Azotany w wodach podziemnych

• Autorzy: Żurek A.

Warianty tytułu

EN

Nitrates in groundwater - an overview

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Przedstawiono przegląd podstawowych zagadnień związanych z narastającym problemem zanieczyszczenia wód podziemnych azotanami. Wskazano na udział azotanów w naturalnym cyklu obiegu azotu w przyrodzie, scharakteryzowano główne ogniska zanieczyszczeń wód podziemnych, szerzej omawiając wpływ terenów rolniczych i obszarów zabudowanych. Omówiono główne czynniki wpływające na poziom wymycia azotanów do wód podziemnych oraz znaczenie procesu denitryfikacji. Przedstawiono metodę bilansu masy, jako odpowiednie narzędzie oceny przewidywanych zmian jakości i skuteczności podjętych działań ochronnych. Opisano podstawowe modele oparte na tej metodzie i przykłady ich zastosowań.

EN

Overview of nitrates occurrence in groundwater is shown. Nitrates are presented as an integral part of the nitrogen cycle and more often as pollution. Impact of agriculture and rural areas is emphasized. There are described the principal transformation and mechanisms of nitrates leaching, also role of denitrification. The balance methods can be used for prediction water quality changes and efficiency of different protection scenarios. Some models based on balance methods and case studies are presented.

Słowa kluczowe

PL

azotany; obieg azotu; ogniska zanieczyszczeń; wpływ rolnictwa; denitryfikacja; bilans masy zanieczyszczenia

EN

nitrates; nitrogen cycle; pollution sources; impact of agriculture; denitrification; balance method

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2002
• Tom: nr 400
• Strony: 115--141
• Opis fizyczny: Bibliogr. 133 poz., rys., wykr.

Twórcy

autor

Żurek A.

• Akademia Górniczo-Hutnicza, Zakład Hydrogeologii i Ochrony Wód, al. Mickiewicza 30, 30-056 Kraków

