The Starunia palaeontological site and idea of the Ukrainian-Polish trans-border geotourist trail "Traces of large extinct mammals, earth wax, oil and salt: from Starunia to Kraków"

• Autorzy: Kotarba M. J.

Warianty tytułu

PL

Stanowisko paleontologiczne w Staruni i idea utworzenia ukraińsko-polskiej trasy geoturystycznej "Śladami olbrzymich wymarłych ssaków, wosku ziemnego, ropy naftowej i soli: od Staruni do Krakowa"

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The discovery of large Pleistocene mammals at the Starunia ozokerite (named also earth wax) mine (the Ukrainian Carpathians) was a spectacular scientific event on a world scale. The initial discovery was made in I907 when relics of party preserved mammoth and woolly rhinoceros were excavated. Later, in 1929, the Polish Academy of Arts and Sciences organized a scientific expedition to that site, which resulted in discovery of unique, nearly completely preserved woolly rhinoceros carcass embedded in Pleistocene sediments. A specific combination of brine, oil and clays into which the animal had sunk, is responsible for almost perfect preservation of this animal. The specimens found in 1907 are exhibited at the Natural History Museum in Lviv, Ukraine, whereas the unique specimen excavated in 1929 is displayed at the Natural History Museum in Kraków, Poland. The three sites: Starunia, a small Ukrainian village in which the geoparkwith the museum and the tourist centre are planned to be developed and two historical towns: Lviv and Kraków, closely connected with the discoveries of extinct large mammals, will be the key sites at the planned, Ukrainian-Polish trans-border geotourist trail "Traces of large extinct mammals, earth wax, oil and salt: from Starunia to Kraków": The trail will also include the sites where occurrences of ozokerite, salt, brine and oil are known, i.e., the substances which preserved the animal carcasses. These are: the historical rock-salt mines in Wieliczka and Bochnia (Poland), Kalush and Stebnik (Ukraine), the Polish resorts-Iwonicz-Zdrój and Rymanów-Zdrój and the most famous Ukrainian resort - Truskavets; one of the oldest oilfields in the world - Bóbrka, where the Ignacy Łukasiewicz Memorial Open-Space Museum of Oil and Gas Industry is located and Boryslav oil and ozokerite field - the largest deposit in the Ukrainian Carpathians. The idea of Ukrainian-Polish trans-border tourist trail is strongly supported by geological, natural and cultural values of the Polish and the Ukrainian Carpathians.

PL

Odkrycia wielkich ssaków plejstoceńskich w kopalni ozokerytu w Staruni (region karpacki, Ukraina) były spektakularnym wydarzeniem naukowym w skali światowej. W 1907 r. znaleziono szczątki mamuta i nosorożca włochatego. Później, w roku 1929, Polska Akademia Umiejętności zorganizowała ekspedycję, podczas której w osadach plejstoceńskich znaleziono prawie całkowicie zakonserwowany okaz nosorożca włochatego. Za jego doskonałe zachowanie jest odpowiedzialna specyficzna mieszanina solanki, ropy naftowej i iłów, w której utonął olbrzymi ssak. Okazy odkryte w 1907 r. znajdują się w Muzeum Przyrodniczym we Lwowie, a unikatowy egzemplarz znaleziony w 1929 r. w Muzeum Przyrodniczym w Krakowie. Te trzy miejscowości: Starunia, niewielka wioska ukraińska, w której planuje się utworzenie geoparku i centrum muzealniczo-turystycznego oraz dwa historyczne miasta Lwów i Kraków, ściśle związane z tymi znaleziskami, będą stanowić główne, węzłowe miejsca planowanej ukraińsko polskiej trasy geoturystycznej "Śladami olbrzymich wymarłych ssaków, (wosku ziemnego ropy naftowej i soli od Staruni do Krakowa". Do trasy zostaną też włączone miejsca związane z występowaniem, ozokerytu, soli, solanki i ropy naftowej, a więc czynnikami, które spowodowały zakonserwowanie tych zwierząt: historyczne kopalnie - Wieliczka i Bochnia oraz Kałusz i Stebnik, polskie uzdrowiska - Iwonicz-Zdrój i Rymanów-Zdrój oraz znane uzdrowisko ukraińskie - Truskawiec; złoże ropy naftowej w Bóbrce - jedno z najdawniej eksploatowanych złóż na świecie, w której znajduje się Skansen - Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego Łukasiewicza oraz złoże ropy naftowej i ozokerytu Borysław- największe w Karpatach ukraińskich. Za realizacją projektu utworzenia ukraińsko polskiej trasy geoturystycznej przemawiają walory geologiczne, przyrodnicze i kulturowe Karpat polskich i ukraińskich.

