Litostratygrafia glin lodowcowych i osadów proglacjalnych okolic Szczecina, Polska północno-zachodnia

• Autorzy: Krzyszkowski D. , Czerwonka J. A. , Dobracki R.

Warianty tytułu

EN

Lithostratigraphy of tills and proglacial deposits in the Szczecin vicinity, northwestern Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W regionie szczecińskim występuje 9 poziomów różnowiekowych glin lodowcowych, które zdefiniowano na podstawie ich składu petrograficznego oraz pozycji w sukcesji litostratygraficznej. Poziomy te reprezentują najstarsze zlodowacenie (jedna glina), zlodowacenia południowopolskie (2 gliny), zlodowacenia środkowopolskie (3 gliny) oraz zlodowacenia północnopolskie (2 gliny o regionalnym zasięgu i jedna glina występująca lokalnie, w strefie moren czołowych fazy poznańskiej). Dla wszystkich poziomów glin dokonano formalizacji litostratygraficznej. Niektóre poziomy glin regionu szczecińskiego posiadają cechy, które pozwalają korelować je z glinami o podobnych cechach z zachodniej i centralnej Polski. Wiek innych poziomów glin określono na podstawie ich pozycji w stosunku do horyzontów przewodnich. Kierunki transportu glacjalnego dla wczesnych stadiałów zlodowaceń są zazwyczaj z NW na SE, podczas gdy w młodszych stadiałach zmieniają się na NE-SW, a w najmłodszych na ENE-WSW. W regionie szczecińskim nie udokumentowano istnienia żadnych osadów interglacjalnych lub interstadialnych, natomiast występują powszechnie osady proglacjalne, w tym bardzo miąższe serie zastoiskowe. Te ostatnie udokumentowano prawie dla wszystkich awansów lądolodów i reprezentują one głównie zbiorniki z faz transgresywnych zlodowaceń. W badanym regionie wydzielono dwie główne kopalne powierzchnie erozyjno-denudacyjne, jedną z okresu międzylodowcowego pomiędzy zlodowaceniami południowopolskimi a środkowopolskimi, a drugą z okresu interglacjału eemskiego i wczesnego Vistulianu. Różniły się one intensywnością erozji i charakterem dominujących procesów: w pierwszym okresie przeważała denudacja i powierzchniowe obniżanie terenu, a w drugim prawdopodobnie bardziej intensywna była głęboka erozja rzeczna. Starsze i młodsze serie glacjalne zawierają domieszki materiału wczesnokenozoicznego, podczas gdy osady ze zlodowaceń środkowopolskich takich domieszek nie mają. Świadczy to o występowaniu licznych wychodni podłoża neogeńskiego, a pośrednio też o intensywnej erozji przed i w czasie zlodowaceń najstarszych, południowopolskich i północnopolskich. Natomiast w czasie zlodowaceń środkowopolskich lądolody nasuwały się na obszar z ciągłą pokrywą starszych osadów glacjalnych.

EN

In the vicinity of Szczecin, NW Poland, 9 till horizons occur which have been defined by their petrographic composition and position in lithostratigraphic succession. The tills include to the "oldest glaciation", two tills to Elsterian, three tills to Saalian and three tills to Weichselian (two of them with regional extent, and one local, connected with the marginal zone of the Pomerania Phase). This stratigraphic subdivision was formalized. Some tills of the Szczecin region indicate features which are correlative with till horizons in western and central Poland. The age of other tills has been established in relation to these index horizons. Glacial palaeotransport was usually from NW to SE during the first stadials of each glaciation, then changed from NE to SW in the middle, and finally to ENE-WSW in the final stadials. There are no interglacial or interstadial deposits near Szczecin, but proglacial sediments have a widespread occurrence, particularly glaciolacustrine series. The latter are quite thick and occur in almost all glacial horizons. Glaciolacustrine deposits were formed mainly during the ice sheet advances. Two regional, buried palaeosurfaces have been documented in the studied area. They were formed during the Mazovian (Holstein) Interglacial (Elsterian/Saalian ice free period) and during the Eemian and early Vistulian. Each of them was formed by different processes, the first one by regional denudation and slow lowering of the surface, and the second one probably also by more intensive and deep fluvial erosion. The sediments from the oldest glaciations (San 1 and San 2) and Vistulian contain admixtures of early Cenozoic material, whereas Middle Polish (Saalian) deposits do not. From this it follows that during the first there were many outcrops of older sediments, exposed due to intensive erosion, whereas the Middle Polish (Saalisan) ice sheets advanced to the area covered by continuous cover of older glacial deposits.