Bibliografia

• [1] AMBERGER A., SCHMIDT H.L., 1987 — Natürliche isotopengchalte von nitrat als indikatoren für dessen herkunft. Geochim. Cosmoch. Act. 51: 2699—2705.
• [2] ANDERSEN L.J., KRISTIANSEN H., 1982 — Nitrate in groundwater and surface water related to land use in the Karup Basin, Denmark. Mem. 16th Congress IAH, part 1: 125—138. Novinär Publ. House. Praque.
• [3] ANDERSON M.P.,WOESSNER W.W., 1991 — Applied groundwater modeling. Simulation of flow and advective transport. Academic Press Inc. San Diego, New York.
• [4] ARAVENA R., AUGE M., BUCICH N., NAGY M.I., 1999 — Evaluation of the origin of groundwater nitrate in the city of La Plata Argentina, using isotope techniques. In: M. Fendekova, M. Fendek (Eds.), Hydrogeology and land use management: 323-327. Proc. of 29th IAH Congress. Bratislava.
• [5] ARAVENA R., EVANS M.L., CHERRY J.A., 1993 — Stable isotopes of oxygen and nitrogen in sourcc identification of nitrate from septic systems. Ground Water 31,2: 180-186.
• [6] BALEK J., 1986 — Mathematical models. In: J. Vrba, E. Romijn (Eds.), Impact of agricultural activities on ground water. [AH, International Contributions to Hydrogeology 5: 149-172. Heise. Hannover.
• [7] BARABASZ W., 1985 — Denitryfikacja w świetle współczesnych badań mikrobiologicznych i ekologicznych. Post. Mikrobiol. 24, 1—2: 83-101.
• [8] BERNARDO D J., MAPP H.P., SABBAGH G.J., GELETA S., WATKINS K.B., ELLIOTT R.L., STONE J.F., 1993a — Economic and environmental impacts of water quality protection policies. 1. Framework for regional analysis. Water Resour. Res. 29, 9: 3069-3079.
• [9] BERNARDO D.J., MAPP H P., SABBAGH G J., GELETA S., WATKINS K.В., ELLIOTT R.L., STONE J.F., 1993b — Economic and environmental impacts of water quality protection policies. 2. Application to the Central High Plains. Ibidem: 3081-3091.
• [10] BIRKINSHAW S.J., EWAN J., 2000a—Nitrogen transformation component for SHETRAN catchment nitrate transport modelling. J. Hydrol. 230: 1-17.
• [11] BIRKINSHAW S.J., EWAN J., 2000b — Modelling nitrate transport in the Slapton Wood catchment using SHETRAN. Ibidem: 18-33.
• [12] BIVER P., DASSARGUES A., 1993 — La simulation du transport de nitrates dans un aquifere craycux du Crćtacć en Belgiquc: approchc cxpcrimcntalc ct numcriquc. Hydrogeol. 2: 163-170.
• [13] BOUCHARD D.C., WILLIAMS M.K., SURAMPALLIR. Y„ 1992 — Nitrate contamination of groundwater: sources and potential health effects. Journal AWWA, September: 85-90.
• [14] CEY E.E., RUDOLPH D.L., ARAVENA R„ PARKIN G., 1999 — Role of the riparian zone in controlling the distribution and fate of agricultural nitrogen near small stream in southern Ontario. J. Contain. Hydrol. 37: 45-67.
• [15] CZUBA R. (red.), 1986 — Nawożenie. Państw. Wyd. Rolnicze i Leśne. Warszawa.
• [16] The DANISH HYDRAULIC INSTITUTE, 1991 a — The European Hydrological System SHE. User's guide.
• [17] The DANISH HYDRAULIC INSTITUTE, 1991b — The European Hydrological System SHE. The unsaturated zone. Methodology documentation.
• [18] DeSIMONE L.A., HOWES B.L., 1998 — Nitrogen transport and transformations in a shallow aquifer receiving wastewater discharge: a mass balance approach. Water Resour. Res. 34, 2: 271-285.
• [19] DOJLIDO J., 1987 — Chemia wody. Wyd. Arkady. Warszawa.
• [20] DOMAGAŁA R., 1990 — Badania dynamiki odpływu składników chemicznych z działów drenarskich. W: Zanieczyszczenia obszarowe w zlewniach rolniczych. Mat. semin. 26: 97-115. IMUZ. Falenty.
• [21] DUYNISVELD W.H.M., STREBEL O., BOETTCHER J., KINZELBACH W., 1989 — Longterm prognosis of the groundwater quality as influenced by landuse and landuse changes in the Fuhrberger Feld using numerical solute transport models, In: H.E. Kobus, W. Kinzelbach (Eds.), Contaminant transport in groundwater: 89-96. Balkema. Rotterdam.
