Wpływ czynników geogenicznych i antropogenicznych na skład chemiczny wód podziemnych w Krakowie

• Autorzy: Kleczkowski A. S. , Czop M. , Motyka J. , Rajchel L. Z.

Warianty tytułu

EN

Influence of the geogenic and anthropogenic factors on the groundwater chemistry in Kraków (south Poland)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Wody podziemne na terenie Krakowa występują w obrębie dwóch stref hydrodynamicznych i hydrochemicznych. Strefa górna, aktywnej wymiany wód podziemnych związana jest z osadami czwartorzędowymi i płytko zalegającymi utworami kredowymi oraz jurajskimi. Niezanieczyszczone wody podziemne strefy górnej mają stosunkowo niskie mineralizacje i typ hydrochemiczny Ca-HCO3. Strefa dolna wód podziemnych występuje w podłożu izolujących iłów mioceńskich w przepuszczalnych utworach trzeciorzędowych oraz mezozoicznych. Strefa ta charakteryzuje się występowaniem utrudnionych warunków zasilania, a wody w jej obrębie przemieszczają się z niewielkimi prędkościami. Mineralizacje wód podziemnych w tych warunkach dochodzą do kilku, kilkunastu gramów na litr, przy czym obserwuje się duży udział jonów chlorkowych, sodowych i siarczanowych. W granicach Krakowa ze strefy dolnej są ujmowane lecznicze wody mineralne przy rondzie Matecznego i w Swoszowicach. Głównym czynnikiem antropogenicznym oddziałującym na skład chemiczny płytkich czwartorzędowych wód podziemnych są liczne ogniska zanieczyszczeń zlokalizowane na terenie aglomeracji Krakowa. Związane są one najczęściej z wszelkiego rodzaju nagromadzeniami gruntów nasypowych, w tym również zawierających odpady bytowe nawarstwień kulturowych zdeponowanych w najstarszej części miasta.

EN

Groundwater in the area of Kraków are present within two diversified hydrodynamical and also hydrochemical zones. The upper zone with active recharge from precipitation is connected with Quaternary sandy deposits and shallow Cretaceous and Jurassic carbonates. Non-polluted groundwater within upper zone is characterised by relatively low TDS and has predominantly the Ca-HCO3 hydrochemical type. The lower zone of the groundwater is occurred below the impermeable Miocene clays within permeable Tertiary deposits and also Mesozoic carbonate rocks. Recharge of the lower zone is limited and flow velocities of the groundwater are relatively very low. The TDS of the groundwater in the lower zone range from a few to more than ten of grams per litre, in addition the predominance of chloride, sodium and sulphate ions is also observed. The therapeutic, mineral water of the Kraków spas (Mateczny and Swoszowice) is origin from the lower hydrochemical zone. The main anthropogenic factor with predominant influence on the chemical composition of the shallow Quaternary aquifer on the Kraków area is connected with a large number of the contaminant sources. The main significance with the group of contaminant sources has a accumulations of the anthropogenic soils (embankments), and also the cultural deposits containing the organic, communal garbage, gathered in the oldest part of Kraków, as well the cultural deposits containing the organic, communal garbage.

Słowa kluczowe

PL

wody podziemne; skład chemiczny; procesy geochemiczne; obszary zurbanizowane; Kraków

EN

Kraków; groundwaters; chemical composition; urbanized areas; geochemical processes

• Wydawca: Wydawnictwa AGH
• Czasopismo: Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie
• Rocznik: 2009
• Tom: T. 35, z. 1
• Strony: 117--128
• Opis fizyczny: Bibliogr. 22 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Kleczkowski A. S.

• Akademia Górniczo-Hutnicza, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Czop M.

• Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Górnictwa i Geoinżynierii, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Motyka J.

• Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Górnictwa i Geoinżynierii, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Rajchel L. Z.

• Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

Bibliografia

• Bogacz K., 1974. Pozycja geologiczna złóż wód mineralnych Mateczny w Krakowie. Sprawozdania z Posiedzeń Komisji PAN, Oddział w Krakowie, 17, 202-204.
• Bujwid O., 1895. Higieniczne badanie wód studziennych w Krakowie. Przegląd Lekarski, 34, 560-562.
• Bujwid O., 1896. Wyniki badań wody gruntowej okolic Krakowa przez podkomisję wodociągów w roku 1894-5 dokonanych. Kosmos, 21, 11-26.
• Felisiak I., 1992. Osady krasowe oligocenu i wczesnego miocenu oraz ich znaczenie dla poznania rozwoju tektoniki i rzeźby okolic Krakowa. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego (PTG), 62, 173-202.
• Gradziński R., 1962. Rozwój podziemnych form krasowych w południowej części Wyżyny Krakowskiej. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego (PTG), 32, 429-492.
• Gradziński R., 1972. Przewodnik geologiczny po okolicach Krakowa. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 1-235.
• Kleczkowski A.S., 1967. Hydrochemical anomalies and their relation to the structure of the bedrock of the Kraków Old Town. Bulletin de l’Academie Polonaise des Sciences. Serie des Sciences Geologiques et Geographiques, 15, 3, 161-169.
• Kleczkowski A.S., 2003. Kształtowanie chemizmu czwartorzędowych wód podziemnych Krakowa 1870-2002; tendencje dalszych zmian. Wyd. JAK, Kraków (Proj. bad. KBN nr 9T 12B 01219), 1-131.
• Kleczkowski A.S., Myszka J., Solecki T. & Stopa J., 1994. Krakowskie artezyjskie zdroje wód pitnych z wapieni jury. Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska AGH, Kraków, 1-61.
• Lemberger I., 1899. Rozbiór chemiczno-bakteriologiczny wód studziennych miasta Krakowa. Sprawozdania Komisji Fizjograficznej, 34, 101-135.
• Lerner D.N., 2002. Identifying and quantifying urban recharge: a review. Hydrogeology Journal, 10, 1, 143-152.
• Motyka J., Borczak S., Górny A., Klojzy-Karczmarczyk B., Knap W. & Różkowski K., 1999. Prędkość migracji zanieczyszczeń w strefie aeracji utworów szczelinowo-krasowych zrębu Zakrzówka. W: Kleczkowski A.S. (red.), Prędkość migracji zanieczyszczeń przez strefę aeracji na podstawie badań polowych i laboratoryjnych, Wyd. AGH, Kraków (Proj. bad. KBN nr 9T 12B 01210), 69-108.
• Motyka J., Gradziński M., Różkowski K. & Górny A., 2005. Chemistry of cave water in Smocza Jama, city of Kraków, Poland. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 75, 189-198.
• Olszewski K., 1871. Rozbiór chemiczny wód studziennych i rzecznych krakowskich. Sprawozdania Komisji Fizjograficznej, 5, 131-162.
• Olszewski K. & Trochanowski K., 1889. Chemiczny rozbiór wód studziennych miasta Krakowa. Sprawozdania Komisji Fizjograficznej, 23, 56-97.
• Rajchel L., 1998. Wody mineralne i akratopegi Krakowa. Przegląd Geologiczny, 46, 11, 1139-1145.
• Rutkowski J., 1989. Budowa geologiczna regionu Krakowa. Przegląd Geologiczny, 37, 6, 302-308.
• Sawiczewski F., 1845. Wiadomość o wodzie słonej krakowskiej. Rocznik Wydziału Lekarskiego, 8, 125-132.
• Szajnocha W., 1891. Źródła mineralne Galicji. Nakł. Akademii Umiejętności, Kraków, Rozprawy Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego, 22, 1-111.
• Zaucha D., 2002. Jakość wód podziemnych na terenie Woli Justowskiej. Wydział Górniczy AGH, Kraków (praca dyplomowa).
• Zuber A., Motyka J., Osenbruck K., Weise S.M. & Grabczak J., 1998. Odporność na zanieczyszczenia antropogeniczne wód w wapieniach malmu rejonu Krakowa, określona metodą znaczników środowiska. W: Jankowski A.T. (red.), Hydrogeologia obszarów zurbanizowanych i uprzemysłowionych, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, 268-277.
• Zuber A., Weise S.M., Motyka J., Osenbruck K. & Różański K., 2004. Age and flow pattern of groundwater in a Jurassic limestone aquifer and related Tertiary sands derived from combined isotope, noble gas and chemical data. Journal of Hydrology, 286, 87-112.