Słowa kluczowe

PL

plejstocen; stratygrafia; petrografia glin; korelacja stratygrafii; transport glacjalny; osady proglacjalne; powierzchnie erozyjne; lob Odry

EN

Pleistocene; stratigraphy; till petrography; stratigraphic correlation; glacial transport; proglacial deposits; erosion surfaces; Odra lobe

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2007
• Tom: nr 425
• Strony: 47--74
• Opis fizyczny: Bibliogr. 58 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Krzyszkowski D.

• Uniwersytet Wrocławski, Instytut Nauk Geologicznych, ul. Cybulskiego 30, 52-205 Wrocław

autor

Czerwonka J. A.

• Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu Proxima S.A., Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław

autor

Dobracki R.

• Państwowy Instytut Geologiczny, Oddział Pomorski, ul. Wieniawskiego 20, 71-130 Szczecin

Bibliografia

• BAŁUK, A., 1991 - Czwartorzęd dorzecza Narwi (północno-wschodnie Mazowsze). Pr Państw. Inst. Geol., 130, 1-73.
• BAŁUK, A., MAMAKOWA, K., 1991- Stratigraphic position of interglacial deposits at Przasnysz. Kwart. Geol., 35, 1-27.
• BER A., 1996 - Sytuacja geologiczna jeziornych osadów piętra augustowskiego (Augustovian) w Szczebrze koło Augustowa (Równina Augustowska) i interglacjału mazowieckiego (Holsteinian) w Krzyżewie (Pojezierze Ełckie). Biul. Państw. Inst. Geol., 373, 35-48.
• BER, A., 2000 - Plejstocen Polski północno-wschodniej w nawiązaniu do głębszego podłoża i obszarów sąsiednich. Pr. Państw. Inst. Geol. 170, 1-89.
• BER, A., JANCZYK-KOPIKOWA, Z., KRZYSZKOWSKI, D., 1998 -The new interglacial stage in Poland (Augustovian) and the problem of age of the oldest Pleistocene till. Quatern. Sc. Rev,17, 761-773.
• BOSE, M., 1989 - Metodisch-stratigraphische Studien und palaomorphologische Untersuchungen zum Pleistozan sudlich der Ostsee. Berliner Geogr. Abh., 51, 5-113.
• CEPEK, A.G., 1967 - Stand und Probleme der Quartarstratigraphie im Nordteil der DDR. Ber. Deut. Gessel. Geol. Wiss., Reihe A, 12, 375-404.
• CEPEK, A.G., 1969 - Zur Bestimmung und stratigraphischen Bedeutung der polomitegeschiebe in den Grundmoranen im nordteil der DDR. Geologie, 18, 657-673.
• CEPEK, A.G., 1972 - Zum Stand der Stratigraphie der Weichsel Kaltzeit in der DDR. Wiss. Zeitsch. Ernst-Moritz-Arndt Uni. Greifswald Mattern.-naturwiss. Reihe, 21, 11-21.
• CEPEK, A.G., 1987 - Quaternary stratigraphy of the German Democratic Republic. Quatern. Sc. Rev. 5, 359-364.
• CZERWONKA, J.A., DOBOSZ, T., KRZYSZKOWSKI, D., 1997 - Till stratigraphy and petrography of northern part of Silesia, southwestern Poland. Kwart. Geol., 41, 2: 209-242.
• CZERWONKA, J.A., KRZYSZKOWSKI, D., 1992a - Pleistocene stratigraphy of the central part of Silesian Lowland. southwestern Poland. Bull. Pol. Acad. Sc., Earth Sc., 40: 203-233.
• CZERWONKA, J.A., KRZYSZKOWSKI, D., 1992b - Till characteristics and stratigraphy in the Kleszczów Graben (Central Poland). Quatern. Stud. Pol., 11, 43-64.
• CZERWONKA, J.A., KRZYSZKOWSKI, D., 1994-Pleistocent stratigraphy and till petrography of the central Great Poland Lowland, western Poland. Folia Quatern., 65: 7-71.
• CZERWONKA, J.A., KRZYSZKOWSKI, D., 1995 - Badania litostratygraficzne do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusze Augustów i Wieliczki. Maszynopis, Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., 87 ss.
• CZERWONKA, J.A., WITEK, B., 1977 - Granulometric and petrographic studies of tills of South-western Poland. Biul. Państw Inst. Geol., 305, 45-58.
