

PL

kartografia; kartografia gospodarcza; mapa; mapa gospodarcza; atlas; szkolnictwo; historia; Wielka Brytania; Francja; Niemcy; Rosja

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Geograficzne. Oddział Kartograficzny
• Czasopismo: Polski Przegląd Kartograficzny
• Rocznik: 1998
• Tom: T. 30, nr 2
• Strony: 97--110
• Opis fizyczny: Bibliogr. 69 poz., mapy

Twórcy

autor

Kowalski P.

• Katedra Kartografii Uniwersytetu Warszawskiego

Bibliografia

• Arnberger E.,1966, Handbuch der thematischen Kartographie. Wien, Franz Deuticke.
• Eckert M., 1921-1925, Die Kartenwissenschaft. T. 1-2. Berlin und Leipzig, Walter de Gruyter.
• Fick K.E., 1971, Die kartographische Darstellung wirtschaftsgeographischer Sachverhalte im 18. Jahrhundert. „Geogr. Zeitschrift" 59, H. 2, s. 131-139.
• Fischer H., 1903, Die Atlanten an den preuβischen höheren Schułen. „Geogr. Zeitschrift" 9, s. 513-527, 560-575.
• Fleszar M., 1956, Studia z dziejów geografii ekonomicznej w Polsce od połowy XV111w. do 1848 r.. „Prace Geogr." Nr 8. Warszawa, Inst. Geogr. PAN.
• Friedrich E., 1901, Die Anwendung der kartographischen Darstellungsmitteł auf wirtschaftsgeographischen Karten. Habilitationsschrift. Leipzig, Druck von C. Schönert.
• Gawriłowa S.A., 1951, Russkije gieograficzeskije atłasy dla szkoły. „Woprosy gieografii" Sb. 27, s. 339-352.
• Gruber Ch., 1905, Geographie als Bildungsfach. Leipzig, Teubner.
• Hettner A., 1927, Die Geographie, ihre Geschichte, ihr Wesen und ihre Methoden. Wrocław. Tłum. J. Babicz. „Przegl. Zagr. Lit. Geogr." 1965, z. 3, s. 180-200.
• Horodyski B., 1979, Funkcjonalna analiza atlasów geograficznych jako specyficznej formy przekazu kartograficznego. „Prace i Studia Geograficzne" T. 1: Teoria kartografii, s. 87-151.
• Hölzel E., 1896, Wert und Verwendung der Spezialkärtchen in unseren Schulatlanten. „Geogr. Zeitschr." 2, s. 203-209.
• Kretschmer I., Dörflinger J., Warwick F. (bearb.), 1986, Lexikon zur Geschichte der Kartographie. „Enzyklopädie der Kartographie". Wien, Franz Deuticke
• Langenbeck A., 1903, Ziel und Methode des geographischen Unterrichts. „Geogr. Zeitschr." 9, s. 90-112.
• Oppel A., 1891, Über Wirtschaftsgeographie und wirtschaftsgeographische Karten. „Deutsche Geogr. Bffitter", Bremen, s. 43-64.
• Pawlak W., 1981, Rozważania nad koncepcją szkolnych atłasów geograficznych. „Materiały Ogólnopolskich Konferencji Kartograficznych" T. 8: Współczesne atlasy i mapy szkolne. Wrocław.
• Preobrażenski A.1., 1950, Ekonomiczeskije karty w uczebnych atłasach. „Woprosy gieografii" Sb. 22, s. 101-121.
• Preobrażenski A.I., 1951, Opyt sostawłenija obszczeekonomiczeskich kart w dorewolucjonnoj Rossii. „Woprosy gieografii" Sb. 27, s. 317-337.
• Ptucha M.W., 1955, Oczerki po istorii statistiki w SSSR. Moskwa, lzd. Akad. Nauk SSSR.
• Robinson A.H., 1982, Early thematic mapping in the history of cartography. Chicago and London, The University of Chicago Press.
