Plejstocen w profilu Kończyce (Kotlina Oświęcimska) - analiza genezy i wieku na tle schematów podziału stratygraficznego czwartorzędu

• Autorzy: Wójcik A. , Nawrocki J. , Nita M.

Warianty tytułu

EN

Pleistocene in the Kończyce profile (Oświęcim Basin) - sediment genesis and age analysis at the background of stratigraphic schemes of the Quaternary

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W południowej części Kotliny Oświęcimskiej, na terenie żwirowni w Kończycach odsłaniają się utwory czwartorzędowe o różnej genezie. Wykonane badania pozwoliły na ich rozpoziomowanie. Stwierdzono sześć serii osadowych leżących na osadach mioceńskich. Wyróżniono dolną serię rzeczną przykrytą przez serię osadów glacigenicznych, powyżej których lokalnie stwierdzono serię dolnych mułków organicznych z florą interglacjalną, charakteryzujących się odwrotną polarnością magnetyczną. Opisana seria mułków reprezentuje fragment sukcesji ciepłego interglacjału, którą powiązano z I interglacjałem kompleksu kromerskiego. Na ściętych osadach glacigenicznych i mułkach organicznych leży górna seria rzeczna przykryta górnymi mułkami organicznymi, w obrębie których zarejestrowano granicę Brunhes-Matuyama (B/M). Bezpośrednio powyżej tej granicy, w obrębie mułków, na podstawie badań palinologicznych stwierdzono występowanie fragmentów dwóch interglacjałów rozdzielonych piętrem zimnym. Utwory reprezentujące te ciepłe odcinki plejstocenu leżą bezpośrednio powyżej granicy B/M, co pozwala je łączyć z II i III interglacjałem kromerskim. Całość przykryta jest kilkumetrową serią utworów lessopodobnych ze śladami gleb kopalnych. Osady glacigeniczne, leżące poniżej granicy B/M i utworów interglacjalnych, są starsze od kompleksu kromerskiego i nie mogą być korelowane ze zlodowaceniem Elstery lub Mindel, jak dotychczas uważano. Reprezentowane przez nie nasunięcie lądolodu należy raczej korelować z Günzem i z najstarszymi przedkromerskimi śladami zlodowaceń w Europie Zachodniej. W Polsce być może odpowiada ono zlodowaceniu podlaskiemu. W omawianym profilu mamy zatem fragmenty sukcesji trzech interglacjałów, przy czym najniższy jest starszy od granicy Brunhes-Matuyama. Sukcesja pyłkowa jest inna niż w dotychczas znanych stanowiskach interglacjalnych w Polsce. Otrzymane wyniki sugerują konieczność nieco innego niż dotychczas spojrzenia na zasięg i wiek maksymalnego nasunięcia lądolodu.

EN

In the southern part of the Oświęcim Basin, in the area of the Kończyce quarry, the Quaternary deposits of different genesis crop out. Thanks to the performed investigations, particular horizons of these deposits have been identified. The lower fluvial series is overtopped with the glacigenic sediments. Above the latter, the lower series of organic mud with the interglacial flora occurs in places. This series is characterised by the reverse magnetic polarity. The discussed mud series represents a fragment of the warm interglacial succession and corresponds to the lst interglacial of the Cromerian Complex. The upper fluvial series overlain by an upper organic mud series, in which Brunhes-Matuyama boundary is registered, rests on the cut-off glacigenic deposits and organic muds. Directly above this boundary, in the organic muds, fragments of two interglacials separated by a cold stage have been identified by palynological methods. All the deposits are covered with the series of the loess-like sediments with the traces of the fossil soils. The glacigenic deposits occurring below the B/M boundary and interglacial sediments are older than the Cromerian Complex, and thus cannot be correlated with the Elster and Mindel glaciations as it has been accepted until now. This ice-sheet advance, in its maximum extent in southern Poland, is older and should rather be correlated with the Gunz and with the oldest, pre-Cromerian traces of glaciations in Western Europe. In Poland it might correspond to the Podlasie Glaciation. Thus, in the discussed profile there are fragments of three interglacials, and the lowermost one is older than the Brunhes-Matuyama boundary. The pollen succession differs from those known from interglacial sites in Poland. The obtained results suggest a new insight into the extent and age of the maximum ice-sheet advance than it has been accepted until now. The performed studies allow to infer that the oldest ice-sheet advance had also the largest extent in Poland. The performed study has cognitive aspects and the obtained results are a new input to the state of knowledge, thus can serves as a reference for further studies on the range of the Scandinavian Glaciation in its maximum extent. The Kończyce profile should be treated as a benchmark for the Quaternary stratigraphy of Western and Middle Europe.

