Czwartorzędowa ewolucja Doliny i Kanionu Colca - raport z badań geomorfologicznych wykonanych w roku 2006

• Autorzy: Kalicki T. , Kukulak J.

Warianty tytułu

EN

Quaternary evolution of Valley and Canyon of Rio Colca - report from geomorphological studies done in 2006 year

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Kartowanie geomorfologiczne wykonano w Dolinie Colca pomiędzy Chivay i Madrigal (30 km) oraz w Kanionie Colca powyżej Canco (trzy przekroje). Zarówno Dolina jak i Kanion mają założenia tektoniczne. W Dolinie Colca wyraźnie wyodrębniają się trzy odcinki z odmiennym zestawem form i procesów modelujących dno i zbocza. Okresowe blokowanie odpływu przez osuwiska (Dolina Colca) i potoki lawowe (Kanion) powodowało powstawanie jezior zaporowych. Współczesna dolina rzeki Colca powstała w środkowym plejstocenie wskutek kaptażu przez ciek należący do zlewiska Oceanu Spokojnego bezodpływowego systemu śródgórskich rowów tektonicznych, zajętego u schyłku pliocenu i w dolnym plejstocenie przez jezioro wypełniane pyłami wulkanicznymi. Kaptaż nastąpił w miejscu uwarunkowanym tektonicznie, na zrzuconym skrzydle uskoku i linii tektonicznej. Brak odmłodzenia profilu podłużnego w Dolinie Colca związany jest z młodym wiekiem kaptażu, ruchami neotektonicznymi, a także przeciążeniem rzeki koluwiami bezpośrednio powyżej miejsca kaptażu.

EN

Geomorphological mapping was carried out in Colca Valley between Chivay and Madrigal (section of 30 km length) and in Colca Canyon upstream of Canco (three cross sections). Both the valley and the canyon are conditioned by tectonic structures. Three sections with different morphology and processes modelling bottom and sides of the valley could be distinguished in the Colca Valley. A water-course was periodically obstructed by landslides (Colca Valley) or lava flows (Colca Canyon) and dam lakes occurred. The recent Colca Valley is a result of the Middle Pleistocene capture of endorheic system of intermountain grabens by a river which belongs to the Pacific Ocean drainage basin. Lake filling by volcanic ashes occurred in these grabens in the end of Pliocene and the beginning of Quater-nary. Capture happened in tectonically determined place on downthrow at block and fracture line. A lack of rejuvenation of longitudinal profile of the Colca Valley can result from young age of capture, neotectonic movements and also river overloading by colluvia directly upstream of the capture place.

Słowa kluczowe

PL

Peru; Kanion Colca; geomorfologia; neogen; czwartorzęd

EN

Peru; geomorphology; Neogene; Colca Canyon; Quaternary

• Wydawca: Wydawnictwa AGH
• Czasopismo: Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie
• Rocznik: 2008
• Tom: T. 34, z. 2/1
• Strony: 55--81
• Opis fizyczny: Bibliogr. 64 poz., rys.

Twórcy

autor

Kalicki T.

• Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego, Instytut Geografii; ul. Świętokrzyska 15, 25-406 Kielce
• PAN, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania; ul. Św. Jana 22, 31-018 Kraków

autor

Kukulak J.