• DOBRACKI, R., 1983 - Geologia utworów czwartorzędowych i ich podłoża w regionie szczecińskim. W: W. Grocholski (red.) Przewodnik LV Zjazdu PTG, Szczecin, wrzesień 1983, 29-48.
• EISSMANN, L., 1975 - Das Quartar der Leipziger Tieflandbucht und angrenzender Gebiete um Saale und Elbe. Schriftenr. Geol. Wiss., 2, 1-263.
• EISSMANN, L., 1994 - Grundzuge der Quartargeologie Mitteldeutschlands (Sachsen, Sachsen-Anhalt, Siidbrandenburg, Thuringen). Altenburger Naturwiss. Forsch., 7, 55-135.
• GÓRSKA, M., 2005 - Sediments of the Odra Lobe in the light of selected textural and mineral analyses. Quaest. Geogr., 24, 29-49.
• KARCZEWSKI, A., 1961- Morfologia i struktura moreny dennej w okolicach Rewala (Pomorze Zachodnie). Bad. Fizjogr. Pol. Zach., 7; 129-146.
• KARCZEWSKI, A., 1968 - Wpływ recesji lobu Odry na powstanie i rozwój sieci dolinnej Pojezierza Myśliborskiego i Niziny Szczecińskiej. Pr. Kom. Geogr.-Geol. PTPN, 8(3), 3-105.
• KARCZEWSKI, A.; 1969 - Types and stages of deglaciation in areas of the Odra Lobe in Western Pomerania. Geogr. Polonica,17, 189-196.
• KARCZEWSKI, A., 1994 - Morpho- and lithogenetic diversification of the Pomeranian Phase in western and central Pomerania. Zeitschr. Geomorph. NF, Suppl. Band, 95, 35-48.
• KARCZEWSKI, A., 1996 - Zróżnicowanie morfo- i litogenetyczne fazy pomorskiej na obszarze Pomorza Zachodniego i Środkowego. Geografia, 57, 137-154.
• KARCZEWSKI, A., 1998 - Mapa geomorfologiczna Pojezierza Myśliborskiego i Niziny Szczecińskiej w skali 1:100 000. Wielkopolskie Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne, Geomat. Poznań.
• KARCZEWSKI, A., 2002 - The Pomeranian Phase marginal scarp of the outwash plain near Ińsko (west Pomerania}. Quaest. Geogr., 22, 7-15.
• KOPCZYŃSKA-LAMPARSKA, K., 1974 - Geneza i stratygrafia glin zwałowych klifu okolic Rewala. Zesz. UAM, Geografia, 10, 167-176.
• KOPCZYŃSKA-ŻANDARSKA, K., 1970 - Stratygrafia starszego i środkowego plejstocenu północno-zachodniego Pomorza na tle rozwoju paleogeograficznego. St. Geol. Pol., 33, 5-108.
• KOPCZYŃSKA-LAMPARSKA, K., 1979 - Najstarsze zlodowacenie, geneza podłoża i wiek Wzgórz Warszewskich na tle budowy geologicznej Szczecina. Biul. Geol. Univ Warsz., 23, 41-56.
• KOSMOWSKA-CERANOWICZ, B., 1983 - Pozycja stratygraficzna osadów trzeciorzędowych okolic Szczecina. W: W. Grocholski (red.) Przewodnik LV Zjazdu PTG, Szczecin, wrzesień 1983, 132-138.
• KOZARSKI, S. 1965 - Zagadnienie drogi odpływu wód pradolinnych z zachodniej części Pradoliny Noteci-Warty. Pr. Kom. Geogr.-Geol. PTPN, 5 (1), 3-97.
• KOZŁOWSKA, M., 1982 - Stratygrafia plejstocenu i paleogeomorfologia Pojezierza Myśliborskiego i Kotliny Gorzowskiej. Biul. Inst. Geol., 337, 51-114.
• KURZAWA, M., 2000 - Przestrzenny model budowy kenozoiku Polski północno-zachodniej na cyfrowych geologicznych mapach ścięcia poziomego, Prz. Geol., 48, 306-312.
• KURZAWA, M., 2004 - Zapis ruchów neotektonicznych w osadach plejstocenu północno-zachodniej Polski, Biul. Państw. Inst. Geol., 407, 29-88.
• KRYGOWSKI, B., 1959 - O związkach rzeźby dzisiejszej powierzchni ze strukturą podłoża na Pomorzu Szczecińskim. Zesz: Nauk. UAM, Geografia, 2, 69-86.
• KRZYSZKOWSKI, D., 1995 -An outline of the Pleistocene stratigraphy of the Kleszczów Graben, Bełchatów outcrop, Central Poland. Quatern. Sc. Rev., 14, 61-83.
• KRZYSZKOWSKI, D., CZERWONKA, J.A., 1994 - Korelacja litostratygraficzna osadów czwartorzędowych obszaru na południe od Szczecina. Acta Univ. Wratisl., 1702, Pr. Inst. Geogr., ser. A, Geografia fizyczna, 7, 37-61.