Słowa kluczowe

PL

paleomagnetyzm; palinologia; glacjał; interglacjał; plejstocen; czwartorzęd; Kotlina Oświęcimska

EN

palaeomagnetic investigation; pollen analysis; glacial; interglacial; Pleistocene; Quaternary; Oświęcim Basin

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2004
• Tom: nr 409
• Strony: 5--50
• Opis fizyczny: Bibliogr. 67 poz., rys.

Twórcy

autor

Wójcik A.

• Państwowy Instytut Geologiczny, Oddział Karpacki, ul. Skrzatów 1, 31-560 Kraków

autor

Nawrocki J.

• Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-950 Warszawa

autor

Nita M.

• Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemii, Zakład Kartografii Geologicznej, ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec

Bibliografia

• [1] ALEXANDROWICZ S.W., 1963 — Stratygrafia osadów mioceńskich w Zagłębiu Górnośląskim. Pr. Inst. Geol., 39: 5-147.
• [2] BER A., 2000 — Plejstocen Polski północno-wschodniej w nawiązaniu do głębokiego podłoża i obszarów sąsiednich. Pr. Państw. Inst.Geol, 170: 3-89.
• [3] BRIZOVÄ E., 1994 — Vegetation of the Holsteinian Interglacial in Stonava-Horni Suchä (Ostrava region). Sbor. geol. Ved. Antropozoikum, 21: 29-56.
• [4] BUŁA Z., JURA D., 1983 — Litostratygrafia osadów rowu przedgórskiego Karpat w rejonie Śląska Cieszyńskiego. Zesz. Nauk. AGH, 9, 1: 5-27.
• [5] BUŁA Z., KOTAS A., 1994 — Atlas geologiczny Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Cz. III. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [6] DUDZIAK J., 1961 — Głazy narzutowe na granicy zlodowacenia w Karpatach Zachodnich. Pr. Geol. Kom. Nauk. Geol. PAN Oddz. w Krakowie, 5: 7-46.
• [7] FLISOWSKA E., 1970 — Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego Kończyce Wielkie w kat. B+C,+C2. Arch. Przeds. Geol., Kraków.
• [8] FLISOWSKA E., 1981 — Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej złoża kruszywa naturalnego Kończyce Wielkie w kat. B, C,+C2. Arch. Przeds. Geol., Kraków.
• [9] GARECKA M., MARCINIEC P., OLSZEWSKA В., WÓJCIK A., 1996 — Nowe dane biostratygraficzne oraz próba korelacji utworów mioceńskich w podłożu Karpat Zachodnich. Prz. Geol., 44, 5: 495-501.
• [10] GŁAZEK J„ KOWALSKI K„ LINDNER L„ MŁYNARSKI M., STWORZEWICZ E., TUCHOŁKA P., WYSOCZAŃSKI-MINKOWICZ Т., 1976 — Cave deposits at Kozi Grzbiet (Holy Cross Mts, Central Poland) with vertebrate and snail faunas of the Mindelian I/Mindelian II interglacial and their stratigraphic correlations. Proc. 7 Intern. Speleol. Congr., Sheffield.
• [11] GOŹDZIK. J, JANCZYK-KOPIKOWA Z., KONECKA-BETLEY K„ LINDNER L., MADEYSKA Т., MAKOWSKA A., MOJSKI J.E., RZECHOWSKI J., 1988 — Zasady polskiej klasyfikacji, terminologii i nomenklatury stratygraficznej czwartorzędu. Instr. Met. Bad. Geol., 47.
• [12] GRANOSZEWSKI W., 1993 — Results of paleobotanical studies of interglacial sediments from Golasowice (Rybnik Plateu, S. Poland) Acta Paleob., 32, 2: 295-303.
• [13] HALICKI В., 1950 — Z zagadnień stratygrafii plejstocenu na Niżu Europejskim. Acta Geol. Pol., 1, 2: 106-127.
