Tlenki manganu z diabazów Niedźwiedziej Góry koło Krakowa

• Autorzy: Muszyński M. , Rzepa G. , Skowroński A.

Warianty tytułu

EN

Manganese oxides from the diabases of Niedźwiedzia Góra near Kraków

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Czarne tlenki manganu z polimineralnych żył napotkanych w 1998 r. w tzw. diabazach z Niedźwiedziej Góry koło Krakowa zidentyfikowano (XRD, IR, DTA-TG, SEM/EDS, EPMA/WDS) jako człony pośrednie szeregu rancieit-takanelit. W porównaniu z opisanymi w literaturze minerałami tego szeregu charakteryzują się podwyższonymi koncentracjami żelaza i baru oraz stosunkowo niewielkimi udziałami wapnia. W przypuszczalnej sukcesji składników powyższych żył tlenki te zajmują przedostatnią pozycję: goethyt +/- saponit - tensja - baryt, kwarc pręcikowo-igłowy - ługowanie - tlenki Mn, kwarc słupkowy. Wykrystalizowały prawdopodobnie z wód descenzyjnych związanych z powierzchniowym wietrzeniem diabazów, które miało miejsce po zerodowaniu nadległych skał karbonu. Głównym źródłem manganu były zapewne wietrzejące diabazy.

EN

Black manganese oxides from the polymineral veins found in 1998 in the so-called diabases of Niedźwiedzia Góra near Kraków have been identified (XRD, IR, DTA-TG, SEM/EDS, EPMA/WDS) as intermediate members of the rancieite-takanelite series. In comparison with the minerals of this series described in the literature, they reveal elevated contents of iron and barium and relatively low contents of calcium. In the probable succession of components of the veins mentioned, the Mn oxides occupy the before last position: goethite +/- saponite - tension - barite, thin prismatic-acicular quartz - leaching - Mn oxides, prismatic quartz. They must have crystallized from descensive waters associated with surface weathering of the diabases, which took place when overlaying Carboniferous rocks had been eroded. The weathering diabases were a probable source of manganese.

Słowa kluczowe

PL

dolny perm; Niedźwiedzia Góra; diabazy; żyły epitermalne; rancieit-takanelit

EN

Niedźwiedzia Góra; rancieit-takanelit; Lower Permian; diabases; epithermal veins

• Wydawca: Wydawnictwa AGH
• Czasopismo: Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie
• Rocznik: 2009
• Tom: T. 35, z. 2
• Strony: 135--151
• Opis fizyczny: Bibliogr. 38 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Muszyński M.

• Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Katedra Mineralogii, Petrografii i Geochemii; al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Rzepa G.

• Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Katedra Mineralogii, Petrografii i Geochemii; al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Skowroński A.

• Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Katedra Mineralogii, Petrografii i Geochemii; al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