• [22] DYREKTYWA, 1993 — Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich z dnia 15 lipca 1980 r. dotycząca jakości wody przeznaczonej do konsumpcji przez ludzi. Gaz Woda Tech. Sanit. 4: 94-101.
• [23] DYREKTYWA, 1998 — Dyrektywa Rady Unii Europejskiej 98/83/EEC z dnia 3 listopada 1998 r. o jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Official Journal of European Communities No L330.5.12.98: 32-54.
• [24] EDMUNDS W.M., WALTON N.R.G., 1983 — The Lincolnshire Limestone — hydrogcochcmical evolution over a ten year period. J. Hydrol. 61:201—211.
• [25] EXNERM.E., SPALDING R.F., 1985 — Ground-water contamination and well construction in southeast Nebraska. Ground Water 23, 1:26-34.
• [26] FEASTN.A., HISCOCK K.M., DENNIS P.F., ANDREWS J.N., 1998 — Nitrogen isotope hydrochemistry and denitrification within the Chalk aquifer system of north Norfolk, UK. J. Hydrol. 211: 233-252.
• [27] FLIPSE W.J., KATZB.G., LINDNER J.B., MARKEL R., 1984 — Sources of nitrate in ground water in a sewered housing development, Central Long Island, New York. Ground Water 22, 4: 418—432.
• [28] FOLLETT R.F., WALKER D.J., 1989 — Ground water quality concerns about nitrogen. In: R.F. Follett (Ed.), Nitrogen management and ground water protection. Scr. Developments in agricultural and managed — forest ecology 21: 1 -20. Elsevier. Amsterdam, Oxford, New York, Tokyo.
• [29] FOSTER S.S.D., BATH A.H., 1986 — The distribution of agricultural soil Icachates in the unsaturated zone of the British Chalk. In: J. Vrba, E. Romijn (Eds.), Impact of agricultural activities on ground water. IAH, International Contributions to Hydrogeology vol. 5: 271-285. Heise. Hannover.
• [30] FOSTER S.S.D., GEAKE A.K., LAWRENCE A.R., PARKER J.M., 1985 — Diffuse groundwater pollution: lessons of the british experience. Mcm. 18th 1AH Congress: Hydrogeology in the service of man, part 3. Groundwater quality management: 168-177. IAH. Cambridge. London.
• [31] FRIND E.O., DUYNISVELD W.H.M., STREBEL O., BOETTCHER J., 1989 —Simulation of nitrate and sulfate transport and transformation in the Fuhrberger Feld aquifer, Hannover, Germany. In: H.E. Kobus, W. Kinzelbach (Eds.), Contaminant transport in groundwater: 97-104. Balkema. Rotterdam.
• [32] GBUREK W.J., FOLMAR G.J., 1999 — Flow and chemical contributions to streamflow in an upland watershed: a base- flow survey. J. Hydrol. 217: 1-18.
• [33] GLEAMS, 2000 — strona internetowa GLEAMS pod adresem: http://asservO.brc.tamus.edu/nrsu/glmsfact.htm
• [34] GORM LY J.R., SPALDING R.F., 1979 — Sources and concentrations of nitrate—nitrogen in ground water of the Central Platte Region, Nebraska. Ground Water 17, 3: 291-301.
• [35] GÓRSKI J., 1996 — Azotany w środowisku wodnym w świetle badań wód podziemnych i powierzchniowych. Mat. Konf. Zaopatrzenie w wodę miast i wsi: 197-209. PZITS. Poznań.
• [36] GRDEŃ J., 1999 — Chcmizm wód podziemnych użytkowych poziomów wodonośnych w obszarach zalesionych na przykładzie Borów Tucholskich. W: Współczesne problemy hydrogeologii t. 9. Hydrogeologia na przełomie wieków: 71-80. Państw. Inst. Geol. Warszawa.
• [37] HALLBERG G.R., 1989 — Nitrate in ground water in the United States. In: R.F. Follett (Ed.), Nitrogen management and ground water protection. Scr. Developments in agricultural and managed — forest ecology No 21: 35-74. Elsevier. Amsterdam, Oxford, New York, Tokyo.
• [38] HENDRY M.J., MCCREADY R.G.L., GOULD W.D., 1984 — Distribution, source and evolution of nitrate in a glacial till of southern Alberta, Canada. J. Hydrol. 70: 177-198.