• [14] HAQ B.U., VAN EYSINGA F.W.B., 1998 — Geological Time Table. Elseviere Science B.U., Amsterdam.
• [15] HELLER F., EVANS Т., 1995 — Loess magnetism. Reviews of Geophysics, 33: 211-240.
• [16] IVERSEN J., 1944 — Viscum, Hedera and Ilex as climate indicators. A contribution to the study of the Post-Glacial temperature climate. Geol. Foren. Förhlandl., 66, 3: 463-483.
• [17] JANCZYK-KOPIKOWA Z., 1987 — Uwagi na temat palinostratygrafii czwartorzędu. Kwart. Geol., 31, 1: 155-162.
• [18] JERSAK J., 1983 — Osady w Kończycach Małych — formacja glin lessowych. W: Przewodnik konferencji na temat: „Późnowistuliańskie i holoceńskie zmiany środowiska geograficznego na obszarach lessowych Wyżyny Miechowskiej i Opatowsko-Sandomierskiej": 35-38. Komitet Badań Czwartorzędu PAN, UŚ, Katowice.
• [19] KIRSCHVINK I., 1980 — The least square line and plane and the analysis of paleomagnetic data. Geophys. J. R. Ästron. Soc., 62: 699-718.
• [20] KLIMASZEWSKI M., 1952 — Zagadnienia plejstocenu południowej Polski. Biul. Państw. Inst. Geol., 65: 137-268.
• [21] KLIMEK К., STARKEL L., 1972 — Kotliny Podkarpackie. W: Gemorfologia Polski. Т. 1. Wyd. Geol., Warszawa.
• [22] KNEBLOVA-VODICKOVA V., 1959 — Entwiclung der Vegetation im Elster (Saale Interglazial im Sucha-Stonava Gebiet). Antropozoicum, 9: 129-167.
• [23] KSIĄŻKIEWICZ M., 1935 — Utwory czwartorzędowe Pogórza Cieszyńskiego. Pr. Geol. Śl. PAU, 2.
• [24] KUCIŃSKI Т., 1963 — Szczegółowa mapa geologiczna Polski, rejon Karpat i Przedgórza bez utworów czwartorzędowych (wydanie tymczasowe), ark. Zebrzydowice 1:50 000. Wyd. Geol., Warszawa.
• [25] LEWANDOWSKI J., 1988—Plejstocen środkowy w strefie doliny górnej Odry: Brama Morawska-Kotlina Raciborska (próba syntezy), Prz. Geol., 8: 465^73.
• [26] LEWANDOWSKI J., 1995 — Neotectonic structures in the Racibórz-Oświęcim Basin, Upper Silesia, Southern Poland. Folia Quatern., 66: 99-104.
• [27] LEWANDOWSKI J., 2003 — Plejstocen glacjalny Kotliny Raciborsko-Oświęcimskiej i obszarów sąsiednich. W: Plejstocen Kotliny Raciborsko-Oświęcimskiej na tle struktur morfotektonicznych i podłoża czwartorzędu. X Konferencja stratygrafii plejstocenu Polski, Rudy 1-5 września 2003: 16-28. Sosnowiec.
• [28] LEWANDOWSKI M., NOWOŻYŃSKI K., WERNER Т., 1997 — PDA — a package of FORTRAN pro¬grams for paleomagnetic data analysis (manuscript).
• [29] LINDNER L. (red.), 1992 — Czwartorzęd, osady, metody badań, stratygrafia. РАЕ, Warszawa.
• [30] LINDNER L., 2001 — Problem wieku i zasięgu lądolodów skandynawskich u brzegu polskich Karpat. Prz. Geol., 9: 819-821.
• [31] LISICKI S., 2003 — Litotypy i litostratygrafia glin lodowcowych plejstocenu dorzecza Wisły. Pr. Państw. Inst.Geol., 177: 5-103.
• [32] MAKOWSKI A., 1930 — Uwagi o dyluwium górnośląskim. Pos. Nauk. Państw. Inst.Geol, 27: 35-36.
• [33] MACOUN J., 1980 — Paleogeografickiy vyvoj Opavske pahorkatiny v plejstocenu I i II. Cas. Siez. Muz. Opava(A),29, 2/3: 113-132, 193-222.