Słowa kluczowe

EN

Starunia palaeontological site; geotourist trail; woolly rhinoceros; salt mines; brine; Na-Cl mineral water; ozokerite; Natural History Museums: Lviv (Ukraine) and Kraków (Poland)

PL

stanowisko paleontologiczne Starunia; trasa geoturystyczna; nosorożec włochaty; kopalnie soli; solanka; woda mineralna Na-Cl; ozokeryt; ropa naftowa; muzea przyrodnicze: Lwów i Kraków

• Wydawca: Stowarzyszenie Naukowe im. Stanisława Staszica ; Wydawnictwa AGH
• Czasopismo: Geoturystyka
• Rocznik: 2009
• Tom: nr 3
• Strony: 5--20
• Opis fizyczny: Bibliogr. 49 poz., rys.

Twórcy

autor

Kotarba M. J.

• AGH University of Science and Technology, and Society of Research on Environmental Changes "Geosphere"; 30-059 Kraków, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

Bibliografia

• [1] Adamenko, O.M., Stelmakh, O.R., Zinchuk, M.S. & Kotarba, M.J., 2005a. History of petroleum exploration in the Starunia area, fore-Carpathian region, Ukraine. In: Kotarba, M.J. (Ed.), Polish and Ukrainian geological studies (2004-Z005) at Starunia - the area of discoveries of woolly rhinoceroses. Polish Geological Institute and Society of Research an Environmental Changes “Geosphere”, Warszawa-Kraków: 53-60.
• [2] Adamenko, O.M., Krizhanivskiy, E.I, Vekeryk, V.I., Stelmakh, O.P., Mischenko, L.V., Zorina, N:O., Zorin, D.O. & Ambrozyak, M.V, 2005b. A concept of an international “Ice-Age Geopark” as an ecological-tourist center in Starunia former ozokerite mine, fore-Carpathian region, Ukraine. In: Kotarba, M.J. (Ed.), Polish and Ukrainian geological studies (2004-2005) at Starunia - the area of discoveries of woolly rhinoceroses. Polish Geological Institute and Society of Research an Environmental Changes “Geosphere”, Warszawa-Kraków: 205-210.
• [3] Adamenko, O.M., Stelmakh, O.R., Zorin, D.O. & Radlovska, K.O., 2009. Idea of the ecological and geological tourist centre in Starunia (Fore-Carpathian region, Ukraine). Geoturystyka, 2009, nr 3
• [4] Alexandrowicz, S.W., 2004. Starunia and the Quaternary research in the tradition and initiatives of the Polish Academy of Arts and Sciences (in Polish, English abstract). Studia i materiały do dziejów Polskiej Akademii Umiejętności. Polish Academy of Arts and Sciences, Kraków, 3: 261 pp.
• [5] Alexandrowicz, S.W., 2005. The history of Starunia - a palaeontologic site and old ozokerite mine. In: Kotarba, M.J. (Ed.), Polish and Ukrainian geological studies (2004-2005) at Starunia - the area of discoveries of woolly rhinoceroses. Polish Geological Institute and Society of Research an Environmental Changes “Geosphere”, Warszawa-Kraków: 21-36.
• [6] AOGFU, 1998. Atlas of oil and gas fields of Ukraine (Atlas naftovykh i gazovykh rodovysch Ukrainy). V. Fedyshyn et al. (Eds.). Lviv, Ukrainian Oil and Gas Academy, 5, 710 pp. (In Ukrainian and English)
• [7] Bayger, J.A, Hoyer, H., Kiernik, E., Kulczyński, W., Łomnicki, M., Łomnicki, J., Mierzejewski, W., Niezabitowski, E., Raciborski, M., Szafer, W. & Schille, F., 1914. Wykopaliska Staruńskie. Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie, 15: 386 pp. (In Polish only)
• [8] Bojko, G. & Sozański, J, 2004. Ozokeryt. In: J. Raczkowski, J. Zarubin (Eds.), Nafta i gaz Podkarpacia, Zarys historii. Oil and Gas Institute, Kraków, Naukova Dumka, Kyiv: 345-360. (In Polish and Ukrainian)
• [9] Bukowski, K. & Czapowski, G., 2009. Salt geology and mining traditions: Kalush and Stebnyk mines (Fore-Carpathian region, Ukraine). Geoturystyka, 2009, nr 3
