Topograficzne tło osadnictwa w Krakowie

• Autorzy: Sokołowski T.

Warianty tytułu

EN

Topographic background of the settlement in Kraków

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Najstarsze osady krakowskie powstawały na najwyżej wznoszących się elementach morfologicznych - wawelskim wzgórzu, oraz na piaszczystej terasie średniej, której fragment w centrum miasta jest nazywany stożkiem Prądnika. Budują go żwir, piasek ze żwirem i piasek z wkładkami mułku i torfu o łącznej miąższości niemal 30 metrów. W obrębie stożka Prądnika występuje kilka poziomów morfologicznych, a górna część najwyższego z nich powstawała podczas interglacjału eemskiego i starszego glacjału zlodowacenia wisły. Na wyżej wzniesionych fragmentach dwustopniowej, młodszej równi zalewowej rozwijały się najstarsze budowle Kazimierza. Niższy stopień jest całkowicie przekształcony przez człowieka i obecnie w rzeźbie nieczytelny. Dyskusyjne są rekonstrukcje zmian koryt rzek oraz genezy i przekształcania stosunkowo licznych kanałów. Można podważyć dość powszechny pogląd o przepływie Wisły w czasach historycznych w pobliżu Bramy Szewskiej i Furty Żydowskiej. Można natomiast stwierdzić, że tą rzeką mogła być Rudawa.

EN

The oldest settlements in Kraków came into existence on only higher situated morphological elements - on the Wawel hill and on the middle, sandy terrace, the fragment of which within the today's centre of Kraków is called the Prądnik River fan. Its built up of gravely, sandy and gravely sand deposits with intercalations of loam and peat of total thickness of almost 30 metres. A few morphological levels are cut into the Prądnik fan, and the highest of them was formed in Eemian Interglacial and Early Vistulian. On higher raised fragments of the two-step floodplain, old town Kazimierz's buildings were located. The lower step is transformed by the human activity and at present invisible. Reconstructions of the ancient hydrographical network arise controversy. Flow of the Vistula River in the vicinity of the Shoemaker Gate and the Jewish Gate in historical period can be certainly questioned. The Rudawa River flowed in these places.

Słowa kluczowe

PL

Kraków; topografia miasta; formy i osady czwartorzędowe; osadnictwo

EN

Kraków; topography of the city; Quaternary morphological landforms and deposits; settlement

• Wydawca: Wydawnictwa AGH
• Czasopismo: Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie
• Rocznik: 2009
• Tom: T. 35, z. 1
• Strony: 67--76
• Opis fizyczny: Bibliogr. 34 poz., rys.

Twórcy

autor

Sokołowski T.

• Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Katedra Analiz Środowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej; al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków,