Bibliografia

• Bardossy G. & Brindley G.W., 1978. Rancieite associated with a karstic bauxite deposit. . American Mineralogist, 63, 762-767.
• Barrese E., Giampaolo C., Grubessi O. & Mottana A., 1986. Rancieite from Mazzano Romano (Latium, Italy). Mineralogical Magazine, 50, 111-118.
• Bish D.L. & Post J.E. 1989. Thermal behavior of complex, tunnel-structure manganese oxides. American Mineralogist, 64, 177-186.
• Broder J., 1931a. Diabase von Niedźwiedzia Góra bei Krzeszowice und die begleitenden sie Gebilde. Bulletin International de l'Academie Polonaise des Sciences et des Lettres, Cracovie, Ser. A, 1, 546-569.
• Broder J., 1931b. Diabazy z Niedźwiedziej Góry i utwory im towarzyszące. Studjum chemiczno-petrograficzne. Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń PAU w Krakowie, 36, 2, 17-18.
• Chukhrov F.V., Gorshkov A.I., Rudnitskaya E.S., Beresovskaya V.V., & Sivtsov A.V., 1980. Manganese minerals in clays: a review. Clays and Clay Minerals, 28, 5, 346-354.
• Chukhrov F.V. & Gorshkov A.I., 1981. On the nature of some hypergene manganese minerals. Chemie der Erde, 40, 207-216.
• Cichoń G., 1979. Minerały wtórne w melafirach z Rudna. Instytut Geologii i Surowców Mineralnych. Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, 1-172 (praca doktorska).
• Cichoń G., 1982. Minerały wtórne w melafirach z Rudna koło Krzeszowic. Prace Mineralogiczne PAN, 73, 1-55.
• Cornell R.M. & Schwertmann U., 2003. The iron oxides. Structure, properties, reactions, occurrence and uses. VCH, New York.
• Czerny J. & Muszyński M., 1997. Co-magmatism of the Permian volcanites of the Krzeszowice area in the light of petrochemical data. Mineralogia Polonica, 28, 2, 3-25.
• Cuhrov EV., Gorskov A.I., Rudnickaja E.S. & Sivcov A.V., 1978. K harakteristike bernessita. lzvestija Akademii Nauk SSSR, Serija Geologiceskaja, 9, 67-76.
• Cuhrov F.V., Gorskov A.I., Sivcov A.V., Berezovskaja V.V. & Rudnickaja E.S., 1979. O prirode ranseita. Izvestija Akademii Nauk SSSR, Serija Geologiceskaja, 11, 71-81.
• Ertl A., Pertlik F., Prem M., Post J.E., Kim S.J., Brandstatter F. & Schuster R., 2005. Rancieite crystals from Friesach, Carinthia, Austria. European Journal of Mineralogy, 17, 163-172.
• Franus W., Manecki A. & Wieser T., 2000. Rancieite from clinoptilolite-montmorillonite claystones of the Skole Unit (the Polish Flysch Carpathians). Mineralogia Polonica, 31, 2, 59-73.
• Fleischer M., 1971. New mineral names. American Mineralogist, 56, 1487-1489.
• Gaweł A., Muszyński M., Pieczka A., Skowroński A. & Stoch P., 2008. Żelazowo-żelazawe odmiany sepiolitu i saponitu z diabazów z Niedźwiedziej Góry koło Krakowa. Geologia (kwartalnik AGH), 34, 1, 19-42.
• Glover E.D., 1977. Characterization of a marine birnessite. American Mineralogist, 62, 278-285.
• Gucwa R., 1971. O występowaniu ferrierytu w Niedźwiedziej Górze koło Krzeszowic. Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Oddziału PAN w Krakowie, VII-XII, 1970, 14 (2), 670-671.
• Ivanova V.P., 1961. Termogrammy mineralov. Zapiski Vsesojuznogo Mineralogiceskogo Obscestva, 90, 1, 50-89.
• Johnson E.A. & Post J.E., 2006. Water in the interlayer region of birnessite: importance in cation exchange and structural stability. American Mineralogist, 91, 609-618.
• Jones L.H.P. & Milne A.A., 1956. Birnessite, a new manganese oxide mineral from Aberdeenshire, Scotland. The Mineralogical Magazine, 31, 235, 283-288.
• Kampf N., Scheinost A.C., & Schulze D.G., 2000. Oxide minerals. W: Sumner M.E. (ed.), Handbook of soil science, CRC Press, New York, F125-F168.
• Kim S.J., 1991. New characterization of takanelite. American Mineralogist, 76, 1426-1430.
• Kim S.J., 1993. Chemical and structural variations in rancieite-takanelite solid solution series. Neues Jahrbuch fur Mineralogie, 5, 233-240.
• Liptay G., 1971. Atlas of thermoanalytical curves, 1. Akademiai Kiado, Budapest.
• Murata K.J. & Norman M.B., 1976. An index of crystallinity for quartz. American Journal of Science, 276, 1120-1130.
• Muszyński M., Czerny J. & Leśniak T., 1999. Footwall endocontact rock from the diabase sill of Niedźwiedzia Góra near Krzeszowice. Mineralogia Polonica, 30, 2, 43-62.
• Natkaniec-Nowak L., Dumańska-Słowik M. & Heflik W., 2007. Produkty procesów hydrotermalnych i kontaktowych w diabazach Niedźwiedziej Góry koło Krakowa. Przegląd Geologiczny, 55, 4, 301.
• Potter R.M. & Rossman G.R., 1979. The tetravalent manganese oxides: identification, hydration, and structural relationships by infrared spectroscopy. American Mineralogist, 64, 1199-1218.
• Prieto O., del Arco M., & Rives V., 2003. Structural evolution of heating of sol-gel prepared birnessites. Thermochimica Acta, 401, 95-109.
• Richmond W.E., Fleicher M. & Mrose M.E., 1969. Studies on manganese oxide minerals. IX. Rancieite. Bulletin de la Societe Francaise de Mineralogie et de Cristallographie, 92, 191-195.
• Rutkowski J., Zuchiewicz W. & Hoffmann M., 1993. Uwagi o utworach zlodowacenia Sanu w Niedźwiedziej Górze koło Krzeszowic. Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Oddziału PAN w Krakowie, I-XII, 1991, 1-2, 293-295.
• Rutkowski J., Zuchiewicz W., Bluszcz A. & Helios-Rybicka E., 1998. Lithology of glacial sediments of Sanian-2 (Esterian-2) stage in Tenczynek Basin, Kraków region, Southern Poland. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 68, 247-265.
• Vassileva M. & Ruskov K., 2006. Mineralogical features of Ca-phyllomanganate (rancieite) from the Kremikovtsi deposit. Geosciences, 135-138.
• Wieser T., 1985. Birnessite micronodules in the Polish Carpathians Flysch deposits. Mineralogia Polonica, 16, 2, 23-34.
• Wolska A., 1984. Skład petrograficzny i chemiczny diabazu z Niedźwiedziej Góry. Przegląd Geologiczny, 7, 391-396.
• Wrzak J., 1979. Charakterystyka mineralogiczno-geochemiczna zmienionych diabazów z Niedźwiedziej Góry. Wydział Geologiczno-Poszukiwawczy, Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków (praca magisterska).