• Akademia Pedagogiczna, Instytut Geografii; ul. Podchorążych 2, 30-082 Kraków

Bibliografia

• Abbott M.B., Binford M.W. & Kelts K.R., 1997. A 3500 14C yr high-resolution record of water-level changes in Lake Titicaca. Bolivia/Peru, Quaternary Research, 47,169-180.
• Abbott M.B., Wolfe B., Aravena R., Wolfe A.P. & Seltzer G.O., 2000. Holocene hydrological reconstructions from stable isotopes and palaeolimnology, Cordillera Real, Bolivia. Quaternary Science Reviews, 19, 1801-1820.
• Abele G., 1992. Landforms and climate on the western slope of the Andes. Zeitschrift fuer Geomorphologie Supplement Band - Bd., 84, 1—11.
• Baied C. & Wheeler J., 1993. Evolution of high Andean puna ecosystems: Environment, climate, and culture change over the last 12000 years in the central Andes. Mountain Research and Development, 13,2, 145-156.
• Baker P.A., Seltzer G.O., Fritz S.C, Dunbar R.B., Grove M.J., Tapia P.M., Cross S.L., Rowe H.D. & Broda J.P., 2001. The history of South American tropical precipitation for the past 25000 years. Science, 291, 5504, 640-643.
• Balon J., 1999. Piętrowość środowiska przyrodniczego, [w:] Przeglądowy Atlas Świata, Ameryka Południowa (red. R. Mydeł, J. Groch). Fogra, Kraków, 76-78.
• Baucom P.C. & Rigsby C.A., 1999. Climate and lake-level history of the northern Altiplano, Bolivia, as recorded in Holocene sediments of the Rio Desaguadero. Journal of Sedimentary Research, 69, 597-611.
• Beck Jr.M.E., 1998. On the mechanism of crustal block rotations in the central Andes. Tectonophysics, 299, 1-3, 75-92.
• Bogowie i ludzie z Huarochiri, 1985. Wydawnictwo Literackie, Kraków-Wrocław, 1-135.
• Carre M., Bentaleb I., Fontugne M. & Lavallee D., 2005. Strong El Nino events during the early Holocene: Stable isotope evidence from Peruvian sea-shells. The Holocene, 15,42-47.
• Cobb K.M., Charles CD., Cheng H. & Edwards R.L., 2003. El Nino/Southern Oscillation and tropical Pacific climate during the last millenium. Nature, 424,271-276.
• Cross S.L., Baker P.A., Seltzer G.O., Fritz S.C. & Dunbar R.B., 2000. A new estimate of the Holocene lowstand level of Lake Titicaca, central Andes, and implications for tropical palaeohydrology. The Holocene, 10, 21-32.
• Cross S.L., Baker P.A., Seltzer G.O., Fritz S.C. & Dunbar R.B., 2001. Late Quaternary climate and hydrology of tropical South America inferred from an isotopic and chemical model of Lake Titicaca, Bolivia and Peru. Quaternary Research, 56, 1-9.
• Dembicz A., Makowski J., Malinowski A. & Skoczek M., 1979. Słownik terminów geograficznych Ameryki Łacińskiej. Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Devries T.J., 1987. A review of geological evidence for ancient El Nino activity in Peru. Journal of Geophysical Research, 92, C13, 14,471-14,479.
• Dornbusch U., 2005. Glacier-rock glacier relationships as climatic indicators during the late Quaternary in the Cordillera Ampato, Western Cordillera of southern Peru. Geological Society Special Publication, 242, 75-82.
• Eash N.S. & Sandor J.A., 1995. Soil chronosequence and geomorphology in a semi-arid valley in the Andes of southern Peru. Geoderma, 65, 59-79.
• Farabaugh R.L. & Rigsby CA., 2005. Climatic influence on sedimentology and geomorphology of the Rio Ramis valley, Peru. Journal of Sedimentary Research, 75, 1, 12-28.
• Fontugne M., Usselmann R, Lavallee D., Julien M. & Hatte C, 1999. El Nino variability in the coastal desert of southern Peru during the mid-Holocene. Quatemary Research, 52, 171-179.
• Gałaś A. & Paulo A., 2005. Karłowate wulkany formacji Andahua w Południowym Peru. Przegląd Geologiczny, 53, 320-326.
• Goodman A.Y., Rodbell D.T., Seltzer G.O. & Mark B.G., 2001. Subdivision of glacial deposits in southeastern Peru based on pedogenetic development and radiometric ages. Quaternary Research, 56, 31-50.
