Struktury komórkowe w obrębie piaskowców magurskich na przykładzie Diabelskich Ścian (pasmo Jaworzyny Krynickiej)

• Autorzy: Kicińska A.

Warianty tytułu

EN

Cellular structures in the Magura sandstones - an example from the Devil's Wall (the Jaworzyna Krynicka Range)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Na powierzchniach ambon gruboławicowych piaskowców magurskich widoczne są owalne, eliptyczne wgłębienia i pustki. Genezy ich należy upatrywać w selektywnym wietrzeniu i suffozyjnym wymywaniu zwietrzałego materiału skalnego przez wody z przestrzeni międzyławicowych. Na podstawie analizy pobranych prób wykazano różnicę składu mineralnego badanych skał - dotyczącą głównie występowania gipsu, jak również określono zawartości pierwiastków w poszczególnych częściach Diabelskich Ścian - formy skalnej w paśmie Jaworzyny Krynickiej w Beskidzie Sądeckim. Zasadniczym czynnikiem mającym wpływ na miejsce tworzenia się tych form jest przyszczytowe położenie ambony i filtracja wód opadowych przez grubo- i średnioziarnisty materiał skalny, spękany szczelinami pionowymi. Zanieczyszczenie środowiska, w tym powietrza głównie przez tlenki siarki i azotu, prowadzi do wietrzenia solnego i powstawania nowych minerałów (gipsu), których krystalizacja może być katalizatorem mechanicznego wietrzenia. Geometria pustek wynika z uławicenia ambony i właściwości fizycznych dominujących w składzie minerałów (głównie kwarcu).

EN

On the walls of rock pulpits built of thick-bedded sandstones belonging to the Magura Unit and located in the Jaworzyna Krynicka Range (the Beskid Sądecki Mts) one can observe oval and elliptical cavities, and open spaces. These forms originate from selective weathering and suffosional washout of weathered detrital material from interbedding planes. In studied samples the differences were demonstrated in mineral composition of rocks, mostly the presence of gypsum. Moreover, contents of selected elements were determined in selected parts of the Devil's Rocks. The main factor controlling the formation of rock pulpits is their location close to the summit supported by infiltration of meteoric waters through coarse- and medium-grained sandstoned cut by vertical fissures. Environment pollution, especially the presence of sulphur and nitrogen oxides in the atmosphere, results in salt weathering caused by precipitation of new minerals (gypsum), which may facilitate disintegration of rock structure. Geometry of cavities is controlled by the bedding of rocks and the physical properties of dominating minerals (mostly quartz).

Słowa kluczowe

PL

struktury komórkowe; wietrzenie selektywne; gruboławicowe piaskowce magurskie

EN

cellular structures; selective erosion; thick-bedded sandstones of the Magura Beds

• Wydawca: Wydawnictwa AGH
• Czasopismo: Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie
• Rocznik: 2009
• Tom: T. 35, z. 2
• Strony: 201--215
• Opis fizyczny: Bibliogr. 25 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Kicińska A.

• Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Katedra Geologii Ogólnej, Ochrony Środowiska i Geoturystyki; al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków,

Bibliografia

• Allen P.A., 2000. Procesy kształtujące powierzchnię Ziemi. Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Alexandrowicz Z., 1978. Skałki piaskowcowe Zachodnich Karpat fliszowych. Prace Geologiczne PAN, Oddział Kraków, 1-79.
• Alexandrowicz Z. (red.), 1996. Geoochrona Beskidu Sądeckiego i kotliny Sądeckiej. Studia Naturae, 42, 70--72.
• Alexandrowicz Z. & Pawlikowski M., 1982. Mineral crusts of the surface weathering zone of sandstone tors in the Polish Carpathians. Mineralogica Polonica, 13, 2, 41-60.
• Bromowicz J., 1992. Basen sedymentacyjny i obszary źródłowe piaskowców magurskich. Zeszyty Naukowe AGH, 1485, Geologia, 54, 1-120.
• Czarnowski A., 1964. Skały Beskidu Sądeckiego. Wierchy, 33, 71, 77-88.
• Golonka J. & Rączkowski W., 1984. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski. Arkusz Piwniczna (1051) 1:50 000. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• Huinink H.P., Pel L. & Kopinga K., 2004. Simulating the growth of tafoni. Earth Surface Processes and Landforms, 29, 10, 1225-1233.
• Kabata-Pendias A. & Pendias H., 1993. Biogeochemia pierwiastków śladowych. PWN, Warszawa.
• Kicińska-Świderska A. & Słomka T., 2003. Trasa geoturystyczna w sąsiedztwie rezerwatu Barnowiec. W: Jaka turystyka w rezerwatach przyrody? Rzeszów, 53-62.
• Lorenc M.W. & Mazurek S., 2007. Wykorzystać kamień. IASA, Wrocław.
• Margielewski W., 1994. Ochrona osuwiska Gaworzyna w paśmie Jaworzyny Krynickiej. Przegląd Geologiczny, 42, 3, 189-193.
• Margielewski W., 1997. Formy osuwiskowe pasma Jaworzyny Krynickiej i ich związek z budową geologiczną regionu. Geologia (kwartalnik AGH), 23, 1, 45-102.
• Margielewski W., 1998. Rozwój form osuwiskowych w Barnowcu (Beskid Sądecki. Karpaty zewnętrzne), w świetle analizy strukturalnych uwarunkowań osuwisk w Karpatach fliszowych. Przegląd Geologiczny, 46, 5, 436-450.
• Mellor A., Short J. & Krikby S.J., 1997. Tafoni in the El Chorro area. Andalucia, southern Spain. Earth Surface Processes and Landforms, 22, 817-833.
• Ostrowicka H., 1966. Profil litologiczny gruboławicowych piaskowców w Piwnicznej. Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN, Oddział w Krakowie, 10/2, 608-611.
• Oszczypko N., Dudziak J. & Malata E., 1990. Stratygrafia osadów płaszczowiny magurskiej (kreda-paleogen) w Beskidzie Sądeckim, Karpaty Zewnętrzne. Studia Geologia Polonica, 97, 109-181.
• Oszczypko N. & Wójcik A., 1993. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski. Arkusz Nowy Sącz (1035). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Oszczypko N. & Zuchiewicz W., 2007. Geology of Krynica SPA, Western Outer Carpathians, Poland. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 77, 69-92.
• Rajchel L. & Rajchel J., 1999. Karpackie źródła wód mineralnych i specyficznych - pomnikami przyrody nieożywionej. Przegląd Geologiczny, 47, 10, 911-919.
• Raport oceny jakości powietrza w 2005 roku na terenie powiatu nowosądeckiego. WIOŚ, Delegatura w Nowym Sączu.
• Watson A. & Pye K., 1985. Pseudokarstic micro-relief and other weathering features on the Mswati Granite (Swaziland). Zeitschrift fur Geomorphologie, 29, 285-300.
• Wilczyńska-Michalik W., 2004. Influence of atmospheric pollution on the weathering of stones in Cracow monuments and rock outcrops in Cracow, Cracow-Częstochowa Upland and the Carpathians. Wyd. Naukowe AP, Kraków.
• Wilczyńska-Michalik W. & Michalik M., 1995. Deterioracja materiałów skalnych w budowlach Krakowa. Przegląd Geologiczny, 43, 3, 227-235.
• Wilczyńska-Michalik W. & Michalik M., 2001. Wpływ zanieczyszczeń atmosfery na wietrzenie skał. Przegląd Geologiczny, 49, 4, 353.