Złoże węgla brunatnego Bełchatów a problem eksploatacji surowców skalnych i ceramicznych

• Autorzy: Ratajczak T. , Hycnar E. , Jończyk W.

Warianty tytułu

EN

The Bełchatów lignite deposit and the quarrying problem of mineral resources

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Odkrywkowa eksploatacja węgla brunatnego w złożu Bełchatów wymaga zdejmowania 120-150 mln m3 osadów nadkładu rocznie. W masie tej znajduje się wiele odmian skał spełniających kryteria kopalin towarzyszących. Są to: holoceńskie torfy, plejstoceńskie piaski i żwiry oraz głazy narzutowe, neogeńskie iły poznańskie, a także iły beidelitowe, illitowe oraz kaolinowe. Stanowią je również piaskowce kwarcytowe, bruki krzemienne, kreda jeziorna oraz skały podłoża mezozoicznego (wapienie górnojurajskie, a także kredowe opoki, margle, gezy i diatomity). Wiele z odmian kopalin towarzyszących znalazło zastosowanie w różnorodnych technologiach. Iły typu beidelito-wego mogą być na przykład wykorzystywane w ceramice, wiertnictwie, odlewnictwie, do uszczelniania górotworu, jako sorbenty i materiały izolacyjne przy budowie zbiorników odpadów. Z kolei wapienie oraz piaskowce kwarcytowe są stosowane jako kruszywo drogowe. Kreda jeziorna do chwili obecnej była używana głównie jako nawóz rolniczy. Czynione są próby jej wykorzystania jako kredy technicznej, malarskiej, wapna palonego, a przede wszystkim jako sorbentu i w przemyśle cementowym. Ze względu na trudności związane z bieżącym zagospodarowaniem i zbytem niektórych kopalin towarzyszących oraz ochronę zasobów przed ich bezpowrotną stratą Kopalnia dopracowała się własnych rozwiązań. Czyni to poprzez świadome formowanie monosurowcowych złóż wtórnych, zwanych również antropogenicznymi.

EN

Open pit mining of lignite in the Bełchatów deposit requires annual removing of 120-150 mln m3 of overburden. Within such a huge volume of sediments there are numerous rock varieties meeting criteria of associated mineral raw materials, thus the mine cannot overlook the problem of their utilization. In the Bełchatów lignite deposit, the list of associated mineral raw materials includes Holocene peats, Pleistocene sands, gravels and erratic boulders as well, Tertiary clays (Poznań, beidellite, illite and kaolinite varieties, according to the division used by the mine). Other Tertiary rocks, such as quartz sandstones, chert pavement layers, lacustrine chalk, as well as the rocks of Mesozoic basement (Upper Jurassic limestones and Cretaceous marls, geizes and diatomites) may also become important commodities. The range of practical applications of these rocks is very wide. For instance, the beidellite clays may be utilized in ceramic, drilling and casting technologies, as sorbents and also as impervious, sealing materials in constructing landfills. The limestones and sandstones represent materials which road aggregates can be produced from. Lacustrine chalk has been used as a natural mineral fertilizer but investigations of its properties are in progress and there are attempts to utilize this rock first of all as a sorbent and in cement industry, and also in production of technical and paint chalk and burnt lime. The mine have had to develop specific procedures to overcome problems with current utilization and marketing of some associated mineral raw materials as well as with their protecting during mass mining of lignite - the major commodity. Such solutions include storing the associated rocks, those minor but important raw materials, in separate for each variety secondary deposits, known as anthropogenic deposits.

Słowa kluczowe

PL

węgiel brunatny; kopaliny towarzyszące; właściwości surowcowe; złoża antropogeniczne

EN

lignite; associated mineral raw materials; technological properties; anthropogenic deposits

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2008
• Tom: nr 429
• Strony: 157--161
• Opis fizyczny: Bibliogr. 19 poz.

Twórcy

autor

Ratajczak T.

• Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Akademia Górniczo-Hutnicza, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Hycnar E.

• Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Akademia Górniczo-Hutnicza, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Jończyk W.

• BOT Kopalnia Węgla Brunatnego Bełchatów S.A.