• [10] Chornobay, Y.M. & Drygant, D.M, 2009. The Starunia collections in the Natural History Museum of the National Academy of Sciences of Ukraine in Lviv. Geoturystyka, 2009, nr 3
• [11] Ciężkowski, W. & Rajchel, L., 2004. Wody lecznicze polskich Sudetów i Karpat. In: Wójcik, W.A. (Ed.), Uzdrowiska górskie w Polsce. Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK, Kraków: 9-36. (In Polish only)
• [12] Cieszkowski, M., Ślączka, A. & Wdowiarz, S., 1985. New data on structure of the Flysch Carpathians. Przegląd Geologiczny, 33: 313-333.
• [13] Czapowski, G., Bukowski, K. & Poborska-Młynarska, K., 2009. Miocene rock and potash salts of West Ukraine. Field geological-mining seminar of the Polish Salt Mining Society. Geologia (Przegląd Solny 2009), Wyd. AGH, Kraków, 35 (3): 479-490. (In Polish, English summary)
• [14] Dowgiałło, J., Karski, A. & Potocki, I., 1969. Geologia surowców balneologicznych. Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa. 296 pp. (In Polish only)
• [15] Duliński, M., Różański, K. & Kotarba, M.J., 2005. Isotopic and chemical composition of surface and groundwaters in the Starunia area, fore- Carpathian region, Ukraine. In: Kotarba, M.J. (Ed.), Polish and Ukrainian geological studies (2004-2005) at Starunia - the area of discoveries of woolly rhinoceroses. Polish Geological Institute and Society of Research an Environmental Changes “Geosphere”, Warszawa-Kraków: 187-194.
• [16] Hwałek, S., 1971. Górnictwo soli kamiennych i potasowych, Wyd. Śląsk, Katowice, 336 pp. (In Polish only)
• [17] Kapłon, 2004. Uzdrowiska i stacje klimatyczne na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej do 1939 roku. In: Wójcik, W.A. (Ed.), Uzdrowiska górskie w Polsce. Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK, Kraków: 161-170. (In Polish only)
• [18] Karnkowski, P., 1999. Oil and gas deposits in Poland: The Geosynoptics Society “GEOS”, Krakow, 380 pp.
• [19] Koltun, Y.V., Adamenko, O.M., Kotarba, M.J., Dudok, I.V., Pavluk, M.I., Burzewski, W. & Stelmakh, O.R., 2005. Geological setting and petroleum occurrence of the Starunia area, fore-Carpathian region, Ukraine. In: Kotarba, M.J. (Ed.), Polish and Ukrainian geological studies (2004- 2005) at Starunia - the area of discoveries of woolly rhinoceroses. Polish Geological Institute and Society of Research an Environmental Changes “Geosphere”, Warszawa-Kraków: 61-77.
• [20] Korin, S.S., 2005. Miocene salt-bearing Vorotyshcha Beds in the Starunia area, fore-Carpathian region, Ukraine. In: Kotarba, M.J. (Ed.), Polish and Ukrainian geological studies (2004-2005) at Starunia - the area of discoveries of woolly rhinoceroses. Polish Geological Institute and Society of Research an Environmental Changes “Geosphere”, Warszawa-Kraków: 79-86.
• [21] Kotarba, M.J., 1998. Composition and origin gaseous hydrocarbons in the Miocene strata of the Polish part of the Carpathian Foredeep. Przegląd Geologiczny, 46: 751-758.
• [22] Kotarba, M.J., 2002. Composition and origin of hydrocarbons saturating the remnants of rhinoceros from Starunia, the Ukrainian Carpathians. (Polish, English abstract). Przegląd Geologiczny, 50 (6): 531-534.
• [23] Kotarba, M.J. (Ed.), 2005. Polish and Ukrainian geological studies (2004- 2005) at Starunia-the area of discoveries of woolly rhinoceroses. Polish Geological Institute and Society of Research an Environmental Changes “Geosphere”, Warszawa-Kraków, 218 pp.