• [39] HERON G., CHRISTENSEN Т., TJELL J.C., 1994 — Oxidation capacity of aquifer sediments. Environ. Sei. Technol. 28, 1: 153-158.
• [40] HOWARD K.W.F., 1985 — Denitrification in a major limestone aquifer. J. Hydrol. 76: 265-280.
• [41] HUWE В., VAN DER PLOEG R.R., 1989 — Development and validation of a soil nitrogen simulation model. In: H.E. Kobus, W. Kinzelbach (Eds.), Contaminant transport in groundwater: 421-428. Balkema. Rotterdam.
• [42] JUERGENS-GSCHWIND S., 1989 — Ground water nitrate in other developed countries (Europe) — relationships to land use patterns. In: R.F. Follett (Ed.), Nitrogen management and ground water protection. Ser. Developments in agricultural and managed — forest ecology No 21: 75-125. Elsevier. Amsterdam, Oxford, New York, Tokyo.
• [43] KAJEWSKI I., KOWALSKI J., MORYL A., 1989 — Ocena zagrożeń jakości wód podziemnych w terenach rolniczych na podstawie badań lizymetrycznych. Pr. Nauk. Inst. Geotech. PWroc. 58 Konf. 29: 425-450.
• [44] KEENEY D.R., 1989 — Sources of nitrate to ground water. In: R.F. Follett (Ed.), Nitrogen management and ground water protection. Scr. Developments in agricultural and managed — forest ecology No 21: 23-33. Elsevier. Amsterdam, Oxford, New York, Tokyo.
• [45] KINZELBACH W., SCHÄFER W., HERZER J., 1989 — Numerical modelling of nitrate transport in a natural aquifer. In: H.E. Kobus, W. Kinzelbach (Eds.), Contaminant transport in groundwater: 191-198. Balkema. Rotterdam.
• [46] KLECZKOWSKI A S. (red.), 1984 — Ochrona wód podziemnych. Wyd. Geol. Warszawa.
• [47] KNISEL W.G. (Ed.), 1980 — CREAMS. A field scale model for chemicals, runoff and erosion from agriculture management system. Conservation Research Report No 26. USDA Washington D C.
• [48] KOLAJA V., VRBA J., ZWIRNMANN K.H., 1986 — Control and management of agricultural impact on groundwater. In: J. Vrba, E. Romijn (Eds.), Impact of agricultural activities on ground water. IAH, International Contributions to Hydrogeology vol. 5: 197-229. Heise. Hannover.
• [49] KÖLLE W., WERNER P., STREBEL O., BÖTTCHER J., 1983 — Denitrifikation in einem reduzieren den Grundwasscrleiter. Vom Wasser 61: 125-147.
• [50] KOLPIN D.W., BURKART M.R., THURMAN E.M.,1994 — Herbicides and nitrate in near — surface aquifers in the midcontinental United States, 1991. U.S. Geol. Surv. Water-Supply Paper 2413. Washington.
• [51] KOMISAREK J., MARCINEK J., SPYCHALSKI M., 1991 — Pojemność wymienna kationów strefy nienasyconej gleb Wielkopolski i czas migracji przez nią składników rozpuszczalnych w wodzie. Zesz. Nauk. AGH 1367, Sozol. i Sozotech. 31:139-150.
• [52] KOMOR S.C., ANDERSON H.W., 1993 — Nitrogen isotopes as indicators of nitrate sources in Minnesota Sand-Plain aquifers. Ground Water 31, 2: 260-270.
• [53] KOPEĆ S., 1990 — Ocena migracji składników nawozowych do wód gruntowych na podstawie badań lizymetrycznych. W: Ochrona wód przed wpływem rolniczych zanieczyszczeń obszarowych. Mat. semin. 27:163-175. IMUZ. Falenty.
• [54] KOROM S.F., 1992 — Natural denitrification in the saturated zone: a review. Water Resour. Res.28,6: 1657-1668.
• [55] KOZLOVSKY E.A.(Ed.), 1988 — Geology and the environment, vol. 1. Water management and the geoenvironment. UNESCO Paris, France, UNEP Nairobi, Kenya.
• [56] KREITLER С. W., JONES D.C., 1975 — Natural soil nitrate: the cause of the nitrate contamination of ground water in Runnels County, Texas. Ground Water 13, 1: 53-61.
• [57] KRYZA J., DZIEDZIC P., TARKA R., WILCZYŃSKI R., 1994 — Zanieczyszczenie wód w studniach gospodarskich. Aura 9: 13-16.