Bibliografia

• Bąkowski K., 1902. Dawne kierunki rzek pod Krakowem. Rocznik Krakowski, 5, 138-172.
• Borowiejska-Birkenmajerowa M., 1975. Kształt średniowiecznego Krakowa. Wydawnictwo Literackie, Kraków, 1-312.
• Czeppe Z., 1972. Rzeźba Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej. Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej, 1, 20-30.
• Gębica P., 2004. Przebieg akumulacji rzecznej w górnym vistulianie w Kotlinie Sandomierskiej. Prace Geograficzne Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk, 193, 7-229.
• Gilewska S. & Starkel L., 1980. Rzeźba miejskiego województwa krakowskiego. Folia Geographica, Series Geographica-Physica, 13, 33-49.
• Jamka R., 1963. Kraków w pradziejach. Biblioteka Krakowska, 16, 5-317.
• Kleczkowski A.S., 1964. Budowa geologiczna i wody gruntowe wysokiego tarasu Wisły na wschód od Krakowa. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 34, 1-2, 191-224.
• Kleczkowski A.S., 1967. Hydrochemical anomalies and their relation of the structure of the bedrock of the Krakow Old Town. Bulletin de l’Academie Polonaise des Sciences, Serie des Sciences Geologiques et Geographiques, 15, 3, 161-169.
• Kmietowicz-Drathowa I., 1964. Rys budowy geologicznej czwartorzędu okolic Krakowa. Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Polskiej Akademii Nauk, Oddział w Krakowie, 269-274.
• Kmietowicz-Drathowa I., 1971. Geologiczne podstawy odtwarzania pierwotnej topografii Krakowa. Materiały Archeologiczne, 12, 41-51.
• Kmietowicz-Drathowa I., 1972. Przegląd dotychczasowych rekonstrukcji topografii Krakowa w świetle geologii. Materiały Archeologiczne, 13, 41-56.
• Kmietowicz-Drathowa I., 1974. Wstępna rekonstrukcja naturalnej topografii centrum Krakowa. Materiały Archeologiczne, 15, 151-159.
• Kmietowicz-Drathowa I., 1975. Nowe dane o terasach Wisły i Rudawy w centrum Krakowa. Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Polskiej Akademii Nauk, Oddział w Krakowie, 19, 1, 396--397.
• Kondracki, J., 2002. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1-441.
• Krasnowolski B., 2003. Młynówka Królewska - geneza i przekształcenia. Rocznik Krakowski, 69, 25-33.
• Laberschek J., 2005. Krakowski zespół osadniczy w wiekach XIII-XVI. Rozwój terytorialny. Rocznik Krakowski, 71, 9-30.
• Łuszczkiewicz W., 1899. Najstarszy Kraków na podstawie badania dawnej topografii. Rocznik Krakowski, 2, 1-28.
• Mitkowski J., 1957. Dawne warunki geograficzne jako podłoże, na którym rozwinął się zespół osad krakowskich. W: Dąbrowski J. (ed.), Kraków. Studia nad rozwojem miasta, Biblioteka Krakowska, 111, 39-64.
• Mitkowski J., 1968. Kraków przed lokacją. W: Bieniarzówna J. (Ed.), Szkice z dziejów Krakowa, 7-23.
• Niezabitowski M., 2007. Geografia a historia Krakowa. Warunki naturalne rozwoju Krakowa. W: Wyrozumski J. (Ed.), Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, Biblioteka Krakowska, 150, 19-43.
• Przegon W., 2003. Sieć hydrograficzna w krajobrazie miasta Podgórza. Teka Komisji Urbanistyki i Architektury, Oddział PAN w Krakowie, 35, 21-39.
• Radwański K., 1975. Kraków przedlokacyjny - rozwój przestrzenny. Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza Prasa, Książka, Ruch, Warszawa, 1-403.
• Rajman J., 2004. Kraków. Zespół osadniczy, proces lokacji, mieszczanie do roku 1333. Prace Monograficzne Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, 375, 5-439.
• Rutkowski J., 1987. Vistula river valley in the Krakow Gate during the Holocene. W: Starkel L. (Ed.), Evolution of the Vistula river valley during the last 15 000 year, part II, Polish Academy of Sciences, Institute of Geography and Spatial Organization, Geographical Studies, Special Issue, 4, 31-50.
• Rutkowski J., 1993. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski, 1:50 000, arkusz Kraków. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. 1-46.
• Rutkowski J. & Sokołowski T., 1983. Wstępne badania petrograficzne czwartorzędowych żwirów rzecznych w regionie Krakowa. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica, 16, 99-108.
• Setmajer J., 1973. Główne rysy budowy geologicznej oraz pierwotnej topografii Krakowa i strefy przełomowej Wisły. Acta Archaeologica Carpathica, 13, 139-151.
• Sokołowski T., Pazdur A., Wacnik A., Madeja J. & Woronko B., 2006. Profil osadów stożka Prądnika w pobliżu Dworca PKP w Krakowie. Prace Komisji Paleogeografii Czwartorzędu Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, 4, 61-69.
• Sokołowski T., Wacnik A., Wardas M., Pawlikowski M., Pazdur A., Madeja J., Woronko B., & Madej P., 2008. Changes of natural environment in Kraków downtown - its chronology and directions. Case geoarchaeological studies of Krupnicza street site. Geochronometria, 31, 7-19.
• Starkel L., 2001. Historia doliny Wisły od ostatniego zlodowacenia do dziś. Monografie Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk, 2, 7-263.
• Tobiasz M., 1977. Dziejowe przemiany sieci wodnej i zagospodarowania przestrzennego Krakowa. Komisja Budownictwa i Gospodarki Wodnej w Rolnictwie, Polska Akademia Nauk, Oddział w Krakowie, 1-119.
• Tyczyńska M., 1968. Rozwój geomorfologiczny terytorium miasta Krakowa. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Geograficzne, 17, 5-68.
• Wyrozumski J., 1992. Kraków do schyłku wieków średnich. W: Bieniarzówna J. & Małecki J. (red.), Dzieje Krakowa, Wydawnictwo Literackie, Kraków, 1-574.
• Żaki A., 1962. Kraków. Słownik starożytności słowiańskich. 2, Ossolineum. Wrocław.