• [34] MACOUN J., SIBRAVA V., TYRAĆEK J., KNEBLOVA-VODICKOVA V., 1965 — Kvarter Ostravska a Moravske Bramy. Nakladatelstvi Ceskoslovensky Akademy Ved, Praha.
• [35] MOJSKI J.E., 1985 — Quaternary. Geology of Poland. Vol. I, 3b, Wyd. Geol., Warszawa.
• [36] MOJSKI J.E., 1993 — Europa w plejstocenie, ewolucja środowiska przyrodniczego. РАЕ, Warszawa.
• [37] MOJSKI J.E., RÜHLE E., 1965 — Atlas geologiczny Polski, zagadnienia stratygraficzno-facjalne. Z. 12, Wyd. Geol., Warszawa.
• [38] NAWROCKI J., 2003 — Paleomagnetyzm sekwencji lessowo-glebowych z odsłonięć Zahvizdja i Yezupil. Studia Geol. Pol., 119: 183-191.
• [39] NAWROCKI J., BOGUCKI A., ŁANCZONT M., NOWACZYK N.R., 2002 — The Matuyama -Brunhes bo¬undary and the nature of magnetic remanence acquisition in the loess-palaeosol sequence from the western part of the East European loess province. Paleogeogr. Palaeoclimat. Palaeoecol., 188: 39-50.
• [40] NAWROCKI J., WÓJCIK A., 1995 — Lithology and stratigraphy of Pleistocene loess-like deposits in the Załubińcze section (Nowy Sącz Basin-Outer Carpathians). Kwart. Geol., 39, 1: 121-144.
• [41] NECHAY W., 1939 — Spostrzeżenie dotyczące dyluwium południowej części Śląska Górnego. Wiad. Geogr., 17: 3-13.
• [42] NOWACZYK N.R., FREDERICHS Т.W., EISENHAUER A., GARD G., 1994 — Magnetostratigraphic data from late Quaternary sediments from the Yermak Plateau, Arctic Ocean: evidence for four geoma¬gnetic polarity events within the last 170 ka of the Brunhes Chron. Geophys J. Int., 117: 453—471.
• [43] NOWAK F., LATOŃ Z., HABAL J., 1996 — Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C, złoża kruszywa naturalnego „Kończyce Wielkie II". Arch. Krakowskich Zakładów Eksploatacji Kruszywa, Kraków.
• [44] OLBRICHT К., 1921 —Neue Beobachtungen in Diluvium Schlesiens. Jb. Preuss. Geol. Landensat, 42: 341-350.
• [45] OPRAVIL E., 1964 — Kvetena mindel-risskeho interglacialu z Ostravy-Muglinova. Acta Mus. Siles., A, XIII: 41-48.
• [46] PAWŁOWSKA J., 1960 — Dokumentacja geologiczna złoża pospółki w rejonie Kończyc Wielkich. Arch. Przeds. Geol., Kraków.
• [47] POPRAWA D., 1957 — Mapa geologiczna czwartorzędu okolic Pszczyny-Zebrzydowic, 1:25000. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Oddz. w Krakowie, Kraków.
• [48] RÓŻYCKI S.Z., 1978 — Od „Mocht" do syntezy stratygrafii plejstocenu Polski. Rocz. Pol. Tow. Geol., 48, 3/4: 445-478.
• [49] RÜHLE E. (red.), 1973 — Metodyka badań osadów czwartorzędowych. Wyd. Geol., Warszawa.
• [50] SALAMON Т., 2003 — Godów. Środowisko sedymentacji i stratygrafia osadów czwartorzędowych w SW części Kotliny Oświęcimskiej. W: Plejstocen Kotliny Raciborsko-Oświęcimskiej na tle struktur morfo-tektonicznych i podłoża czwartorzędu. X Konferencja stratygrafii plejstocenu Polski, Rudy 1-5 września 2003: 109-114.
• [51] SAWICKI L., 1922—Wiadomości o środkowo-polskiej morenie czołowej. Rozpr. PA U, 61 A, III, 21:1-42.
• [52] SOBOLEWSKA M., 1977 — Roślinność interglacjalna ze Stanowic koło Rybnika na Górnym Śląsku. Acta Palaeobot., 18, 2: 3-16.