• [58] KUREK S., KURZBAUER A., PAWLIK-DOBROWOLSKI J., 1990 — Zlewnia działu drenarskiego jako obiekt badań rolniczych zanieczyszczeń obszarowych. W: Zanieczyszczenia obszarowe w zlewniach rolniczych. Mat. semin. 26: 31-36. IMUZ. Falenty.
• [59] KURZBAUER A., 1990 — Wymywanie składników nawozowych z gleb pylastych różnic użytkowanych i nawożonych na podstawie badań działów drenarskich. W: Zanieczyszczenia obszarowe w zlewniach rolniczych. Mat. semin. 26: 91-95. IMUZ. Falenty.
• [60] KURZBAUER A., PAWLIK-DOBROWOLSKI J., 1990 — Badania odpływu substancji chemicznych ze zlewni zdrenowanych. Ibidem: 129-136.
• [61] LASSERRE F., RAZACK M., BANTON O., 1999 — A GIS — linked model for the assessment of nitrate contamination in groundwater. J. Hydrol. 224: 81-90.
• [62] LATINOPOULOS P., ANASTASIADIS P., XEFTERIS A., 1993 — Nitrate pollution from agricultural activities of a shallow aquifer in Chalkidiki Peninsula, Greece. In: L.C. Wróbel, C.A. Brebbia(Eds.), Waterpollution II. Modelling, measuring and prediction: 631-638. Computational Mechanics Publ. Southampton. Boston.
• [63] LEHOCKY J., 1987 — Evaluation of the dynamics of nitrate and pesticide movement within the system soil water with respect to ground water quality protection. Mem. 19th Congress IAH, part 1: 389-396. Novinär Publ. House. Karlovy Vary.
• [64] LEONARD R.A., KNISEL W.G., STILL D.A., 1987 — GLEAMS. Groundwater loading effects of agricultural management systems. Transactions of the ASAE 30 (5): 56-98.
• [65] LIMISIEWICZ P., 1997 — Naturalna odporność wód podziemnych na zanieczyszczenie a obserwowane skażenie azotanami w zlewni rzeki Oławy. Współczesne problemy hydrogeologii t. 8: 149-152. Wyd. WIND. Wrocław
• [66] LIMISIEWICZ P., SZYJKOWSKI A., 1997 — Hydrotransfer związków azotowych na terenach rolniczych — przykład zlewni Oławy. Ibidem: 153-155.
• [67] LOWRANCE R.R., PIONKE H.B., 1989 — Transformations and movement of nitrate in aquifer systems. In: R.F. Follett (Ed.), Nitrogen management and ground water protection. Ser. Developments in agricultural and managed — forest ecology No 21: 374-392. Elsevier. Amsterdam, Oxford, New York, Tokyo.
• [68] MACIOSZCZYK A., 1987 — Hydrogeochemia. Wyd. Geol.Warszawa.
• [69] MACIOSZCZYK A., WITCZAK S„ 1999 — Współczesne problemy hydrogeochemii. Biul. Państw. Inst. Geol. 388: 139-156.
• [70] MACIOSZCZYK Т., 1999 — Matematyczne podstawy opisu ruchu i migracji wód podziemnych dla modelowania i sterowania ich zasobami. Ibidem: 157-178.
• [71] MARIOTTI A., LANDREAU A., SIMON В., 1988 — 15N isotope biogeochemistry and natural denitrification process in groundwater: application to the chalk aquifer of northern France. Geochim. Cosmochim. Acta 52: 1869-1878.
• [72] MAZUR Т., 1990 — Stosowanie gnojowicy a ochrona wód. W: Ochrona wód przed wpływem rolniczych zanieczyszczeń obszarowych. Mat. semin. 27: 61-70. IMUZ. Falenty.
• [73] MIKOŁAJKÓW J., 1999 — Wpływ budowy strefy aeracji i charakteru zagospodarowania terenu na zanieczyszczenie płytkich wód podziemnych sandru kurpiowskiego związkami azotu. Współczesne problemy hydrogeologii t. 9, Hydrogeologia na przełomie wieków: 239-244. Państw. Inst. Geol. Warszawa.
• [74] MORYL A., 1995 — Wpływ chemizacji rolnictwa na jakościowe zmiany zasobów wód podziemnych. Współczesne problemy hydrogeologii t. 7, cz. 1: 331-344 Wyd. Profil. Kraków.
• [75] MULLER O., DETA Y M., 1993 — Modólisation du comportement des elements azotes en aquifere alluvial influence: im¬portance de I'interface surface nappe. Hydrogeol. 1: 3-19.
• [76] NIEDER H., 1983 — Stickstoffdüngung und Bodenfruchtbarkeit im der Grundwassergüte?. Vom Wasser 61: 169-185.