• Supan A., 1895, (rec.), Atlas general Vidal-Lablache... Paris 1894, A.Colin. „Petermanns Geogr. Mitt." 41, 1895, s. 68
• Supan A., 1896, (rec.), Kleine Handelsatlas..., R Langhans. Gotha 1895, J. Perthes. „Petermanns Geogr. Mitt." 42, 1896, s.17.
• Woodward D., (ed.) 1975, Five centuries of map printing. Chicago and London, The University of Chicago Press.
• Atlasy i mapy
• A.1. A.C. Gaspari Neuer Methodischer Schulatlas... Cursus I, J.F. Bertuch. Weimar 1792, Verlage des Industrie Comptoirs.
• A.2. Atlas selectus von allen Könnigrechen und Landem der Welt, J.G. Schreiber. Leipzig 1807, J.G. Schreibers Erben.
• A.3. Atlas Universel de Géographie, Ph. Vandermaelen. Bruxelles 1825-1827, H. Ode.
• M.4. Karta promyszlennosti Jewropiejskoj Rossii s pokazanijem fabrik, zawodow i promysłow, administratiwnych miest po manufakturnoj czasti, gławniejszich jarmarkow..., 1:2 940 000. S. Peterburg 1842.
• A.5. Schul-Atlas in 36 Karten, D. Völter. Esslingen 1843, J.M. Dannkeimer.
• A.6. Wsieobszczyj atłas dla priepodawanija po nowomu sposobu gieografii... N. Kirow. Moskwa 1846.
• A.7. Atlas classique de geographie moderne..., H. Chevallier. Paris (po 1850), J.Delalaine.
• A.8. Nouvel atlas de géographie ancienne, moderne et contemporaine, a l’usage des lycóes, des colléges et des maisons d'éducation, H. Chevallier. Paris (po 1850), J.Delalaine.
• A.9. Nouvel atlas complet de géographie moderne et contemporaine, H. Chevallier. Paris (po 1850), J.Delalaine.
• A.10. Maps illustrative of the physical, political and historical geography of the British Empire, S. Clark, A. Petermann. London 1851, National Society for Promoting the Education of the Poor.
• A.11. School atlas of physical, political and commercial geography , Edward Hughes. London 1853, Longman, Brown, Green and Longmans.
• A.12. School classical atlas, W. Hughes. London 1855, G.Philip & Son.
• A.13. Atlas für Handel und Industrie. Far Kaufleute, Fabrikanten u. Gewerbetreibende, Handlungs- u. Gewerbe-Schulen, polytechnische Lehr-Anstalten etc., F.C. Baur. Mannheim1857, F. Bassermann.
• A.14. Atlas universel, a l'usage des lycees, adopte par l'universite, A. Delamarche. Paris 1857, Aug. Grosselin.
• A.15. Atlas de geographie ancienne, du moyen age, et moderna..., A. Delamarche. Paris 1857, Aug. Grosselin.
• A.16. Atlas de geographie moderne, A. Delamarche. Paris 1857, Aug. Grosselin.
• A.17. Atlas géographique, généalogique et chronologique de la France, A. Delamarche. Paris 1857, Aug. Grosselin.
• A.18. Uczebnyj atłas wsieobszczej gieografii, J. Simeszko, S. Peterburg 1858.
• A.19. Nouvel atlas complet de géographie moderne a l'usage des classes de grammaire. Paris 1860, J.Delalaine.
• A.20. Stieler's Schul-Atlas über alle Theile der Erde, H. Berghaus. Gotha 1860, J. Perthes. Ausgabe für Österreichische Monarchie.
• A.21. Atlas zur Industrie- und Handelsgeographie. Für commercielle und technische Lehranstalten für Kaufleute und Industriele. V.F. Klun u. H. Lange. Leipzig 1866, E. Ernst's Verlag.