• Goy J.L., Machare J., Ortlieb L. & Zazo C, 1992. Quaternary shorelines in southern Peru: a record of global sea-level fluctuations and tectonic uplift in Chała Bay. Quaternary International, 15-16, 99-112.
• Hampel A., 2002. The migration history of the Nazca Ridge along the Pawian active margin: Are-evaluation. Earth and Planetary Science Letters, 203, 2, 665-679.
• Holmgren C.A., Betancourt J.L., Rylander K.A., Roque J., Tovar O., Zeballos H., Linares E. & Quade J., 2001. Holocene vegetation history from fossil rodent middens near Arequipa, Peru. Quaternary Research, 56, 2, 242-251.
• Hsu J.T., 1992. Quaternary uplift of the Peruvian coast related to the subduction of the Nazca Ridge: 13.5 to 15.6 degrees south latitude. Quaternary International, 15-16, 87-97.
• Huaman-Rodrigo D., Chorowicz J., Deffontaines B., Guillande R. & Rudant J.P., 1993. Cadre structural et risques geologiques etudies a 1'aide de 1'imagerie spatiale: La region du Colca (Andes du Sud Perou). Bulletin de la Societe Geologique de France, 164, 6, 807-818.
• Jaillard E. & Soler P, 1996. Cretaceous to Early Paleogene tectonic evolution of the northern Central Andes (0-18oS) and its relations to geodynamics. Tectonophysics, 259,41-53.
• Kalicki T. & Kukulak J., 2007a. Badania geomorfologiczne nad rozwojem doliny i kanionu Colca (Andy Peruwiańskie) w czwartorzędzie [w:] Polskie badania środowiska przyrodniczo-kulturowego w Ameryce Łacińskiej (red. Z. Mirek, A. Flakus). Materiały ogólnopolskiej konferencji naukowej, 28-30.05.2007, Kraków, 52-53.
• Kalicki T. & Kukulak J., 2007b. Formowanie sieci rzecznej zachodniego skłonu Andów Peruwiańskich na przykładzie doliny Rio Colca [w:] Rekonstrukcja dynamiki procesów geomorfologicznych -formy rzeźby i osady (red. E. Smolska, D. Giriat). UW Warszawa, 245-257.
• Kane R.P., 1999. Rainfall extremes in some selected parts of Central and South America: ENSO and other relationships reexamined. International Journal of Climatology, 19,4, 423-455.
• Kaszowski L., 1992. Altitudinal alteration of the morphological systems in the Rio Checras basin of the Peruvian Andes. Geographia Polonica, 60,25-32.
• Keefer D.K., Moseley M.E. & Defrance S.D., 2003. A 38 000-year record of floods and debris flows in the Ilo region of southern Peru and its relation to El Nino events and great earthquakes. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 194, 1-3, 41-77.
• Kissel C, Laj C, Surmont J., Macedo-Sanchez O. & Mitouard R, 1992. South American active margin: Andean deflections and crustal thickening. Bulletin de la Societe Geologique de France, 163, 4, 371-380.
• Kubiatowicz L., 1975. Słownik geografii Ameryki. Wiedza Powszechna, Warszawa, 1-712.
• Lamb S. & Davis R, 2003. Cenozoic climate change as a possible cause for the rise of the Andes. Nature, 425, 792-797.
• Lauer W, 1993. Human development and environment in the Andes: a geoecological over-view. Mountain Research and Development, 13, 2, 157-166.
• Leffler L., Stein S., Mao A., Dixon T., Ellis M.A., Ocola L. & Selwyn Sacks I., 1997. Constraints on present-day shortening rate across the central eastern Andes from GPS data. Geophysical Research Letters, 24, 9, 1031-1034.
• Lorenc H., 1999. El Nino [w:] Nowa encyklopedia powszechna PWN, Suplement, 7, 808-811.
• Macedo-Sanchez O., Surmont J., Kissel C, Mitouard P. & Laj C, 1992. Late Cainozoic rotation on the Peruvian Western Cordillera and the uplift of the Central Andes. Tectonophysics, 205, 65-77.
• Magilligan F.J. & Goldstein P.S., 2001. El Nino floods and culture change: A late Holocene flood history for the Rio Moquegua, southern Peru. Geology, 29, 5,431-434.
• Mapa geologico del cudrangulo de Chivay (actualizado) 1:100 000 (digital). 2001. INGEMMET.
• Megard F., 1984. The Andean orogenic period and its major structures in central and northern Peru. Journal of the Geological Society, 141, 5, 893-900.
