Kształtowanie się warunków hydrogeologicznych szczelinowowo-krasowego kompleksu wodonośnego triasu w rejonie Tarnowskich Gór

• Autorzy: Kowalczyk A. , Rubin H. , Rubin K. , Lewandowski J. , Bardziński W.

Warianty tytułu

EN

Hydrogeology of Triassic karst-fractured aquifer in Tarnowskie Góry area

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W rejonie miejsko-przemysłowej aglomeracji Tarnowskich Gór głównym zbiornikiem wód podziemnych o znaczeniu użytkowym jest kompleks wodonośny w utworach serii węglanowej triasu. Powyżej występują przypowierzchniowe warstwy wodonośne w utworach czwartorzędu. Szczelinowo-krasowo-porowy kompleks wodonośny triasu jest porozcinany licznymi kamieniołomami oraz sztolniami i szybami pozostałymi po eksploatacji górniczej rud ołowiu, srebra i żelaza. Rozwój miasta i przemysłu spowodował zarówno intensywną eksploatację wód, jak również związaną z tym zmianę systemu krążenia wód. Nastąpiły zmiany w bilansie wodnym, zostały wywołane nowe lub zintensyfikowane dotychczasowe źródła zasilania i drenażu wód. Znaczącym składnikiem zasilania kompleksu wodonośnego triasu jest zintensyfikowane drenażem przesączanie pionowe wód z przypowierzchniowych poziomów wodonośnych czwartorzędu poprzez utwory słabo przepuszczalne do kompleksu wodonośnego triasu. Nieoczyszczone ścieki miejskie i przemysłowe, przesączające się z kanalizacji lub odprowadzane w sposób niekontrolowany do gruntu, oraz odpady doprowadziły do degradacji wód podziemnych obydwu pięter wodonośnych. Obserwuje się podwyższone koncentracje azotanów, siarczanów, chlorków, boru oraz węglowodorów halogenowanych: trichloroetylenu i tetrachloroetylenu. Z tych powodów wiele ujęć zostało już zamkniętych, a dalsze mogą być wyłączone z eksploatacji w niedalekiej przyszłości.

EN

In the range of Tarnowskie Góry urbanized area the main usable aquifer is the Triassic carbonate complex. This complex is overlain by shallow Quaternary aquifer. This karst-fractured-porous complex is intersected by number of old shafts, galleries of the abandoned Pb-Ag and Fe ore mines. There are also quarries of dolomites. Urban and industrial impact has led to a parallel expansion of groundwater abstraction and to significant modifications of groundwater flow system and water budget. The new sources of groundwater recharge and discharge are induced or existed sources are intensified. Downward leakage of shallow Quaternary groundwater is a significant component of recharge to the carbonate aquifer. This has been induced by heavy abstraction of groundwater by wells and galleries. Seepage of municipal and industrial wastewaters and uncontrolled industrial disposals have produced substantial deterioration in the groundwater quality of the two aquifers. Groundwater of carbonate aquifer is contaminated with elevated concentrations of nitrates, sulphates, chloride and boron and with chlorinated hydrocarbon solvents; trichloroethen and tetrachloroethen. As a consequence, a number of wells are abandoned and some of another ones may be closed in the future.

Słowa kluczowe

PL

szczelinowo-krasowo-porowy kompleks wodonośny; antropopresja; zanieczyszczenie; warunki hydrogeologiczne

EN

karst-fractured-porous aquifer; anthropopression; contamination; hydrogeological condition

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2002
• Tom: nr 404
• Strony: 29--50
• Opis fizyczny: Bibliogr. 30 poz., rys., wykr.

Twórcy

autor

Kowalczyk A.

• Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi, ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec

autor

Rubin H.

• Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi, ul Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec

autor

Rubin K.

• Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi, ul Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec

autor

Lewandowski J.

• Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi, ul Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec

autor

Bardziński W.

• Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi, ul Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec

Bibliografia

• [1] BARDZIŃSKI W., 2000 — Mapa fotogeologiczna. W: Zastosowanie interaktywnych systemów kartografii geologicznej na obszarze miasta Tarnowskie Góry. Przewodnik sesji wyjazdowej konf. nauk. Środowisko przyrodnicze regionu Górnośląskiego — stan poznania, zagrożenia i ochrona: 53-55.
• [2] DZIENNIK USTAW Nr 82, poz. 937, 2000 — Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4.09.2000 r. w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda w kąpieliskach, oraz zasad sprawowania kontroli jakości wody przez i organy Inspekcji Sanitarnej.
• [3] DZIUK M., SIWY-BĘDKOWSKA K., BĘDKOWSKI Z., KOWALCZYK A., RUBIN K., LEWANDOWSKI J., 1999 — Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych z utworów serii węglanowej triasu w rejonie Lubliniec-Myszków według projektu: Określenie zasad eksploatacji zasobów wód podziemnych z utworów triasu w północnej części Górnego Śląska. Arch. Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego, Katowice.
• [4] FOSTER S., CHILTON J., 1999 — Groundwater impacts and issues in developing cities — an introductory review. W: J.Chilton i in. (red.), Groundwater in the urban environment. Vol. 1: Problems, processes and management: 3-16. A.A. Balkema/Rotterdam/Brookfield.
• [5] GILEWSKA S., 1963 — Rzeźba progu środkowotriasowego w okolicy Będzina. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN, 44:119ss.
• [6] GOLIASZ A., KRYZA A., MOTYKA J., SZUWARZYŃSKI M., 1993 — Charakterystyka hydrogeologiczna sieci szczelin i kawern w węglanowych skalach triasowych z okolic Chrzanowa. Kras i Speleol. USl., 7, 16: 31-42.
• [7] JACKSON R.E., 1998 — The migration, dissolution, and fate of chlorinated solvents in the urbanized alluvial valleys of the southwestern USA. Hydrogeol. J. 6: 144-155.
• [8] KOWALCZYK A., 1999 — Impacts miniers sur les conditions hydrogeologiques de l'aaquifere carbonate de Chrzanów (Sud de Pologne). Analyse par modele mathematique. Hydrogeologie, 3: 11-17.
• [9] KOWALCZYK A., RUBIN K., JAKIMOW W., WOJTAL G., 1998 — Dokumentacja hydrogeologiczna dla ustanowienia zasobów eksploatacyjnych ujęcia wód podziemnych „Staszic" w Reptach Śląskich. Arch. ZBU „Intergeo", Sosnowiec.
• [10] KOWALCZYK A., RUBIN H., RUBIN K., 2000 — Hydrogeologiczne problemy rejonu miasta Tarnowskie Góry. W: A.T. Jankowski, U. Myga-Piątek, S. Ostaficzuk (red.), Środowisko przyrodnicze regionu Górnośląskiego — stan poznania, zagrożenia i ochrona. Pr. Wydziału Nauk o Ziemi USl., 2: 28-38.
• [11] KOWALCZYK A., RUBIN K., TREICHEL W., GRAB ALA D., WOJTAL G., WRÓBEL J., 1999a — Badania modelowe dla oceny zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych GZWP Lubliniec-Myszków. Arch. ZBU „Intergeo", Sosnowiec.
• [12] KOWALCZYK A., RUBIN K., TREICHEL W., WRÓBEL J., 1999b — Badania modelowe triasowego zbiornika Gliwice. W: Hydrodynamiczne, hydrochemiczne i ekonomiczno-techniczne aspekty przeeksploatowania triasowego zbiornika Gliwice (GZWP 330, trias śląsko-krakowski). Projekt badawczy KBN nr 9 TI2B 01 612. Arch. KHiGI UŚL, Sosnowiec.
• [13] KOWALCZYK A., RUBIN K., TREICHEL W., WRÓBEL J., w druku — Odnawialność wód podziemnych szczelinowo-krasowego zbiornika wód podziemnych Lubliniec-Myszków w świetle badań modelowych.
• [14] KOWALCZYK A., WITKOWSKI A., 1997 — Determination of specific yeld of a carbonate aquifer by analysis of discharge curves for wells and springs and laboratory tests. W: G. Giinay, A.I. Johnson (red.), Karst waters & environmental impacts: 365-370. A.A. Balkema/Rotterdam/Brookfield.