• [53] SOKOŁOWSKI S., 1952—Przeglądowa mapa geologiczna Polski 1:300 000, ark. F3, Cieszyn. Wyd. Geol., Warszawa.
• [54] STUPNICKA E., 1960 — Geneza glin lessowatych Pogórza Cieszyńskiego i Beskidów Śląskich. Acta Geol. Pol., 10, 2: 247-264.
• ]55] STUPNICKA E., 1963 — Utwory czwartorzędowe w dolinach górnej Wisły i Soły (Karpaty). Biul. Geol. Wydz. Geol. UW, 3: 184-262.
• [56] SZAFER W., 1928 — Zarys stratygrafii polskiego dyluwium na podstawie florystycznej. Rocz. Pol. Tow. Geol., 5: 21-33.
• [57] ŚRODOŃ A., 1957 — Flora interglacjalna z Gościęcina koło Koźla. Biul. Inst. Geol., 118: 7-60.
• [58] ŚRODOŃ A., 1983 — O roślinności późnego plejstocenu. W: Człowiek i środowisko w pradziejach: 43-52. PWN, Warszawa.
• [59] WAGA J.M., 1992 — Profil osadów plejstoceńskich w Golasowicach (Brama Bąkowska). Geogr. Stud. Dissert. UŚ, 16: 117-134.
• [60] WÓJCIK A., 1998 — Tektoniczne deformacje w utworach czwartorzędowych Karpat i zapadliska przedkarpackiego. Materiały III Ogólnopolskiej Konferencji „Neotektonika Polski teraźniejszość i przyszłość". 23-24 października 1998: 66-68. Komisja Neotektoniki Kom. Bad. Czwart. PAN, Kraków.
• [61] WÓJCIK A., 1999 — Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Zebrzydowice (991). Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [62] WÓJCIK A., NAWROCKI J., NITA M., 2003a — The Cromerian Interglacial in the area of the maximum glaciation extent in Southern Poland. Cogres INQUA, XVI Congress INQUA, July 23-30,2003: 71-71. The Desert Research Institute, Reno, Nevada.
• [63] WÓJCIK A., NAWROCKI J., NITA M., 2003b — Utwory kompleksu kromerskiego a pozycja podścielających je utworów rzecznych i lodowcowych z maksymalnego nasunięcia lądolodu skandynawskiego. W: Plejstocen Kotliny Raciborsko-Oświęcimskiej na tle struktur morfotektonicznych i podłoża czwartorzędu. X Konferencja stratygrafii plejstocenu Polski, Rudy 1-5 września 2003: 115-121. Państw. Inst. Geol., Sosnowiec.
• [64] WÓJCIK A., NITA M., 2000 — Osady środkowego plejstocenu w profilu Kończyce. VII Konferencja stratygrafii plejstocenu Polski „Stratygrafia czwartorzędu i zanik lądolodu na Pojezierzu Kaszubskim". Łączna, 4-8 września 2000 г.: 47-49. Państw. Inst. Geol., Gdańsk.
• [65] ZAGWIJN W.H., 1996 — The Cromerian Complex Stage of the Netherlands and correlation with other areas in Europe. In: The early Middle Pleistocene in Europe. Rotterdam: 145-172.
• [66] ZIELIŃSKI Т., 1988 — Litofacjalna identyfikacja osadów rzecznych. W: Struktury sedymentacyjne i postsedymantacyjne w osadach czwartorzędowych i ich wartość interpretacyjna: 195-253. Wydz. Geogr. i Stud. Reg. UW, Warszawa.
• [67] ŻYTKO K., GUCIK S., RYŁKO W., OSZCZYPKO N., ZAJĄC R., GARLICKA I., NEMĆOK J., ELIAS M., MENCIK E., DVORAK J., STRÄNIK Z., RAKUS M., MATEJOVSKÄ O., 1989 — Geological Map of the Western Outer Carpathians and their Foreland. In: Geological atlas of the Western Outer Carpathians and their foreland. Państw. Inst. Geol., Warszawa.