Czwartorzędowe doliny kopalne w Sudetach Zachodnich i stan ich rozpoznania hydrogeologicznego

• Autorzy: Michniewicz M.

Warianty tytułu

EN

The Quaternary buried valleys in the Western Sudetes and its hydrogeological recognition

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W pracy przedstawiono rekonstrukcję przebiegu staroplejstoceńskich dolin kopalnych Sudetów Zachodnich, odzwierciedlającą w większości przypadków obraz ówczesnej sieci rzecznej. Glacjał elstery był głównym okresem zlodowacenia Sudetów Zachodnich, a doliny rzeczne stanowiły główne drogi wnikania ekspandującego lądolodu północnego. W trakcie zlodowacenia elstery doszło do powstania tzw. systemu sudeckich uskoków czwartorzędowych - skomplikowanego zespołu dyslokacji neotektonicznych. Zaznacza się on w przebiegu profilów podłużnych dolin kopalnych i zrzuca ku północy dna tych dolin o 30-35 m, przy odmiennym wykształceniu utworów staroplejstoceńskich po obu stronach wspomnianego systemu dyslokacyjnego. W trakcie (i po) wycofywania się lądolodu elstery doszło do licznych zmian przebiegu koryt rzek. Te zmienione przebiegi koryt, z uwagi na maksymalny zasięg zlodowacenia elstery, w południowej i środkowej części obszaru badań są zbliżone do przebiegu koryt rzek współczesnych. Młodsze zlodowacenie - odry - wniknęło jedynie lobami, wykorzystującymi doliny ówczesnych rzek, w peryferyjne partie Sudetów, powodując po recesji zmiany przepływów rzecznych w północnej części obszaru badań. Zachodzące w młodszym plejstocenie intensywne procesy erozyjne doprowadziły w wielu miejscach dolin głównych współczesnych rzek zachodniosudeckich do pogłębienia struktur kopalnych i usunięcia utworów starszego czwartorzędu. Czwartorzędowe doliny kopalne południowo-zachodniej części Dolnego Śląska stanowią dostępne, wartościowe i zasobne źródło zaopatrzenia w wody podziemne wysokiej jakości, wymagające ochrony. Ze względu na swą specyfikę (wąskie, linijne rozprzestrzenienie struktur kopalnych) oraz z uwagi na fakt, że na długich odcinkach tych struktur brak jest rozpoznania warunków hydrogeologicznych, niezbędne byłoby przeprowadzenie dodatkowych, regionalnych prac hydrogeologicznych.

EN

In the paper presented the reconstruction of the early Pleistocene buried valleys pattern have been shown. In most cases, it reflects former river networks. The Elsterian was the main glaciation period in the Western Sudetes and the river valleys were the main route of the Northern Ice Sheet expansion. During the Elsterian, the so-called system of Sudetic Quaternary faults has been created. It is a very complicated association of neotectonic dislocations. This can be traced along the axes of longitudinal profiles of the buried valleys and throws bottoms of valleys down (about 30-35 m) northwards. Early Pleistocene deposits are different in that both sides of the dislocation system described above. During (and after) regression of Elstera Glaciation there had been many changes in river courses. Because of the maximum range of Elstera Glaciation these changed channel courses are similar to present routes of rivers in the south and middle part of the research area. The late Odra Glaciation found its way in the form of lobes into former river valleys in the peripheral areas of Sudetes, causing changes in river flow in the N part of the area. The intensive erosion processes during the late Pleistocene period caused deepening of buried structures and the removal of the Quaternary deposits in many places in the present main valleys of the Western Sudetes rivers. The Quaternary buried valleys of the SW part of Lower Silesia are an accessible, valuable and abundant source of high quality groundwater and they should to be placed under protection. Due to the unique narrow, linear shape of the buried structures and lack of hydrogeological data in many places, it seems very important to undertake additional regional hydrogeological research works.

Słowa kluczowe

PL

doliny kopalne; warunki hydrogeologiczne; czwartorzęd; Zachodnie Sudety

EN

buried valleys; hydrogeological condition; Quaternary; Western Sudetes

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2002
• Tom: nr 403
• Strony: 63--100
• Opis fizyczny: Bibliogr. 27 poz., rys., wykr.

Twórcy

autor

Michniewicz M.

• Państwowy Instytut Geologiczny Oddział Dolnośląski, al. Jaworowa 19, 53-122 Wrocław

