Zgorzel słoneczna w bazaltoidach Śląska i jej wpływ na fizykomechaniczne właściwości skał

• Autorzy: Zagożdżon P. P.

Warianty tytułu

EN

Sunburn in basalts of Silesia and its influence on the physical and mechanical properties of rocks

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Zgorzel słoneczna (bazaltowa) to nietypowy rodzaj rozpadu bazaltoidów. Jej najbardziej charakterystycznymi symptomami są izometryczne, trójwymiarowe, jasne odbarwienia (tzw. plamki), pomiędzy którymi rozwija się sieć spękań niszczących spójność skały. Zgorzel, w odróżnieniu od wietrzenia, rozwija się od razu w całej objętości skały. Jest to zjawisko występujące powszechnie w bazaltoidach Dolnego Śląska i Opolszczyzny (stwierdzone w 63% wszystkich zbadanych stanowisk). Z rezultatami wpływu zgorzeli słonecznej często mylone są m.in. nierówne powierzchnie przełamu skał, tufy, brekcje lawowe, naloty mineralne. W literaturze zdecydowanie przeważają opinie o negatywnym wpływie zgorzeli słonecznej na fizykomechaniczne właściwości bazaltoidów. Badania autora wykazały, że wysokie wartości ścieralności i mrozoodporności kruszyw uzyskanych ze skał zgorzelowych kwalifikują je do pierwszej klasy kruszyw dla drogownictwa. Badania makroskopowe, mikroskopowe i rentgenostrukturalne potwierdziły hipotezę Ernsta i Drescher-Kadena, że zgorzel jest wynikiem późnomagmowej, synchronicznej, lecz nierównomiernej w przestrzeni krystalizacji nefelinu i analcymu. Stwierdzono, że obok zjawisk magmowych duże znaczenie w ujawnianiu się symptomów zgorzeli odgrywają czynniki atmosferyczne (wahania temperatury i wilgotności).

EN

Sunburn is an untypical sort of basaltic disintegration. Its most characteristic symptoms are isometric, three-dimensional fair discolorations (so-called "spots") and a system of cracks - formation of these disjunctions leads to breaking up of the rock. Sunburn, contrary to weathering processes, develops in the whole volume of the rock. It occurs widely in basalts of Lower Silesia and Opole Silesia (recorded at 63% of all sites investigated). This process is often confused with tuffs, lava breccias, mineral incrustations, uneven fracture of rocks or so-called pseudo-sunburn phenomenon. The opinions about the negative influence of sunburn on physical and mechanical parameters of basalt predominate in the literature. The author's own investigations proved the very high parameters of small-grained grits made of the sunburned basalts (abrasion-resistance and frost-resistance) suiting the class I grits according to the Polish Standard. Macroscopic, microscopic and diffraction analyses are in conformity with the opinion of Ernst and Drescher-Kaden, that sunburn as a result of late-magmatic synchronous but unequal crystallisation of analcite and nepheline. However the atmospheric factors (temperature and humidity fluctuations) are important in manifesting the sunburn symptoms.

Słowa kluczowe

PL

zgorzel słoneczna; zgorzel bazaltowa; właściwości fizykomechaniczne; bazalty; Dolny Śląsk

EN

sunburn; Sonnenbrand; physical-mechanical parameters; basalts; Lower Silesia

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2008
• Tom: nr 429
• Strony: 225--228
• Opis fizyczny: Bibliogr. 18 poz., rys., tab., fot.

Twórcy

autor

Zagożdżon P. P.

• Politechnika Wrocławska, Instytut Górnictwa, Zakład Geologii Stosowanej, Odwadniania i Ekologii, Wybrzeże Wyspiańskiego 27, 50-370 Wrocław

Bibliografia

• CHRUSZCZ M., 1972 — Dokumentacja geologiczna złoża bazaltu „Kłopotno" w kat. C2. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu.
• DZIEDZIC M., PRZYSŁUP S., 1997 — Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej w kat. C1 i C2 złoża bazaltu Krzeniów. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu PROXIMA S.A.
• ERNST Th., 1960 — Sonnenbrandmaterial in Beton? Steinbruch u. Sandgrube, 53, 1: 10-12.
• ERNST Th., DRESCHER-KADEN F.K., 1940 — Uber den „Sonnenbrand" der Basalte. Zs. angew. Min., 3, 2: 73-141.
• HIBSCH J. E., 1920 — Uber den Sonnenbrand der Gesteine. Zeitschr. fur prakt. Geol., 28, 5: 69-84.
• JANIK E., SZAPLIŃSK1 A., 1973 — Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych za złożem bazaltu rejon „Radzimów". Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu.
• KUHNEL R.A., TSHIBANGU KATSHI J.-P., 1997 — Causes of basalt degrading: methods of prediction of basalt durability. Proc. of the Sixth Euroseminar on Microscopy Applied to Building Materials: 80-90. Reykjavik.
• MAŚLANKIEWICZ K., 1961 —Wulkany. PWN, Warszawa.
• PUKALL K., 1939 — Beitrage zur Frage des Sonnenbrandes der Basalte. I. Zs. angew. Min., 1: 195-222.
• SKURZEWSKI A., 1973 — Dokumentacja geologiczna złoża bazaltu „Gracze" w kat. A, B, C1. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu.
• STYPUŁKOWSKI B., MAJEROWICZ A., 1994 — Analiza wpływu zgorzeli słonecznej na cechy techniczne kruszyw bazaltowych. Drogownictwo, 11: 261-265.
• ŚLIWA Z., 1967 — Rębiszów - występowanie bazaltu na Łysej Górze. Przew. 40. Zjazdu Pol. Tow. Geol. Geologia i surowce mineralne Sudetów Zachodnich: 74-75. Wyd. Geol. Warszawa
• ZAGOŻDŻON P.P., 2000 — O niektórych właściwościach fizyko-mechanicznych bazaltoidów zgorzelowych Dolnego Śląska. Górn. Odkr.,42, 1:95-105.
• ZAGOŻDŻON P.P., 2001a — O genezie zgorzeli bazaltowej. Prz. Geol., 49, 4: 328-334.
• ZAGOŻDŻON P.P., 2001b — Zgorzel słoneczna w trzeciorzędowych bazaltoidach Śląska i sposoby wykorzystania jej produktów. Arch. Inst. Górn. PWroc. Wrocław.
• ZAGOŻDŻON P.P., 2002 — Kruszywa bazaltowe a zgorzel słoneczna, Pr. Nauk. Inst. Górn. PWroc, 97, Seria: Konferencje, 33: 229-242.
• ZAGOŻDŻON P.P., 2003 — Sunburn in Tertiary basalts of Silesia (SW Poland). Geolines, 15: 188-193.
• ZAGOŻDŻON P.P., 2004 — Geometryczna charakterystyka wystąpień skał zgorzelowych w trzeciorzędowych bazaltoidach Dolnego Śląska. Pr. Nauk. Inst. Gór. PWroc, 106, Stud. Mat, 30: 233-243.