• [77] OUDE MUNNINK J.M.E., ZAADNOORDIJK W.J., LENNAERTS A.B.M., 1993 — Design of groundwater quality monitoring networks. Project Phare No. Water/153. IWACO B.V. Rotterdam.
• [78] PARKHURST D.L., 1995 — User's guide to PHREEQC — a computer program for speciation, reaction-path, advective transport and inverse geochemical calculations. U.S. Geol. Surv. Water-Resour. Invest. Rep. 4227. USGS Reston.
• [79] PAWŁAT H., 1991 — Wpływ zróżnicowanych warunków siedliskowych i cech biologicznych roślin na migrację składników chemicznych z ryzosfery łąk do wód gruntowych. Zesz. Nauk. AGH 1367, Sozol. I Sozotech. 31: 161-169.
• [80] PAZDRO Z., KOZERSKI В., 1990 — Hydrogeologia ogólna. Wyd. Geol. Warszawa.
• [81] PEKNY V., KUBISTA K., NOVÄKOVÄ J., 1986 — Interaction of soil biological activity, soil organic matter and dynamics of leaching of nitrates into groundwater. Mem. 19th Congress of 1AH, part 1: 439—455. Novinär Publ. House. Karlovy Vary.
• [82] PINOWSKI J., 1987 — Effect of liquid manure of environment. A review. Pol. Ecol. Stud. 12, 1-2:7-18.
• [83] PONDEL H., 1984 — Wpływ nawożenia azotem na zawartość azotanów w wodach glebowo-gruntowych. Opracowanie mapy. Arch. IUNG. Puławy.
• [84] POPRAWSKI L., KRYZA J., 1985 — Badania jakościowych zmian w środowisku wód podziemnych wywołanych działalnością rolniczą. Aktualne problemy hydrogeologii t. 2: 431—442. Wyd. AGH. Kraków.
• [85] POPRAWSKI L., LIMISIEWICZ P., RABIKOWSKA В., WOJTUŃ В., 1989 — Ocena podstawowych parametrów migracji związków azotu i pestycydów w wodach podziemnych. Etap IV. Opracowanie modelowych rozwiązań rolniczej działalności na obszarach chronionych. Raport CPBP 04.10.09. Arch. PPUH Hydrogeo. Wrocław.
• [86] POSTMA D., BOESEN C., KRISTIANSEN H., LARSEN F., 1991 — Nitrate reduction in an unconfined sandy aquifer: water chemistry, reduction processes and geochemical modeling. Water Resour. Res. 27, 8: 2027-2045.
• [87] PRATT P.F., JURY W.A., 1984 — Pollution of the unsaturated zone with nitrate. Ecological Studies 47: 52-67.
• [88] PRZYBYLSKA G., 1994 — Zanieczyszczenie opadów atmosferycznych w 1993 roku. W: L. Ciołkowska, J. Iwanck, A. Łopatek i in. (red.), Zanieczyszczenie powietrza w Polsce w 1993 roku: 270-282. Biblioteka Monitoringu Środowiska. PIOŚ. Warszawa.
• [89] REFSGAARD J.C., THORSEN M„ JENSEN J.B., KLEESCHULTE S„ HANSEN S„ 1999 — Large scale modelling of groundwater contamination from nitrate leaching. J. Hydrol. 221: 117-140.
• [90] RITCHIE J., GODWIN D., SINGH U., HUNT L.,1989 — User's guide to CERES —wheat. Intern. Fertilizer Develop. Center, Muscle Shoals. Alabama.
• [91] RÖDELSPERGER M., 1989 — Natural denitrification processes in the aquifer. In: H.E. Kobus, W. Kinzelbach (Eds.), Contaminant transport in groundwater: 159-161. Balkema. Rotterdam.
• [92] ROMIJN E.,1986 — The atmosphere soil -plant system and the water cycle. In: J. Vrba, E. Romijn (Eds.), Impact of agricultural activities on ground water. IAH, International Contributions to Hydrogeology vol. 5: 1-28. Heise. Hannover.
• [93] RONEN D., KANFIY., MAGARITZ M., 1983 — Sources of nitrates in groundwater of the Costal Plain of Israel. Evolution of ideas. Water Res. 17, 11: 1499-1503.
• [94] RONEN D., MAGARITZ M., GVIRTZMAN H., GARNER W., 1987 — Microscale chemical heterogeneity in groundwater. J. Hydrol. 92, 1-2: 173-178.
• [95] ROSZAK W., 1988 — Effect of agriculture on chemical composition of shallow underground water. Environ. Protect. Engin. 14, 3 4: 57-68.
• [96] ROSZAK W.,1991 — Kształtowanie się składu chemicznego płytkich wód podziemnych w pradolinie Odry w rejonie Wrocławia. Acta Univ. Wratisl. 1281, Pr. Geol.-Miner. 20: 174s.