• Mercier J.L., Sebrier M., Lavenu A., Cabrera J., Bellier O., Dumont J.F. & Machare J., 1992. Changes in the tectonics regime above a subduction zone of Andean type: The Andes of Peru and Bolivia during the Pliocene-Pleistocene. Journal of Geophysical Research, 97, 11 B8, 945-982.
• Messerli B., Grosjean M., Bonani G., Burgi A., Geyh M.A., Graf K., Ramseyer K., Romero H., Schotterer U., Schreier H. & Vuille M., 1993. Climate change and natural resource dynamics of the Atacama Altiplano during the last 18 000 years: a preliminary synthesis. Mountain Research andDevelopment, 13, 2, 117-127.
• Okołowicz W., 1969. Klimatologia ogólna. PWN, Warszawa, 1-221.
• Ollier C, 1987. Tektonika a formy krajobrazu. Wyd. Geol., Warszawa.
• Rein B., Luckge A., Reinhardt L., Sirocko F., Wolf A. & Dullo W.C., 2005. El Nino variability of Peru during the last 20000 years. Paleoceanography, 20,4.
• Rigsby CA,, Baker P.A. & Aldenderfer M.S., 2003. Fluvial history and human occupation of the Rio Ilave valley, Peru. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 165—185
• Sandweiss D.H., Maasch K.A., Burger R.L., Richardson III J.B., Rollins H.B. & Clement A., 2001. Variation in Holocene El Nino frequencies: Climate records and cultural consequences in ancient Peru. Geology, 29, 7, 603-606.
• Sebrier M., Lavenu A., Fornari M. & Soulas J., 1988. Tectonics and uplift in Central Andes (Peru, Bolivia and Northern Chile) from Eocene to present. Geodynamique, 3, 85-106
• Sebrier M., Mercier J.L., Megard F., Laubacher G. & Carey E., 1985. Quaternary normal and reverse faulting and the state of stress in central Andes of South Peru. Tectonics, 4, 7, 739-780.
• Seltzer G.O., 1990. Recent glacial history and paleoclimate of the Peruvian-Bolivian Andes. Quaternary Science Reviews, 9, 137-152.
• Seltzer G.O., 1992. Late Quaternary glaciation of the Cordillera Real, Bolivia. Journal of Quaternary Science, 1, 2, 87-98.
• Seltzer G.O., 1993. Late Quaternary glaciation as a proxy for climate change in the Central Andes. Mountain Research andDevelopment, 13, 2, 129—138.
• Seltzer G.O., Baker R, Cross S., Dunbar R. & Fritz S., 1998. High-resolution seismic reflection profiles from Lake Titicaca, Peru-Bolivia: Evidence for Holocene aridity in the tropical Andes. Geology, 26,167-170.
• Seltzer G.O., Rodbell D.T., Baker P.A., Fritz S.C., Tapia P.M., Rowe H.D. & Dunbar R.B., 2002. Early warming of tropical South America at the last glacial-interglacial transition. Science, 296, 5573, 1685-1686.
• Słownik geografii świata. 1977. Wiedza Powszechna, Warszawa, tom I i II.
• Szemiński J. & Ziółkowski M., 2006. Mity, rytuały i polityka Inków. PIW, Warszawa
• Thouret J.-C, Finizola A., Fornari M., Legeley-Padovani A., Suni J. & Frechen M., 2001. Geology of El Misti volcano near the city of Arequipa, Peru. Bulletin of the Geological Society of America, 113, 12, 1593-1610.
• Tudhope A. W., Chilcot C.P., McCulloch M.T, Cook E.R., Chappell J., Ellam R.M., Lea D.W. & Shimmield G.B., 2001. Variability in the El-Nino Southern Oscillation Through a Glacial-interglacial Cycle. Science, 291, 1511-1517.
• Veit H., 1993. Upper Quaternary landscape and climate evolution in the Norte Chico (northern Chile): an overview. Mountain Research and Development, 13, 2, 139-144.
• Wells L.E., 1987. An alluvial record of El Nino events from northern coastal Peru. Journal of Geophysical Research, 92, C13, 14463-14470.
• Wells L.E., 1990. Holocene history of the El Nino phenomenon as recorded in flood sediments of northern coastal Peru. Geology, 18,1134-1137.
• Zeilinger G. & Schlunegger K, 2007. Possible flexural accommodation on the eastern edge of the Altiplano in relation to focussed erosion in the Rio La Paz drainage system. Terra Nova, 19,373-380.