• A.22. Uczebnyj atłas E.v.Sidova.... Gotha 1868, V izd., J. Perthes.
• A.23. Uczebnyj gieograficzeskij atłas A. Iljina dla połnogo gimnaziczeskogo kursa. S. Peterburg 1869, A. Iljin.
• M.24. Karta ważniejszich otraslej proizwoditielnosti Jewropiejskoj Rossii, 1:2 500 000, Centralnyj Statisticzeskij Komitiet. S. Peterburg 1872, A. Iljin.
• A.25. Uczebnyj atłas wsieobszczej gieografii, A. Lindberg. Leipzig 1872-1913, izd. 1-13, A.I. Dejbner-F.A. Brockhaus.
• A.26. Atlas universel et classique de geographie, M.M. Drioux, Ch. Leroy. Paris 1873, E. Belin.
• A.27. Uczebnyj gieograficzeskij atłas A. IIjina dla polnego gimnaziczeskogo kursa. S. Peterburg 1874-1889, A. Iljin.
• A.28. Adami-Kieperts' Schul-Atlas, H. Kiepert. Berlin 1879, D. Reimer. A.29. Andree-Putzger's Gymnasial- und Realschul-Atlas. Bielefeld und Leipzig 1879, Velhagen u. Klasing.
• A.30. Schul-Atlas über alle Theile der Erde..., C. Diercke, E. Gaebler. Braunschweig 1883, G. Westermann.
• A.31. Obszczyj uczebnyj atłas Rossii, L. Poddubnyj. S. Peterburg 1884, A.S. Suworin.
• A.32. Atlas universel et classique de geographie, M.M. Drioux, Ch. Leroy. Paris 1886, E. Belin.
• A.33. Nouvel atlas de géographie moderne... M.M. Drioux, Ch. Leroy. Paris 1886, E. Belin.
• A.34. Hummel's Schul-Atlas zum Unterricht in der Erdkunde, A. Hummel. Leipzig 1887, Körner und Dietrich.
• A.35. Atlas of commercial geography. J.G. Bartholomew. London 1889, C.J. Clay and Sons.
• A.36. Uczebnyj gieograficzeskij atłas..., E. J. Petri. lzd. II, S. Peterburg 1889, A.F. Marks.
• A.37. E. Debes' Schul-Atlas für Oberklassen höherer Lehranstalten, A. Kirchhoff, H. Kropatscheck. Leipzig 1891, Verlag von H. Wagner & E. Debes.
• A.38. Atlas of commercial geography, H.B.Gibbins. Edinburgh and London 1893, W.& A. K. Johnston.
• A.39. Atlas general Vidal-Lablache... Historie et géographie, Paris 1894, A. Colin & Cie.
• A.40. Philips systematical atlas... A.G. Ravenstein. London 1894, G.Philip & Son.
• A.41. Atlas de géographie physique, politique, économique, géologique, etnographique..., P. Vidal de la Blache, Paris 1895, A. Colin & Cie.
• A.42. Diercke Schul-Atlas für höhere Lehranstalten, C. Diercke, E. Gaebler. Braunschweig 1895, G.Westermann.
• A.43. Kleiner Handelsatlas für Lehranstalten, sowie zum Selbstunterricht, P. Langhans. Gotha 1895, J. Perthes.
• A.44. Philips systematical atlas. A school edition, A.G.Ravenstein, London 1895, G. Philip & Son.
• A.45. Atlas für Mittel- und Oberklassen höherer Lehranstalten, R. Lehmann, W. Petzold. Bielefeld und Leipzig 1897, Velhagen u. Klasing
• A.46. Atlas für höhere Schulen, Otto Richter. Glogau 1898, C. Flemming,
• A.47. Nowyj uczebnyj gieograficzeskij atłas dla polnego gimnaziczeskogo kursa, S. Peterburg 1898-1918, A. Iljin.
• A.48. Diercke Schul-Atlas fär höhere Lehranstalten, C. Diercke, E. Gaebler, Braunschweig 1899, G.Westermann.