• [24] Kotarba, M.J., 2009. Interdisciplinary studies at Starunia palaeontological site and vicinity (Carpathian region, Ukraine) in the years 2006-2009: previous discoveries and research, purposes, results and perspectives. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 79: 219-241.
• [25] Kotarba, M.J. (Ed.), 2009. Interdisciplinary studies (2006-2009) at Starunia (Carpathian region, Ukraine) -the area of discoveries of woolly rhinoceroses. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 79 (3): 217-480.
• [26] Kotarba, M.J. & Koltun, Y V., 2006. The origin and habitat of hydrocarbons of the Polish and Ukrainian Parts of the Carpathian Province. In: Golonka, J. & Picha, F.J (Eds.), The Carpathians and their foreland: geo- logy and hydrocarbon resources. American Association of Petroleum Geologists, Memoir 84: 395-442.
• [27] Kotarba, M.J. & Koltun, Y V., 2011. Origin of natural gases accumulated in the Miocene strata and the Mesozoic basement of the western part of the Ukrainian Carpathian Foredeep. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 79. (In press)
• [28] Kotarba, M.J. & Stachowicz-Rybka, R., 2008. Wyjątkowe stanowisko paleontologiczne i środowisko osadów plejstoceńskich, w których znaleziono nosorożce włochate w Staruni (Karpaty Wschodnie). Przegląd Geologiczny, 56 (6): 442-452. (In Polish only)
• [29] Kotarba, M.J., Dzieniewicz, M., Mościcki, W.J. & Sechman, H., 2008. Unique Quaternary environment for discoveries of woolly rhinoceroses in Starunia, fore-Carpathian region, Ukraine: Geochemical and geo- electric studies. Geology, 36 (7): 567-570.
• [30] Kotarba, M. J., Więcław, D., Toboła, T., Zych, H., Kowalski, A. & Ptak, S., 2009. Bitumen and salt contents within the Quaternary sediments at Starnnia palaeontological site and vicinity (Carpathian region, Ukraine). Annales Societatis Geologorum Poloniae, 79: 447-461.
• [31] Krobicki, M., Golonka, J., Cyran, K., Leśniak, T., Strzeboński, P. & Toboła, T., 2008. Field trip. Marginal part of Western Carpathians and Carpathian Foredeep. In: Słomka, T. (Ed.), 4th International Conference Geotour 2008 “Geotourism and Mining Heritage”. 26-28 June 2008, Kraków, Poland, AGH University of Science and Technology, Faculty of Geology, Geophysics and Environmental Protection, IAGt - International Association for Geotourism: 8l-111.
• [32] Kubiak, H., 2003. Nosorożce i mamut ze Staruni. Prace Komisji Paleogeografii Czwartorzędu PAU, I: 19-20. (In Polish only)
• [33] Kubiak, H., 2009. The Starunia collections in the institute of Systematics and Evolution of Animals. Polish Academy of Sciences in Kraków. Geoturystyka, 2009, nr 3.
• [34] Kubiak, H. & Drygant, D.M., 2005. The Starunia collections in Lviv and Kraków natural history museums and history of palaeontological studies. In: Kotarba, M.J. (Ed.), Polish and Ukrainian geological studies (2004- 2005) at Starunia - the area of discoveries of woolly rhinoceroses. Polish Geological Institute and Society of Research an Environmental Changes “Geosphere”, Warszawa-Kraków: 37-44.
• [35] Kuc, T., Różański, K., Goslar, T., Kubiak, H. & Kotarba, M.J., 2005. Radiocarbon dating of remnants of woolly rhinoceroses and mammoth from Starunia, fore-Carpathian region, Ukraine. In: M.J. Kotarba (Ed.), Polish and Ukrainian geological studies (2004-2005) at Starunia - the area of discoveries of woolly rhinoceroses. Polish Geological Institute and Society “Geosphere”, Warszawa-Kraków: 195-204.