Bibliografia

• [1] BEREZOWSKA В., BEREZOWSKI Z., 1963 — Szczegółowa mapa geologiczna Sudetów 1:25 000. Ark. Siekierczyn. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [2] BEREZOWSKA В., BEREZOWSKI Z., 1965 — Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Sudetów 1:25 000. Ark. Zawidów. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [3] BEREZOWSKA В., BEREZOWSKI Z., 1985 — Szczegółowa mapa geologiczna Sudetów 1:25 000. Ark. Tomaszów Górny. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [4] DENDEWICZ A., KRAWCZYK J., 1989 — Perspektywiczne struktury wodonośne w niecce wrocławskiej. Mat. Konf. Nauk.-Tcchn.: Alternatywne źródła zaopatrzenia Wrocławia w wodę: 25-31. Wrocław.
• [5] DYJOR S., 1991— Wpływ ewolucji palcogcograficzncj na rozwój zlodowaceń w Polsce Zachodniej. UAMSer. Geogr. 50:419-433.
• [6] EISSMANN L., 1975 — Das Quartär der Leipziger Tieflandsbucht und angrenzender Gebiete um Saale und Elbe — Model eine Landschaftsentwicklung am Rand der europäischen Kontinental Vereisung. Schriftenreihe für geologische Wissenschaften, H. 2: 1-263. Berlin.
• [7] GENIESER K.; 1936 — Studien zur Diluvialgeschichte des Bober-Katzbach-Gebirgcs und seiner Flüsse.(Dissertation). Heinrich-Wilhelm-Dove-Gesellschaft, Lcgnica.
• [8] JAHN A., 1995 — Some remarks on hydrographical changes in the Sudety Mountains. Quaestiones Geogr. 4: 121-124.
• [9] KRYZA J., 1978 — O geologii i wodonośności niektórych plejstoccńskich dolin kopalnych Opolszczyzny. Acta Univ. Wratisl. 313 Pr. Geol. Miner. 5: 3-28.
• [10] KUPETZ M., SCHUBERT G., SEIFERT A., WOLF L., 1989 — Qartärbasis, plcistozäne Rinnen und Beispiele glazitcktonischer Lagerungsstrungen im NiederlausitzerBraunkohlcngcbict. Geprofil 1: 2-17. Freiberg.
• [11] MACOUN J., KRÄLIK F., 1995 — Glacial history of the Czech Republic. In: J. Ehlers, S. Kozarski, P. Gibbard (Eds.), Glacial deposits in north-cast Europe: 389^405. A.A. Balkema. Rotterdam.
• [12] MICHNIEWICZ M., 1993 — Czwartorzędowe doliny kopalne w rejonie Jeleniej Góry. [Streszcz. ref.]. Pos. Nauk. Państw. Inst. Geol. 49: 46-47.
• [13] MICHNIEWICZ M., 1998 — The pre-Elstcrian valley system in the Western Sudctcs, southwestern Poland, and its later transformation. Geol. Sudet. 31,2: 157-170.
• [14] MICHNIEWICZ M., CZERSKI M., KIELCZAWA J., WOJTKOWIAK A., 1995 — Rozpoznanie geologiczne staroplejstoceńskiej sieci dolin kopalnych Sudetów i ich przedpola—arkusz 1:200 000 Jelenia Góra. Ccntr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol. Oddz. Dolnośląski, Wrocław.
• [15] MICHNIEWICZ M., CZERSKI M., KIELCZAWA J., WOJTKOWIAK A., 1996 — Staroplcjstoceńska sieć dolin kopalnych Sudetów Zachodnich i ich przedpola. Prz. Geol. 44, 12: 1232-1238.
• [16] MICHNIEWICZ M., WOJTKOWIAK A., 1983 — Elementy staroplejstoceńskiej sieci hydrograficznej Sudetów na tle aktualnego rozpoznania Polski południowo-zachodnicj. Część I: Rekonstrukcja staroplejstoceńskiej sieci hydrograficznej. [Streszcz. ref.]. Kwart. Geol. 27, 4: 865-866.
• [17] MICHNIEWICZ M., WOJTKOWIAK A., 2001 — Kopalna dolina Bobru (GZWP 343) - nowe perspektywy zasobowe. Mat. X Symp. Współczesne problemy hydrogeologii, t. 1: 55-64. Wyd. Sudety. Wrocław.
• [18] MILEWICZ J., 1985 — Szczegółowa mapa geologiczna Sudetów 1:25 000. Ark. Wleń. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [19] MŻYK S., 1995 — Dokumentacja badań geofizycznych. W: M. Michniewicz, M. Czerski, J. Kicłczawa, A. Wojtkowiak. Rozpoznanie geologiczne staroplejstoceńskiej sieci dolin kopalnych Sudetów i ich przedpola—arkusz 1:200 000 Jelenia Góra. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol. Oddz. Dolnośląski, Wrocław.
• [20] MŻYK S., 1997 — Dokumentacja badań geofizycznych. W: J. Kicłczawa, 1998: Mapa hydrogeologiczna Polski 1 : 50 000. Ark. Chojnów. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [21] PACZYŃSKI В., 1980 — Pozycja czwartorzędowych struktur kopalnych w systematyce regionalnej wód podziemnych. Mat. Symp. Współczesne problemy hydrogeologii regionalnej: 85-99. Uniw. Warsz., Inst. Geol., AGH, PAN, PTG, Jachranka.
• [22] SCHWARZBACH M., 1942 — Das Diluwium Schlesiens. Neues Jahrbuch für Mineralogie etc. 86, Abt. B: 189-246.
• [23] SZALAJDEWICZ J., 1985—Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000. Ark. Chocianów. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [24] SZTROMWASSER E., 1997 — Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000. Ark. Chojnów. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [25] URBAŃSKI K., 1996 — Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000. Ark. Świętoszów. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [26] VIETE G., 1961 — Beiträge zur glacigcnen und endogenen Tektonik im Quartär und Tertiär Nord-und Mitteldeutschlands. Bergakademie 5: 280-294.
• [27] ZIMMERMANN E., 1938 — Erläuterungen zur Geologischen Karte von Preußen und benachbarten deutschen Ländern. Blatt Ruhbank. Berlin.