• [15] KROPKA J., 1999 — Hydrodynamiczne, hydrochemiczne i ekonomiczno-techniczne aspekty przeeksploatowania triasowego zbiornika Gliwice (GZWP nr 330, trias śląsko-krakowski). Projekt badawczy KBN nr 9 T12B 01 612. Arch. KHiGI UŚL, Sosnowiec.
• [16] KROPKA J., KOWALCZYK A., RUBIN K., 1998 — Mapa hydrogeologiczna Polski 1:50 000, ark. Bytom. Dokument elektroniczny. Centr. Arch. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [17] LAMPARSKA-WIELAND M., 2000 — Mapa osiadań terenów górniczych i pogórniczych Tarnowskich Gór. W: Zastosowanie interaktywnych systemów kartografii geologicznej na obszarze miasta Tarnowskie Góry. Przewodnik sesji wyjazdowej konf. nauk. Środowisko przyrodnicze regionu Górnośląskiego — stan poznania, zagrożenia i ochrona: 62-63.
• [18] LERNER D., 1997 — Too much or too little: recharge in urban areas. W: J. Chilton i in. (red.), Groundwater in the urban environment. Vol. 1: Problems, processes and management: 41^18. A.A. Balkema/Rotterdam/Brookfield.
• [19] MORRIS В., LAWRENCE A., FOSTER S., 1997 — Sustainable groundwater management for fast-growing cities: mission achievable or mission impossible? Ibidem: 55-66.
• [20] MOTYKA J., 1988 — Węglanowe osady triasu w olkusko-zawierciańskim rejonie rudnym jako środowisko wód podziemnych. Zesz. Nauk. AGH, 1157, Geologia 36: 109ss.
• [21] MOTYKA J., 1998 — A conceptual model of hydraulic networks in carbonate rocks, illustrated by examples from Poland. Hydrogeol. J. 6: 469-482.
• [22] MOTYKA J., WILK Z., 1976 — Pionowe zróżnicowanie wodoprzepuszczalności węglanowych skał triasowych w świetle statystycznej analizy wyników próbnych pompowań (monoklina śląsko-krakowska). Kwart. Geol., 20, 2: 381-399.
• [23] PIECHURSKI F., 1997 — Wykorzystanie diagnostyki sieci wodociągowej rozdzielczej dla zmniejszenia strat wody. W: Rola GPW w systemie zaopatrzenia w wodę dziś i jutro. Mat. Konf.,: 83-102. Ustroń
• [24] RÓŻKOWSKI A. (red.), 1990 — Szczelinowo-krasowe zbiorniki wód podziemnych monokliny śląsko-krakowskiej i problemy ich ochrony. Publ. CPBP 04.10. z. 57. Wyd. SGGW-AR Warszawa.
• [25] RÓŻKOWSKI A., WILK Z. (red.), 1980 — Warunki hydrogeologiczne złóż rud cynku i ołowiu regionu śląsko-krakowskiego. Pr. Inst. Geol/. 310.
• [26] RUBIN H., 1997 — Anomalie hydrochemiczne w wodach podziemnych w rejonie składowisk Zakładów Chemicznych w Tarnowskich Górach. W: Współczesne problemy hydrogeologii. T. 8: 251-254. Wyd. WIND, Wrocław.
• [27] RUBIN K, KOWALCZYK A., RUBIN H., 1997 — Badania modelowe dla określenia warunków krążenia wód podziemnych oraz chemizm i jakość wód serii węglanowej triasu w rejonie Tarnowskich Gór. Arch. ZBU „Intergeo", Sosnowiec.
• [28] RUBIN K, RUBIN H., KOWALCZYK A., 1999 — Zagrożenie jakości wód podziemnych serii węglanowej triasu w rejonie Zakładów Chemicznych w Tarnowskich Górach. W: Współczesne problemy hydrogeologii. T. 9 Hydrogeologia na przełomie wieków: 323-328. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [29] STANIEWICZ-DUBOIS H., 1995 — Wskazówki metodyczne dotyczące tworzenia regionalnych i lokalnych monitoringów wód podziemnych. Wyd. II zmienione. Biblioteka Monitoringu Środowiska PIOŚ, Warszawa.
• [30] WITKOWSKI A., KOWALCZYK A., BARDZIŃSKI W., IDZIAK A., 1996 — Badania struktury hydraulicznej szczelinowo-krasowych masywów węglanowych. Projekt badawczy KBN nr 9 S602 002 06. Arch. KHiGI UŚ1., Sosnowiec.