Tradycyjne bruki w krajobrazie Krakowa

• Autorzy: Rajchel J.

Warianty tytułu

EN

Traditional pavements in the Kraków landscape

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Przedstawiono charakterystyczne dla Krakowa historyczne surowce kamienne i wykonywane z nich nawierzchnie ulic i placów. Bruki i inne rodzaje tych nawierzchni są jednym z powszechnie występujących nawarstwień kulturowych odsłanianych w czasie prac archeologicznych prowadzonych na terenie miasta. Dokumentują one jego materialną historię i obrazują zmienne koleje pozyskiwania i użytkowania surowców tych nawierzchni. Surowce skalne, z których były one wykonywane, pochodziły początkowo z monokliny śląsko-krakowskiej z najbliższych okolic Krakowa. Były to: wapień górnojurajski, permski porfir i triasowy dolomit diploporowy. Stopniowo wprowadzano piaskowce z Karpat fliszowych i pieniński andezyt. Z bardziej odległych źródeł pochodził wołyński bazalt i dolnośląskie granity oraz gnejs, o nieustalonym pochodzeniu. W sytuacji stałego zagrożenia tych zabytkowych nawierzchni Krakowa w wyniku prowadzonych prac remontowych, przebudów i modernizacji warto zadbać o zachowanie ich pozostałości, jako dziedzictwa historii tego miasta.

EN

The author presents the historic rock materials and made of them stone pavements of streets and squares characteristic of Krakow. The blocks and slabs make one of widespread man--made layers, commonly exposed in the course of archaeological excavations carried out within the town limits. They represent a record of the cultural and the material history of Kraków and visualize changes of winning and utilizing the rocks that cover town's streets and squares. The rock materials applied in their constructing were initially quarried in the nearest vicinity of Kraków, i.e. in the Silesian-Cracow Monocline, and included Upper Jurassic limestone, Permian porphyry and Triassic Diplopora dolomite. Gradually, farther-situated stones were introduced: Carpathian flysch sandstones and andesite from the Pieniny Mts. The most distant are a Volhynian basalt and Lower Silesian granites as well as a gneiss of undetermined provenience. Preserving remnants of the old stone pavements of Kraków, a heritage of the town history, is highly advisable, considering the fact that their further existence is permanently threatened in a result of maintenance, reconstruction and modernization works.

Słowa kluczowe

PL

Kraków; nawarstwienia historyczne; kamienne nawierzchnie

EN

Kraków; historic layers; stone pavements

• Wydawca: Wydawnictwa AGH
• Czasopismo: Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie
• Rocznik: 2009
• Tom: T. 35, z. 1
• Strony: 41--55
• Opis fizyczny: Bibliogr. 23 poz., rys.

Twórcy

autor

Rajchel J.

• Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Katedra Geologii Ogólnej, Ochrony Środowiska i Geoturystyki; al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków,

Bibliografia

• Birkenmajer K., 1992. System mioceńskich intruzji andezytowych w płaszczowinie magurskiej. W: Zuchiewicz W. (red.) & Oszczypko N. (red.), Przewodnik LXIII Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego w Koninkach, Kraków, 36-42.
• Bromowicz J., 2001. Ocena możliwości wykorzystania skał z okolic Krakowa do rekonstrukcji kamiennych elementów architektonicznych. Gospodarka Surowcami Mineralnymi, 17, 1, 5-73.
• Bruki - Archiwum Państwowe miasta Krakowa. BM89, dz. I; BM 92, dz. VIII.
• Czeżowski A. 1946-1948. Kamieniołomy. Obróbka i przeróbka kamienia. T. 1, 2, 3. Instytut Badawczy Budownictwa, Warszawa, 1-293.
• Duda J., 1997. Najnowsze bruki Krakowa. Wiadomości Konserwatorskie Województwa Krakowskiego, 7, 65-70.
• Duda J., 1998. Bruki w krajobrazie Krakowa. Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Kraków, 1-141.
• Duda J., 2006. Porfirowe nawierzchnie ulic i placów Krakowa. Świat Kamienia, 1 (38), 90-94.
• Juskowiak O. & Ryka W., 1967. Skały wulkaniczne i towarzyszące im zespoły osadowe z otworów Kruszyniany i Mielnik. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 197, 69-103.
• Kamieński M., 1930. Bazalty wołyńskie. Kosmos A, 54, Lwów, 675-701.
• Kamieński M. & Skalmowski W. (red.), 1957. Kamienie budowlane i drogowe. Wyd. Geologiczne, Warszawa, 1-361.
• Kozłowski S., 1958. Własności techniczne andezytów pienińskich. Prace Muzeum Ziemi, 1, 115-129.
• Kubicki S., Ryka W. & Znosko J., 1972. Tektonika podłoża krystalicznego prekambryjskiej platformy w Polsce. Kwartalnik Geologiczny, 16, 3, 523-543.
• Małecki Z., Wilczyńska-Michalik W. & Macharski P., 1988. Zagrożenia zabytków kultury przez skażenie środowiska na przykładzie aglomeracji miejsko-przemysłowej Krakowa. Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN, Stacja Badawcza w Krakowie, Kraków, 1-36.
• Małkowski S., 1952. O przejawach wulkanizmu między masywem Wołyńsko-Ukraińskim i Wałem Kujawsko-Pomorskim. Acta Geologica Polonica, 2, 4, 491-590.
• Moroz-Kopczyńska M., 1977. Litologia piaskowców krośnieńskich w obszarze między Istebną a Myślenicami w świetle ich wykorzystania w przemyśle materiałów budowlanych. Prace Geologiczne Komisji Geologicznej PAN, 104, 5-66.
• Muszyński M., 1995. Systematic position of igneous rocks from the north-eastern margin of the upper Silesian Coal Basin. Mineralogia Polonica, 26, 1, 33-49.
• Myszkowska J., 1992. Litofacje i sedymentacja dolomitów diploporowych (środkowy wapień muszlowy) wschodniej części obszaru śląsko-krakowskiego. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 62, 19-62.
• Myszkowska J., 1993. Diageneza dolomitów diploporowych (środkowy wapień muszlowy) wschodniej części obszaru śląsko-krakowskiego. Geologia (kwartalnik AGH), 19, 4, 179-202.
• Peszat C., 1975. Baza surowcowa i perspektywy wykorzystania skał magmowych Polski. Zeszyty Naukowe AGH Geologia, 1, 2, 5-28.
• Przybylski A., 1921. Bruki w Warszawie a kamieniołomy na ziemiach polskich. Przegląd Techniczny, 59, 123-124.
• Rajchel J., 2002. Kontrowersje wokół nowej nawierzchni Rynku Głównego w Krakowie. Świat Kamienia, 2 (15), 8-9.
• Rajchel J., 2004. Kamienny Kraków. Spojrzenie geologa. UWND AGH, Kraków, 1-233.
• Rajchel J., 2007. Górnictwo porfiru a architektura Krakowa. WUG Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie, 4 (152), 53-55.