• [97] ROZPORZĄDZENIE Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 4.05.1990 r. w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze. DzU Nr 35, poz. 205.
• [98] ROZPORZĄDZENIE Ministra Zdrowia z dnia4.09 .2000 r. w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda w kąpieliskach, oraz zasad sprawowania kontroli jakości wody przez organy Inspekcji Sanitarnej. DzU Nr 82, poz. 937.
• [99] RÓŻAŃSKI K., ŻUREK A., 2001 — Identyfikacja pochodzenia azotanów w wodach podziemnych na podstawie ich składu izotopowego. Współczesne problemy hydrogeologii t. 10: 403-412. Wrocław.
• [100] RUSSELLE M.P., HARGROVE W.L.,1989 — Cropping systems: ecology and management. In: R.F. Follett (Ed.), Nitrogen management and ground water protection. Ser. Developments in agricultural and managed — forest ecology No 21: 277-318. Elsevier. Amsterdam, Oxford, New York, Tokyo.
• [101] RUSZKOWSKA M., SYKUT S., 1982 — Wymywanie składników pokarmowych z gleby w świetle doświadczeń lizymetrycznych w warunkach zróżnicowanego nawożenia. Zesz. Nauk. AR Krak. 169, Sesja Nauk. 10: 19—27.
• [102] RYKOWSKI K, 1993 — Lasy. W: R. Andrzejewski, M. Baranowski (red.), Stan środowiska w Polsce: 43-57. Wyd. PIOŚ, Centrum Informacji o Środowisku GRID. Warszawa.
• [103] SAPEK A., 1990a — Procesy związane z wymywaniem azotu z gleb użytkowanych rolniczo. W: Zanieczyszczenia obszarowe w zlewniach rolniczych. Mat. semin. 26: 17-30. IMUZ. Falenty.
• [104] SAPEK A., 1990b — Ocena przydatności modelu CREAMS do przewidywania wpływu nawożenia, uprawy i właściwości gleby na wymywanie azotanów z gleb ornych w warunkach polskich. Materiały uzupełniające do sprawozdania z projektu FG-Po-376. Arch. IMUZ. Falenty.
• [105] SCHEPERS J.S., FOX R.H., 1989 — Estimation of N budgets for crops. In: R.F. Follett (Ed.), Nitrogen management and ground water protection. Scr. Developments in agricultural and managed — forest ecology No 21: 221-246. Elsevier. Amsterdam, Oxford, New York, Tokyo.
• [106] SELIM H.M., 1986 — Modelling nitrogen behavior in the soil profile. In: J. Vrba, E. Romijn (Eds.), Impact of agricultural activities on ground water. IAH, International Contributions to Hydrogeology vol. 5: 323-332. Heise. Hannover.
• [107] SLOAN W.T., JENKINS A., EATHERALL A., 1994 — A simple model of stream nitrate concentrations in forested and deforested catchments in Mid-Wales. J. Hydrol. 158: 65-78.
• [108] SMOCZYŃSKI S., AMAROWICZ R., 1988 — Chemiczne skażenia żywności. Wyd. Nauk.-Tcch. Warszawa.
• [109] SOLARSKI H., SOLARSKA J., 1990 — Migracja składników chemicznych z obszarów rolniczych i leśnych na Pojezierzu Mazurskim. W: Ochrona wód przed wpływem rolniczych zanieczyszczeń obszarowych. Mat. semin. 27: 121-130. IMUZ. Falenty.
• [110] SPITZ K., MORENO J., 1996 — A practical guide to groundwater and solute transport modeling. J. Wiley and Sons Inc. New York.
• [111] STARR R.C., GILLHAM R.W., 1989 — Controls on denitrification in shallow unconfined aquifers. In: H.E. Kobus, W. Kinzelbach (Eds.), Contaminant transport in groundwater: 51-56. Balkema. Rotterdam.
• [112] STASKO S., FTHENAKIS V.M., 1993 — MMSOILS, version 2.2. Risk Analysis 13, 5: 575-579.
• [113] STUMM W., MORGAN J.J., 1981 — Aquatic chemistry. An introduction emphasizing chemical equilibria in natural waters. Wiley Interscience. New York, Chichester, Brisbane, Toronto.
• [114] SZCZEPAŃSKI A., KACZOROWSKI Z., MALICKI W., 2000 — Zastosowanie modelowania matematycznego do sterowania pracą ująć „Wodociągów Częstochowskich" w aspekcie zagrożenia jakości wód związkami azotu. Mat. XIII Symp. Nauk.-Tcch. Problemy wykorzystania wód podziemnych w gospodarce komunalnej: 78-84. PZITS. Częstchowa.
