Analiza zawartości metali ciężkich w nawarstwieniach historycznych Krakowa i ich rola wskaźnikowa w badaniach archeologicznych

• Autorzy: Wardas M. , Such J.

Warianty tytułu

EN

Analysis of the content of heavy metals within historical sequence layers of Kraków and their role as indicators in archaeological research

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Stanowiska archeologiczne w Krakowie od paru lat analizowano pod kątem występowania metali ciężkich w nawarstwieniach osadów, korelowano ich zawartość z obecnością faz mineralnych bądź antropogenicznych, a także artefaktów i ekofaktów. Wykonywano zdjęcia geochemiczne wydzielonych przez archeologów warstw szukając dróg przemieszczania się zanieczyszczeń i barier uniemożliwiających ich migrację. Stwierdzona obecność silnej anomalii ołowiu i miedzi pochodzenia antropogenicznego, w warstwach średniowiecznych Starego Krakowa, na głębokości kilku metrów poniżej poziomu terenu, stworzyła dla badaczy zupełnie wyjątkową sytuację, porównywalną do wprowadzenia do środowiska tzw. znacznika chemicznego/markera. Dzięki temu można śledzić procesy wiązania/uwalniania zanieczyszczeń, a nawet szukać genezy różnic w stratygrafii poziomów użytkowych nawarstwień historycznych. Zbadanie zmienności składu chemicznego i mineralnego w profilach osadów wodnych (mających związek z istnieniem w przeszłości fosy otaczającej średniowieczne mury obronne) umożliwia odtworzenie aktywności mieszkańców Krakowa związanej z wykorzystywaniem metali.

EN

The archaeological post in Kraków has been examined, for several years, for the presence of heavy metals within the sequence sediment layers. Their concentration has been correlated with the presence of mineral - or anthropogenic phases, as well as artifacts and ecofacts. For the layers, distinguished by archaeologists, the geochemical photos have been done to trace the routs of contaminants' movement, and barriers preventing their migration. A strong anomaly of Pb and Cu concentration of anthropogenic origin, within mediaeval layers of Kraków Old Town, on the depth of several meters below the ground surface, caused an extraordinary situation for the scientists. It can be compared to the situation after introducing to the environment of the, so called, chemical marker. Due to this, the contaminant combining/releasing process may be observed, and even some, genetically conditioned, differences in stratigraphy of historical usage levels may be traced. The presence of a moat, surrounding the mediaeval defensive walls of Kraków, makes possible a reconstruction of the Kraków inhabitants' activity, associated with metal usage. It may be done by the investigation of variability in chemical and mineralogical composition, within profiles of water sediments.

Słowa kluczowe

PL

metale ciężkie; ekofakty; nawarstwienia historyczne; Kraków; wskaźniki zanieczyszczenia; historyczne poziomy użytkowe

EN

Kraków; heavy metals; ecofacts; historical sequence layers; pollutant indicators; historical usage levels

• Wydawca: Wydawnictwa AGH
• Czasopismo: Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie
• Rocznik: 2009
• Tom: T. 35, z. 1
• Strony: 101--115
• Opis fizyczny: Bibliogr. 21 poz., rys.

Twórcy

autor

Wardas M.

• Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska; al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Such J.

• Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska; al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