• KRZYSZKOWSKI, D., CZERWONKA, J.A., 2007a - Cechy mineralogiczno-petrograficzne oraz litostratygrafia osadów glacjalnych i interglacjalnych w rejonie Augustowa, północno- wschodnia Polska, Pr. Geol.-Miner, 76, Acta Univ. Wratisl., 3009, 7-34.
• KRZYSZKOWSKI, D., CZERWONKA, J.A., 2007b - Budowa geologiczna czwartorzędu okolic Czarnkowa i Ujścia nad Notecią ze szczególnym uwzględnieniem pozycji stratygraficznej glin lodowcowych, Pr. Geol.-Miner., 76 , Acta Univ. Wratisl., 3009: 35-54.
• KRZYSZKOWSKI, D., DOBRACKA, E., DOBRACKI, R., CZERWONKA, J.A., KUSZELL, T., 1999 - Stratigraphy of Weichselian deposits in the cliff sections between Łukęcin and Niechorze, Baltic coast, Northwestern Poland. Quatern. Stud. Po1.,16, 27-45.
• MASŁOWSKA, M., MICHAŁOWSKA, M., 1998 - Badania litologiczno-petrograficzne osadów czwartorzędowych. Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Banie. Maszynopis, Archiwum PIG, Gdańsk, 22 ss.
• MOJSKI, J.E., 1977 - Budowa geologiczna osadów plejstoceńskich w obszarze centralnej części lobu Odry. Kwart. Geol., 21, 370-371.
• MOJSKI, J.E., 1979 - Pleistocene of central part of the Odra Lobe, NW Poland. Quatern. Stud. Pol., 1, 43-52.
• MOJSKI, J.E., 1985 - Quaternary. W: Geology of Poland, vol I. Stratigraphy, Part 3b Cainozoic, 244 pp. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• NIEWIAROWSKI, W., LANKAUF, K., PREISNER, Z., KRAŻEWSKI, S., MODRZEJEWSKA, E., 1978 - Badania litologiczno-petrograficzne osadów czwartorzędowych dla Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Dołuje. Maszynopis. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa, 38 ss.
• PISARSKA-JAMROŻY, M., 2006a - Transitional deposits between the end moraine and outwash plain in the Pomeranian glaciomarginal zone of NW Poland: a missing component of ice-contact sedimentary models. Boreas, 35, 126-141.
• PISARSKA-JAMROŻY, M., 2006b - Mechanizmy depozycji w strefie glacimarginalnej. Studium sedymentologiczne wybranych stanowisk Pomorza Zachodniego i wschodniej Jutlandii (zlodowacenie Wisły). Uniwersytet Śląski, Katowice, 145 ss.
• POŻARYSKI, W., 1974 - Podział obszaru Polski na jednostki tektoniczne. W: Budowa geologiczna Polski, tom IV, Tektonika, część 1, Niż Polski, 478 pp. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• RICHTER, K., 1926 - Stratigraphie und Entwicklungsgeschichte mittelpommerscher Tetiarhohen. Abh. Ber. Pommer. Naturforsch. Gess., 7, 131-175.
• RICHTER, K., 1935 - Zur Frage einer pliozanen Vereisung Nord-deutschlands auf Grund neuer Funde bei Stettin. Zeitschr. Geschiebeforschung, 11, 135-151.
• RÓŻYCKI, S.Z., 1964 -Klimatostratygraficzne jednostki podziału plejstocenu. Acta Geol. Pol., 14, 321-334.
• RÓŻYCKI, S.Z., 1972 - Plejstocen Polski Środkowej, 2 wydanie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 315 ss.
• RÓŻYCKI, S.Z., 1980 - Principles of the stratigraphic subdivisions of Quaternary of Poland, Quatern. Stud. Pol. 2, 99-106.
• RZECHOWSKI, J., 1980 -An attempt of lithostratigraphical subdivision of the Vistulian Glaciation tills in Poland. Quatern. Stud Pol., 2, 107-120.
• STANKOWSKI, W., KRZYSZKOWSKI, D., 1991 - Stratygrafia czwartorzędu okolic Konina. W: W. Stankowski (red.) Przemiany środowiska geograficznego obszaru Konin-Turek, wyniki realizacji programu RPII14 w okresie 1986-1990, Instytut Badań Czwartorzędu, Uniwersytet A. Mickiewicza, Poznań: 11-31.
• URBAŃSKI, K.. 2007 - Litostratygrafia glin zwałowych na obszarze wysoczyzny Lubuskiej (Polska Zachodnia). Pr. Geol.- Miner., 76, Acta Univ. Wratisl.. 3009: 55-78.
• WOLDSTEDT, P., 1950 - Norddeutschland und angrezende Gebiete im Eiszeitalter. K.E Koehler Verlag, Stuttgart, 464 ss.