• [36] Matskevyj, L.G., 2005. Archaeological sites in the Starunia area, fore-Carpathian region, Ukraine. In: Kotarba, M.J. (Ed.), Polish and Ukrainian geological studies (2004-2005) at Starunia - the area of discoveries of woolly rhinoceroses. Polish Geological Institute and Society of Research an Environmental Changes “Geosphere”, Warszawa-Kraków: 45-51.
• [37] Nowak, J., Panow, E., Tokarski, J., Szafer, W. & Stach, J. (Eds.), 1930. The second woolly rhinoceros (Coelodonta antiquitatis Blum.) from Starunia, Poland. Bulletin International de l'Academie Polonaise des Sciences et des Lettres de Cracovie, Ser. B, Cracovie: 1-49.
• [38] Oszczypko, N., 1997 The early-middle Miocene Carpathian peripherial foreland basin (Western Carpathians, Poland). Przegląd Geologiczny, 45 (10/2): 1054-1063.
• [39] Oszczypko, N., Krzywiec, P., Popadyuk, I. & Peryt, T., 2006. Carpathian Foredeep Basin (Poland and Ukraine): its sedimentary, structural, and geodynamic evolution. In: Golonka, J. & Picha, F.J. (Eds.), The Carpathians and their foreland: geology and hydrocarbon resources. American Association of Petroleum Geologists, Memoir 84: 261-318.
• [40] Przyrowski, Z., 1961. Światło z Ziemi. Wyd. Nasza Księgarnia, Warszawa, 173 pp. (In Polish only)
• [41] Radwański, A.B., 2009a. The oil and ozokerite mine in Boryslav and historical monuments of petroleum and salt industries in its vicinity (Fore- Carpathian region, Ukraine). Geoturystyka, This volume.
• [42] Radwański, A.B., 2009b. The Ignacy Łukasiewicz Memorial Museum of Oil and Gas Industry in Bóbrka and historical monuments of petroleum and salt industries in the vicinity of Krosno (the Polish Outer Carpathians). Geoturystyka, 2009, nr 3.
• [43] Ślączka, A. & Kamiński, M.A. 1998. A Guidebook to excursions in the Polish Flysch Carpathians. Special Publication no. 6, Grzybowski Foundation, Kraków, 171 pp.
• [44] Ślączka, A., Krugłov, S., Golonka, J., Oszczypko, N. & Popadyuk, i., 2006. Geology and hydrocarbon resources of the Outer Carpathians, Poland, Slovakia and Ukraine. In: Golonka, J. & Picha, F.J. (Eds.), The Carpathians and their foreland: geology and hydrocarbon resources. American Association of Petroleum Geologists, Memoir 84: 221-258.
• [45] Sokołowski, T., Stachowicz-Rybka, R. & Woronko, B., 2009. Upper Pleistocene and Holocene deposits at Starunia palaeontological site and vicinity (Carpathian region, Ukraine). Annales Societatis Geologorum Poloniae, 79: 255-278.
• [46] Stach, J., 1930. The second rhinoceros from the diluvial strata of Starunia. In: Nowak, J., Panow, E., Tokarski, J., Szafer, W. & Stach, J. (Eds.), The second woolly rhinoceros (Coelodonta antiquitatis Blum.) from Starunia, Poland. Bulletin International de 1'Acadćmie Polonaise des Sciences et des Lettres de Cracovie, Ser. B, Cracovie: 21-47.
• [47] Wiewiórka, J., Charkot, J., Dudek, K. & Gonera, M, 2009. Historic salt mines in Wieliczka and Bochnia. Geoturystyka, 2009, nr 3.
• [48] Windakiewicz, E., 1926. Solnictwo. Sole kamienne, potasowe i solanki, ich własności, fizjografja, górnictwo i warzelnictwo. Cz. I(Część ogólna). Skład Główny w Księgarni Jagiellońskiej, Kraków, 181 pp. (In Polish only)
• [49] Windakiewicz, E.,1927. Solnictwo. Sole kamienne, potasowe i solanki, ich własności, fizjografja, górnictwo i warzelnictwo. Cz. III (Sól i sole potasowe w Polsce, miejsca wytwórczości). Skład Główny w Księgarni Jagiellońskiej, Kraków, 211 pp. (In Polish only)