Bibliografia

• Borowiejska-Birkenmajerowa M., 1975. Kształt średniowiecznego Krakowa. W: Pociech J. (red.), Cracoviana, Seria I: Zabytki, Kraków, 1-311.
• Gałkiewicz T., 1976. Poszukiwanie i rozpoznawanie złóż kopalin stałych. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 1-292.
• Jamka R., 1963. Kraków w pradziejach. W: Hensla W. (red.), Biblioteka Archeologiczna, 16, Wrocław - Warszawa - Kraków, 1-317.
• Jedlicz A., 1966. Życie codzienne w średniowiecznym Krakowie. Kraków, 1-204.
• Kabata-Pendias A. & Pendias H., 1993. Biogeochemia pierwiastków śladowych. PWN, Warszawa, 1-364.
• Kiryk F., 1972. Cechowe rzemiosło metalowe. Zarys dziejów do 1939 r. Kraków, 1-495.
• Kluj M., Pawlikowski M. & Zaitz E., 2006. Badania mineralogiczne osadów antropogenicznych oraz wybranych materiałów budowlanych odkrytych pod płytą Rynku Głównego w Krakowie. Materiały Archeologiczne, 36, 189-200.
• Lis J. & Pasieczna A., 1995b. Atlas geochemiczny Krakowa i okolic. Wyd. PIG, Warszawa.
• Radwański K., 1975. Kraków przedlokacyjny, rozwój przestrzenny. Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne, Kraków, 1-403.
• Sokołowski T., Wacnik A., Wardas M., Pawlikowski M., Pazdur A., Madeja J., Woronko B. & Madej P. 2008. Changes of natural environment in Kraków downtown - it’s chronology and directions. Case geoarchaeological studies of Krupnicza Street site. Geochronometria, 31, 7-19.
• Wardas M., Pawlikowski M. & Zaitz E., 2006a. Systemy średniowiecznej kanalizacji Krakowa, jako ochrona przed antropogeniczną modyfikacją środowiska. W: Latocha A. & Traczyk A. (red.), Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym. Metody badań i studia przypadków, Wyd. Gajt, Wrocław, 136-146.
• Wardas M., Pawlikowski M. & Zaitz E., 2006b. Zanieczyszczenie metalami gruntów infrastruktury podziemnej Rynku w Krakowie przyczyną skażenia historycznych osadów wodno-kanalizacyjnych. VII Konferencja Naukowo-Techniczna „Inżynieryjne problemy odnowy staromiejskich zespołów zabytkowych”, Kraków 31.05- 2.06.2006, 2, 177-188.
• Wardas M., Pawlikowski M., Biel A., Zaitz E. & Zaitz M. Geneza zmiennych kumulacji ołowiu w historycznych nawarstwieniach Małego Rynku w Krakowie. VIII Konferencja Naukowo-Techniczna „Inżynieryjne problemy odnowy staromiejskich zespołów zabytkowych”, Kraków 28-30.05.2008 (w druku).
• Wardas M, Zaitz E. & Pawlikowski M., 2007. Rozpoznanie historycznych nawarstwień i podziemnej infrastruktury Krakowa, Kazimierza i ich przedmieść. Roczniki Geomatyki, Polskie Towarzystwo Informacji Przestrzennej, Warszawa, V, 8, 233-247.
• Wyrozumski J., 1992. Dzieje Krakowa. Kraków do schyłku wieków średnich. Tom 1. Kraków, 1-562.
• Zaitz E., 2004. Sprawozdanie z badań sondażowych prowadzonych na Rynku Głównym w Krakowie w 2003 roku. VI Konferencja Naukowo-Techniczna „Inżynieryjne problemy odnowy staromiejskich zespołów zabytkowych”, Kraków 24-27.11.2004, 263- 296.
• Zaitz E., 2006a. Sprawozdanie z badań archeologicznych prowadzonych w Krakowie w 2004 roku przy przebudowie nawierzchni płyty Rynku Głównego po zachodniej stronie Sukiennic, Materiały Archeologiczne, 36, 79-142.
• Zaitz E., 2006b. Osadnictwo wczesnośredniowieczne na terenie Krakowa. W: Firlet E. & Zaitz E. (red.), Katalog wystawy Kraków w chrześcijańskiej Europie X-XIII w., Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Kraków, 220-272.
• Zaitz E. & Zaitz M., 2007a. Badania archeologiczne na terenie zabudowań Urzędu Miasta Krakowa. Siedziby władz Miasta Krakowa, Krakowska Teka Konserwatorska, VI, 297-332.
• Zaitz E. & Zaitz M., 2007b. Badania archeologiczne przy przebudowie nawierzchni Małego Rynku w 2007 roku. Kraków (folder okolicznościowej wystawy z okazji „Nocy Muzeów” prezentowanej w gmachu MAK).
• Żaki A., 1974. Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecznej. Wrocław, 1-654.