Cenzura w kartografii okresu PRL na przykładzie map do uzytku ogólnego

• Autorzy: Konopska B.

Warianty tytułu

EN

Censorship of cartography in Polish People's Republic - the case of general maps

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Artykuł jest próbą przedstawienia działalności instytucji cenzurujących mapy do użytku ogólnego w Polsce powojennej w latach 1945 - 1989. Problematykę cenzury przedstawiono w dwóch aspektach. Pierwszy aspekt pozwala prześledzić w układzie chronologicznym zależność pomiędzy liczbą elementów treści topograficznej na mapie, a konstytuowaniem się aparatu kontroli prac wydawniczych i umacnianiem władzy socjalistycznego państwa. Istotne są tu trzy cezury czasowe. Pierwsza to rok 1948 - powstanie i umocnienie pozycji partii przywódczej (Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej). Od zakończenia drugiej wojny światowej do 1948 r. treść map była szczegółowa i poprawna - mimo funkcjonowania już instytucji kontrolnych - bez względu na sektor gospodarki (sektor prywatny, spółdzielczy, państwowy), w którym działali wydawcy. Druga - rok 1955, powstanie Układu Warszawskiego i wydanie pierwszego planu miasta o bardzo ubogiej treści, będącego wynikiem wprowadzenia przez władzę ograniczeń w kartografii do użytku ogólnego. Do 1955 r. wdrożona została procedura podwójnej i wieloetapowej kontroli map i powiązanych z nimi tekstów. Kartografia cywilna funkcjonowała już wyłącznie w sektorze państwowym. Trzecia cezura to rok 1981 - wyłączenie map z obowiązku przedstawiania do cenzury wstępnej, co w praktyce oznaczało zniesienie konieczności zniekształcania ich treści topograficznej. Drugi aspekt działalności organów cenzury, który przedstawiono w artykule, jest próbą prześledzenia prac redakcyjnych - od przygotowania materiału kartograficznego do cenzury wstępnej, przez opracowanie pierworysu mapy, aż do jej wydrukowania. Istotą tej części artykułu jest pokazanie na przykładzie wybranej mapy turystycznej różnic położenia między elementami treści mapy źródłowej (tj. przed pocięciem mapy źródłowej na poprzesuwane względem siebie fragmenty), a pierworysem opracowanym na materiale już ocenzurowanym.

EN

The article is an attempt to present the activities of institutions censoring general maps in Poland between 1945 and 1989. The issue of censorship is presented in two aspects. The first aspect shows chronological relation between the number of topographic contents on the map and the development of the control system and the establishment of the socialist state. Three dates are important. The first is 1948 - founding of Polish communist United Workers' Party. Between 1945 and 1948, despite the existing censorship, the contents of maps was detailed and correct, regardless of the sector of economy (private, cooperative, public) that the publishers belonged to. The second date is 1955 - the founding of military Warsaw Pact and the edition of the first city plan with limited content, resulting from censorship imposed on general cartography by the authorities. Until 1955, a procedure of double and multi-stage control of maps and related texts was implemented. Civil cartography was limited exclusively to the public sector. The third date is 1981 - when the obligation of preliminary censorship of maps was withdrawn, which in practice meant the end of distorting of topographic contents. The second aspect of censoring activity presented in the article is from the point of the elaboration process - from preparation of cartographic material for preliminary censorship through preparation of map manuscripts to printing. The core of this part of the article is an example of a selected tourist map which shows differences in location between the elements of the source map (i.e. before the source map was cut and distorted) and the manuscript prepared basing on censored material.

Słowa kluczowe

PL

historia; kartografia; cenzura prewencyjna; cenzura; kartografia użytkowa

EN

history; cartography; preventive censorship; maps for general use

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Geograficzne. Oddział Kartograficzny
• Czasopismo: Polski Przegląd Kartograficzny
• Rocznik: 2007
• Tom: T. 39, nr 1
• Strony: 44--57
• Opis fizyczny: Bibliogr. 14 poz., rys.

Twórcy

autor

Konopska B.

• Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. E. Romera S.A., Warszawa,

Bibliografia

• Grygorenko W., 1970, Redakcja i opracowanie map ogólnogeograficznych. Warszawa: PPWK.
• Grygorenko W., 1991, Kartografia polska w latach 1945-1990 w potrzasku reorganizacji i cenzury.„Polski Przegl. Kartogr." T. 23, nr 1-2, s. 1-7.
• Kondek SA, 1993, Władza i wydawcy. Polityczne uwarunkowania produkcji książek w Polsce w latach 1944-1949. Warszawa: Biblioteka Narodowa.
• Lipiński M., 1952, Jak powstaje mapa. Wyd. 2. - 1956, Wyd. 3 - 1960. Warszawa: PPWK.
• Nerlo W., 1986, Nowa generacja planów miast PPWK. „Polski Przegl. Kartogr." T. 18, nr 3, s. 111-113.
• Piątkowski R, 1953, Kartografia i reprodukcja kartograficzna. Warszawa: PPWK.
• Szaflarski J., 1955, Zarys kartografii. Wyd. 2 - 1965. Warszawa: PPWK.
• Walichnowski T., 1989, Ochrona bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego w Polsce w latach 1944-1988. Warszawa.
• Dekret z dnia 30 marca 1945 r. o pomiarach kraju i organizacji miernictwa. „Dziennik Ustaw RP" 1945, Nr 11, poz. 58.
• Dekret z dnia 5 lipca 1946 r. o utworzeniu Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji/Widowisk. „Dziennik Ustaw RP" 1946, Nr 34, poz. 210.
• Dekret z dnia 26 kwietnia 1948 r. o gospodarce papierem do druku. „Dziennik Ustaw RP" 1948, Nr 24, poz. 163.
• Dekret z dnia 28 lipca 1948 r. o częściowej zmianie dekretu z dnia 5 lipca 1946 r. o utworzeniu Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. „Dziennik Ustaw RP" 1948, Nr 36, poz. 257.
• Ustawa z dnia 31 lipca 1981 r. o Kontroli Publikacji i Widowisk. „Dziennik Ustaw PRL" 1981, Nr 20, poz. 99.
• Ustawa z dnia 11 kwietnia 1990 r. o uchyleniu ustawy o kontroli publikacji i widowisk, zniesieniu organów tej kontroli oraz o zmianie ustawy Prawo prasowe. „Dziennik Ustaw RP" 1990, Nr 29, poz. 173.