Okoliczności powstania planów i map Zamościa od XVII do XX wieku oraz sylwetki ich autorów

• Autorzy: Żygawski J. , Sirko M.

Warianty tytułu

EN

The origin of maps of Zamość between 17th and 20th centuries and their authors

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule omówiono historię i okoliczności powstania planów i map Zamościa oraz przedstawiono sylwetki autorów tych dzieł - kartografów wojskowych, geometrów Ordynacji Zamojskiej i architektów miejskich.

EN

In September 2005 Zamość hosted a conference organized on the 400th anniversary of the death of Jan Zamojski, the city's founder. Among the conference publications there are two articles on the historic cartography of Zamość (M. Sirko 2005, J. Zygawski 2005). The article aims to present the cartographers contribution into the history of Zamość between the 17th and 20th centuries. The catalogues of maps and city plans which have been prepared until today are not final. From time to time we learn about newly discovered maps, official registry plans or copies. At the same time there appear new names which have not been known before. Collected cartographic materials were ordered and divided into five periods important for the city's history (1580-1699, 1700-1771, 1772-1808, 1809-1866, 1867-1939). The first period was for Zamość the time of crystallization of city structure, economic life, investment in construction but also siege and war destruction. That period in the city's history demanded detailed maps. The oldest cartographic representation of Zamość is The plan of the Market (no scale) dated for the years 1603-1604. The woodcut from 1774 published in Jonsac's Historie des Stanislas Jablonowski in 1:4000 is considered to be the most true. The years 1700-1771 were very unstable in the city's history. In 1704 there appeared Zamojsc. Hwilken Hans Kongi May Konung Carl den XII... Fig. 2 published by Swedes, considered to be the most precise at the time. Several other plans were published by Germans. The third period (1772-1808), because of the partition of Poland, links Zamość with the kingdom of Galicia and Lodomeria. The first known city plan from the period of Austrian partition (1772) was prepared by F. Buzogany in scale 1:3000. For obvious reasons the plans' authors were military officers and surveyors. In the common opinion the best was Erstes Zaichrungs-Blat. Plan von der Festung Novi Zamość in der Konigreich Galizien nebst der um selbe auf 6, bis 700 Klaftern liegende Gegend in scale 1:1700 from 1777. The years 1809-1866 are the final period of the existing city form. However the cartographic activity at that time showed intense development thanks to the authors of plans and maps such as J.Ch. Mallet-Malletski, L. Jodko, M. Hauke, J.P. Lelewel and K. Bojanowski. The last period covers the years 1867-1939. Especially noteworthy are the works of surveyors employed in Ordynacja Zamojska (G. Sochacki, K. Pożerski, J. Widenko) and the architects working in the regional administration offices (W. Sienicki, W. Lucht, E. Kranz, J. Margules, T. Zaremba, W. Wieczorkiewicz).

Słowa kluczowe

PL

historia; kartografia; plan miasta; Zamość

EN

cartography; history; plan; city; Zamość

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Geograficzne. Oddział Kartograficzny
• Czasopismo: Polski Przegląd Kartograficzny
• Rocznik: 2006
• Tom: T. 38, nr 3
• Strony: 233--245
• Opis fizyczny: Bibliogr. 23 poz., rys.

Twórcy

autor

Żygawski J.

autor

Sirko M.

• Archiwum Państwowe w Zamościu, Zakład Kartografii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin

Bibliografia

• Herbst S., 1954, Zamość. „Budownictwo i Architektura".
• Herbst S., Zachwatowicz J., 1936, Twierdza Zamość. „Architektura Polska", seria „Architectura Militaris" l.
• Kazimierski J., Warecka D., 1953, Katalog planów miast w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, cz. I. „Ilustrowany Katalog Źródeł Kartograficznych do Historii Budowy Miast Polskich" z. II. „Prace Instytutu Architektury i Urbanistyki" z. 3.
• Kędziora A., 2000, Encyklopedia miasta Zamościa. Chełm: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami.
• Kowalczyk J., 1984, Sztuka Zamościa w okresie rokoka. „Rocznik Zamojski" T. l, s. 175-196.
• Kowalczyk K., 2005, Płk Robert von Nolte 1813-1875 (przyczynek do biografii naczelnika Zarządu Inżynierii Zamojskiej Fortecy). „Archiwariusz Zamojski 2005" s. 57-64.
• Liczbiński A., Ufnalewski B., 1962, Katalog planów miast polskich w zbiorach Zakładu Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej. „Ilustrowany Katalog Źródeł Kartograficznych do Historii Budowy Miast Polskich" z. VI.
• Lorentz E., 2005, Nieznany plan posiadłości inżyniera wojskowego Roberta von Nolte na przedpolu twierdzy Zamość. „Archiwariusz Zamojski 2005" s. 65-72.
• Pawłowska-Wielgus A., 1971, Inwentarz materiałów kartograficznych Archiwum Ordynacji Zamojskiej ze Zwierzyńca 1786-1941. Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Lublinie.
• Pawłowska-Wielgus A., 1980, Plany i mapy Zamościa z XVII-XX wieku. W: Zamość miasto idealne. Red. J. Kowalczyk. Lublin: Wydawn. Lubelskie, s. 243-278.
• Pawłowska-Wielgus A., 1988, Karol Ściegienny -geometra w Ordynacji Zamojskiej. „Rocznik Zamojski" T. II za lata 1985-1986, s. 197-202.
• Plany miast w polskich archiwach państwowych, 1996. Oprać. M. Lewandowska, M. Stelmach pod kier. A. Tomczaka. Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych. Zamość, s. 442-443.
• Przegon W., 1995, Zamość Światowym Dziedzictwem Kultury. Kraków: Wydawn. Akapit.
• Przegon W., 1997, Krajobrazy XIX-wiecznego Zamościa w akwarelach i rysunkach Jana Pawła Lelewela. Kraków: Wydawn. Akapit.
• Przegon W., 1998, Zieleń ciągów komunikacyjnych Zamościa. Kraków: Wydawn. Akapit.
• Przegon W., 2004, Nieznany plan dóbr Ordynacji Zamojskiej w zbiorach zamojskiego archiwum. „Archiwariusz Zamojski 2004" s. 7-14.
• Sirko M., 2005, Zasoby kartograficzne Ordynacji Zamojskiej. W: Wpływ działalności gospodarczej wielkich majątków ziemskich na stan współczesny dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Red. E. Skowronek. Lublin: Wydawn. UMCS, s. 105-115.
• Sroczyńska B., 1986, Rozwój przestrzenny przedmieść Zamościa w latach 1580-1939. „Konserwatorska Teka Zamojska" R. 1986, s. 48-129.
• Studium historyczno-urbanistyczne terenów pofortecznych dawnej twierdzy Zamość, 1995-1998. Autorzy: A. Cygnarowski, U. Fidecka, L. Wyszyńska, J. Radzik. Maszynopis w zbiorach Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Zamościu.
• Trzebiński W., Szafer T. P., 1957, Katalog planów miast polskich w zbiorach Niemieckiej Biblioteki Państwowej w Berlinie, cz. I. „Ilustrowany Katalog Źródeł Kartograficznych do Historii Budowy Miast Polskich", z. IV. „Kwart. Architektury i Urbanistyki" z. 3/4.
• Zachwatowicz J., 1980, O projekcie planu zagospodarowania przestrzennego Zamościa z 1939 r. (wspomnienie). W: Zamość miasto idealne. Red. J. Kowalczyk. Lublin: Wydawn. Lubelskie, s. 169-177.
• Zarębska T, 1980, Zamość - miasto idealne. W: Zamość miasto idealne. Red. J. Kowalczyk. Lublin: Wydawn. Lubelskie, s. 7-77.
• Żygawski J., 2005, Działalność gospodarcza Zamoyskich w świetle wybranych opracowań kartograficznych. W: Wpływ działalności gospodarczej wielkich majątków ziemskich na stan współczesny dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Red. E. Skowronek. Lublin: Wydawn. UMCS, s. 117-130.