• [115] SZPERLIŃSKI Z., ŻABOWSKI J., 1990 — Źródła zanieczyszczeń obszarowych oraz ich wpływ na jakość wód podziemnych w warunkach terenów podmiejskich. W: Zanieczyszczenia obszarowe w zlewniach rolniczych. Mat. semin. 26: 143-149. IMUZ. Falenty.
• [116] SZYMAŃSKA H., 1989 — Wpływ nawożenia mineralnego na jakość wód podziemnych. Pr. Nauk. Inst. Geotech. PWroc. Konf. 58/29: 486-490.
• [117] TESORIERO A.J., LIEBSCHER H., COX S.E., 2000 — Mechanism and rate of denitrification in an agricultural watershed: electron and mass balance along groundwater flow path. Water Resour.Res. 36, 6: 1545-1559.
• [118] THIERY D., SEGUIN J.J., 1985 — First model of nitrate transfer over a river basin with a lumped model. Application to Rembercourt basin (France). Mem. 18th IAH Congress Hydrogeology in the Service of Man, part 3. Groundwater Quality Management: 188-198. Cambridge.
• [119] TRUDELL M.R., GILLHAM R.W., CHERRY J.A., 1986 — An in-situ study of the occurrence and rate of denitrification in a shallow unconfined sand aquifer. J. Hydrol. 83: 251-268.
• [120] TURZAŃSKI K.P., 1991 — Zanieczyszczenie wód opadowych południowej Polski. Kwaśne deszcze i ich monitoring. Zesz. Nauk AGH 1433, Sozol. Sozotech. 34: 106s.
• [121] USEPA, 1989 — Nitrate and nitrite health advisory. US Environmental Agency, Reviews of Environmental Contamination and Toxicology. Springer Verlag. New York, Berlin, Heidelberg, London, Paris, Tokyo.
• [122] VEENIS Y.M.M., BLEUTEN W., 1989 — The use of saturated column — experiments in the assessment of pollutant transport in aquifers. In: H.E. Kobus, W. Kinzelbach (Eds.), Contaminant transport in groundwater: 141-146. Balkema. Rotterdam.
• [123] WHO, 1998 — Guidelines for drinking-water quality. Addendum to vol. 1. Recommendations World Health Organization. Genewa.
• [124] WICHROWSKA В., 2000 — Jakość wody przeznaczonej do konsumpcji. Mat. IV Międzynar. Konf. Nauk.-Tech. Zaopatrzenie w wodą miast i wsi: 127-141. Kraków.
• [125] WILLIAMS J.R., JONES C.A., DYKE P.T., 1988 — EPIC, the Erosion Productivity Index Calculator, vol. 1. Model documentation. USDA, Agricultural Research Service. Temple. Texas
• [126] WILSON G.B., ANDREWS J.N., BATH А Н., 1990 — Dissolved gas evidence for denitrification in the Lincolnshire Limestone groundwaters, eastern England. J. Hydrol. 113: 51-60.
• [127] WITCZAK S., ADAMCZYK A., 1995 — Katalog wybranych fizycznych i chemicznych wskaźników zanieczyszczeń wód podziemnych i metod ich oznaczania, t. 2. Biblioteka Monitoringu Środowiska. PIOŚ. Warszawa.
• [128] WITCZAK S., ŻUREK A.,, 1994 — Wykorzystanie map glebowo-rolniczych w ocenie ochronnej roli gleb dla wód podziemnych. W: A.S. Kleczkowski (red.), Metodyczne podstawy ochrony wód podziemnych: 155-180. AGH. Kraków.
• [129] WORRALL F., BURT T.P., 1999 — The impact of land-use change on water quality at the catchment scale: the use of export coefficient and structural models. J. HydroI. 221: 75-90.
• [130] YOUNG C.P., OAKES D.B., WILKINSON W.B.,1976 — Prediction of future nitrate concentrations in ground water. Ground Water 14, 6: 426-438.
• [131] ŻUREK A., 1991 — Płytkie wody gruntowe jako ognisko zanieczyszczeń chemicznych w obszarze zasilania ujęcia wód pitnych Grotowice-Utrata. Zesz. Nauk. AGH 1367, Sozol. Sozotech. 31: 219-226.
• [132] ŻUREK A., 1995 — Kształtowanie się jakości wody w dużym zbiorniku wód podziemnych w warunkach intensywnej eksploatacji. Arch. AGH. Kraków.
• [133] ŻUREK A., 1996 — Model bilansowy Głównego Zbiornika Wód Podziemnych GZWP 333 Opole-Zawadzkie jako narzędzie sterowania jakością wód podziemnych. W: Problemy hydrogeologiczne południowo-zachodniej Polski: 137-144. Wrocław.