Bibliografia

• CIEŚLINSKI S., DĄBROWSKA Z., 1980 - Budowa podłoża trzeciorzędu oraz stratygrafia permu i mezozoiku w rowie bełchatowskim. Przew. 52. Zjazdu Pol. Tow. Geol.: 7-33. Wyd. Geol., Warszawa.
• GILARSKA A., HYCNAR E., 2007 - Wpływ procesów wietrzenia na charakter mineralogiczno-petrograficzny skał ze strefy kontaktu trzeciorzęd-mezozoik w złożu węgla brunatnego „Bełchatów". Górn. Odkrywk., 7: 24-29.
• JOŃCZYK M.W., SKÓRZAK A., SPECYLAK J., ŚLUSARCZYK G., 2003 - Bruki krzemienne w nadkładzie złoża węgla brunatnego „Bełchatów" — pole „Szczerców" — kopalina towarzysząca. Górn. Odkrywk., 45, 6: 19-29.
• KASIŃSKI J.R., PIWOCKI M, 1993 - Metoda ekonomiczno-sozologiczna waloryzacji złóż węgla brunatnego. Prz. Geol., 41, 5: 346-360.
• KASIŃSKI J.R., MAZUREK S., PIWOCKI M., 2006 - Waloryzacja i ranking złóż węgla brunatnego w Polsce. Pr. Państw. Inst. Geol, 187.
• KOMPLEKSOWA dokumentacja geologiczna złoża węgla brunatnego „Bełchatów" - pole Bełchatów w kat. C1 + B. Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu, 1983.
• NIEĆ M., 1999 - Złoża antropogeniczne. Prz. Geol, 47, 1: 93-98.
• OCENA występowania osadów węglanowych na obszarze złoża węgla brunatnego „Bełchatów" - pole „Szczerców". Arch. Przeds. Geol. we Wrocławiu, 1986.
• PAJDA R., RATAJCZAK T., 1995 - Analiza możliwości zagospodarowania wybranych kopalin towarzyszących w górnictwie węgla brunatnego w warunkach polskich. Mat. V Konferencji „Aktualia i perspektywy gospodarki surowcami mineralnymi": 19.1-19.22. PAN, Kraków.
• PAJDA R., RATAJCZAK T., 2001 - Możliwości rozwoju bazy zasobowej w Polsce drogą tworzenia antropogenicznych złóż wtórnych kopalin towarzyszących węglom brunatnym. Prace Naukowe Katedry Ekonomii i Gospodarki Zasobami Przyrody, Wydział Zarządzania AGH: 159-179. Kraków.
• PIWOCKI M., KASIŃSKI J.R., 1994 - Zasoby i bogactwa zasobowe węgla brunatnego w Polsce jako podstawa rozwoju przemysłu energetycznego. Węgiel Brunatny, 2: 19-23.
• PRAWO geologiczne i górnicze. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 roku, Dz.U. 1994.27.96.
• RATAJCZAK T., 1996 - Jakość kopalin towarzyszących w złożach polskich węgli brunatnych. Mat. V Konf. „Wykorzystanie zasobów złóż kopalin użytecznych": 267-284. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków.
• RATAJCZAK T., BAHRANOWSKI K., OLKIEWICZ S., 1992 -Wstępna ocena własności powierzchniowych, jonowymiennymi i kwasowych iłów poznańskich z Bełchatowa. Zesz. Nauk. AGH, Geologia, 18,4: 117-130.
• RATAJCZAK T., KOSK I., PABIS J., 2002 - Osady zwietrzelinowe ze strefy kontaktowej trzeciorzęd-mezozoik w złożu węgla brunatnego „Bełchatów" - ich litologia, charakter surowcowy i możliwości wykorzystania. Sympozja i Konferencje nr 56: 243-258. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków.
• STRYSZEWSKI M. (red.), 1995 - Eksploatacja selektywna węgla brunatnego i kopalin towarzyszących wraz z uwarunkowaniami techniczno-ekonomicznymi i korzyściami ekologicznymi. Monografia. Wyd. CPPGSMiE PAN, Kraków.
• WISŁA-WALSH E., RATAJCZAK T., 2003 - Kreda jeziorna z KWB „Bełchatów" jako sorbent wapienny. Górn. Odkrywk., 45, 6: 24-29.
• WYRWICKI R., 1993 - Potrzeba ochrony beidellitowych iłów z KWB „Bełchatów". Prz. GeoL, 41, 3: 612-620.
• WYRWICKI R., 1996 - Kopaliny ilaste w KWB „Bełchatów". Węgiel Brunatny, 1: 18-19.