Regionalne uwarunkowania rozwoju i inwersji basenu lubelskiego w dewonie i karbonie

• Autorzy: Narkiewicz M. , Jarosiński M. , Krzywiec P. , Waksmundzka M. I.

Warianty tytułu

EN

Regional controls on the Lublin Basin development and inversion in the Devonian and Carboniferous

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Nowe dane geologiczne i geofizyczne o dewońsko-karbońskim basenie lubelskim pozwalają na modyfikację jego ram tektonicznych, a także próbę rekonstrukcji rozwoju i inwersji w kontekście szerszych tektonicznych uwarunkowań przedpola waryscyjskiego w Europie środkowej i wschodniej. Rozwój basenu lubelskiego był uwarunkowany od dewonu środkowego, a zwłaszcza od środkowego franu, systemem dyslokacji podłużnych o kierunku w przybliżeniu NW-SE. Główną rolę odgrywał wśród nich uskok Nowe Miasto-Radom, odpowiadający granicy basenu z blokiem łysogórsko-radomskim. Był on uwarunkowany istnieniem walnej nieciągłości skorupowej - strefy Teisseyre'a-Tornquista (TTZ). Do wczesnego namuru A przeważał reżim ekstensyjny ściśle związany z ewolucją platformy wschodnioeuropejskiej, a w szczególności systemu ryftowego Prypeć-Dniepr-Doniec. Po namurze A rów lubelski ulegał subsydencji związanej prawdopodobnie z ruchami przesuwczymi wzdłuż TTZ, a jego ewolucja tektoniczna była zsynchronizowana z rozwojem pozostałej części przedpola waryscyjskiego w południowej i centralnej Polsce. U schyłku westfalu rów lubelski uległ wraz z cały przedpolem waryscyjskim inwersji tektonicznej w reżimie uskoków nasuwczych. Oś kompresji rotowała prawoskrętnie od kierunku NNE-SSW do ENE-WSW.

EN

New geological and geophysical data on the Devonian-Carboniferous Lublin Basin allow reinterpretation of its regional structural framework. They also provide a basis for the reconstruction of the basin development and inversion against broader tectonic context of the Variscan foreland in the Western and Central Europe. Beginning from the Middle Devonian, and particularly since the mid-Frasnian, the Lublin Basin development had been controlled by a system of longitudinal dislocations striking approximately NW-SE. The most important was the Nowe Miasto-Radom Fault Zone corresponding to the SW basin boundary with the Łysogóry-Radom Block. It was controlled by the local segment of the major crustal discontinuity - the Teisseyre-Tornquist Zone (TTZ). In the Lublin Basin the extensional regime prevailed until the early Namurian. It was closely related to the evolution of the East European Platform, in particular to the development of the Pripyat-Dniepr-Donets rift system. After Namurian A the basin subsidence was probably controlled by strike-slip movements along the TTZ, whereas stages of its evolution were synchronous with a development of remaining part of the Polish Variscan foreland. By the end Westphalian the Lublin Basin underwent structural inversion in the thrust-fault stress regime. Axis of compression underwent clockwise rotation from the initial NNE-SSW towards the final ENE-WSW causing sinistral transpression along longitudinal faults.

Słowa kluczowe

PL

paleonaprężenia regionalne; subsydencja; tektonika; basen lubelski; przedpole waryscyjskie

EN

regional palaeostress pattern; subsidence; tectonics; Lublin Basin; Variscan foreland

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2007
• Tom: nr 422
• Strony: 19--33
• Opis fizyczny: Bibliogr. 66 poz., rys.

Twórcy

autor

Narkiewicz M.

• Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

autor

Jarosiński M.

• Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

autor

Krzywiec P.

• Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

autor

Waksmundzka M. I.

• Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Bibliografia

• ANTONOWICZ L., HOOPER R., IWANOWSKA E., 2003 - Synklina lubelska jako efekt cienkonaskórkowych deformacji waryscyjskich. Prz. Geol., 51, 4: 344-350.
• DADLEZ R., 1997 - Epicontinental basins in Poland: Devonian to Cretaceous – relationships between the crystalline basement and sedimentary infill. Geol. Quart, 41, 4: 419-432.
• DADLEZ R, 2001 - Holy Cross Mts. area– crustal structure, geophysical data and general geology. Geol. Quart., 45, 2: 99-106.
• DADLEZ R., 2003 - Synklina lubelska jako efekt cienkonaskórkowych deformacji waryscyjskich – dyskusja. Prz. Geol., 51, 9 729-730.
• DEMBOWSKI Z., PORZYCKI J. (red.), 1988 - Karbon Lubelskiego Zagłębia Węglowego. Pr. Inst. Geol., 122.
• DEPCIUCH T., 1974 - Badania geochronologiczne skał magmowych. W: Skały platformy prekambryjskiej w Polsce. Cz. 2 - pokrywa osadowa. Pr. Inst. Geol., 74: 81-83.
• FOKIN P.A., NIKISHIN A.M., ZIEGLER P.A., 2001- Peri-Uralian and Peri-Palaeo-Tethyan Rift systems of the East European Craton. W: Peri-Tethys memoir 6: Peri-Tethyan Rift/Wrench Basins and Passive Margins (red. P.A. Ziegler, W. Cavazza, A.H.F. Robertson, S. Crasquin-Soleau). Mem. Mus. Nat. Hist. Natur., 186: 347-368.
• GRABOWSKA T., BOJDYS G., 2001 - The border of the East--European Craton in south-eastern Poland based on gravity and magnetic data. Terra Nova, 13: 92-98.
• GRADSTEIN F.M., OGG J.G., SMITH A.G., 2004 -A Geological Time Scale 2004. Cambridge University Press, Cambridge.
• GROCHOLSKI A., RYKA W., 1995 - Carboniferous magmatism of Poland. Pr. Państw. Inst. Geol., 148: 181-189.
• GUTERCH A., GRAD M., 2006 - Lithospheric structure of the TESZ in Poland based on the modern seismic experiments. Geol. Ouart., 50, 1: 23-32.
• HAKENBERG M., ŚWIDROWSKA J., 1997 - Propagation of the south-eastern segment of the Polish Trough connected with bounding fault zones (from Permian to Late Jurassic). C. R. Acad. Sco. Paris. 324: 793-803.
• HARTLEY A.J., OTAVA J., 2001 - Sediment provenance and dispersal in a deep marine foreland basin: the Lower Carboniferous Culm Basin, Czech Republic. J. Geol. Soc., London, 158: 137-150.
• JAROSIŃSKI M., 2004 - Opracowanie zmienności strukturalnej rdzeni w profilach wierceń z basenu lubelskiego i stref obrzeżających wraz z syntezą tektonicznej ewolucji obszaru. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• JAWOROWSKI K., 2002 - Geotectonic significance of Carboniferous deposits NW of the Holy Cross Mts. (central Poland). Geol. Quart. 46, 3: 267-280.
• JAWOROWSKI K., SIKORSKA M., 2006 - Łysogóry Unit (central Poland) versus East European Craton - application of sedimentological data from Cambrian siliciclastic association. Geol. Quart., 50, 1: 77-88.
• KRÓLIKOWSKI C., PETECKI Z., 1995 - Atlas grawimetryczny Polski. Państw. Inst. Geol, Warszawa.
• KRÓLIKOWSKI C., PETECKI Z., ŻÓŁTOWSKI Z:, 1999 - Główne jednostki strukturalne w polskiej części platformy wschodnioeuropejskiej w świetle danych grawimetrycznych. Biul. Państw. Inst. Geol., 386: 5-57.
• KRZEMIŃSKI L., 1999 - Anorogeniczne piaskowce karbonu z północno-zachodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Prz. Geol., 47, 11: 978-986.
• KRZYWIEC P., 2002 - Mid-Polish Trough inversion – seismic examples, main mechanisms and its relationship to the Alpine-Carpathian collision. W: Continental collision and the tectonosedimentary evolution of forelands (red. G. Bertotti i in.). E. U. Geosc. St. Mueller Sp. Publ. Ser., l: 151-165.
• KRZYWIEC P., 2007 - Nowe spojrzenie na tektonikę regionu lubelskiego oparte na wynikach interpretacji danych sejsmicznych. Biul. Państw. Inst. Geol.,422: 1-18.
• KRZYWIEC P., NARKIEWICZ M., 2003a - O stylu strukturalnym kompleksu dewońsko-karbońskiego Lubelszczyzny w oparciu o wyniki interpretacji danych sejsmicznych. Prz. Geol., 51, 9: 795-797.
• KRZYWIEC P., NARKIEWICZ M., 2003b -Role of structural decoupling in Carboniferous evolution of the Lublin Trough (SE Poland). AAPG Int. Conf:, Barcelona, Spain, Sept. 21-24, Abstracts. (poster).
• KUSZNIR N.J., KOVKHUTO A., STEPHENSON R.A., 1996 – Syn-rift evolution of the Pripyat Trough: constraints from structural and stratigraphic modelling. Tectonophysics, 268, 1/4: 221-236.
• LAMARCHE J., MANSY J.L., BERGERAT F., AVERBUCH O., HAKENBERG M., LEWANDOWSKI M., STUPNICKA E., ŚWIDROWSKA J., WAJSPRYCH B., WIECZOREK J., 1999 - Variscan tectonics in the Holy Cross Mountains (Poland) and the role of structural inheritance during Alpine tectonics. Tectonophysics, 313, 1/2: 171-186.
• LAMARCHE J., LEWANDOWSKI M., MANSY J.-L., SZULCZEWSKI M., 2003 - Partitioning pre-, syn- and post-Variscan deformation in the Holy Cross Mountains, eastern Variscan foreland. W: Tracing tectonic deformations using sedimentary record (red. T. McCann, A. Saintot). Geol. Soc. Spec. Publ., 208: 159-184.
• LEWANDOWSKI M., 1993 -Paleomagnetism of the Palaeozoic rocks of the Holy Cross Mts (Central Poland) and the origin of the Variscan orogen. Publ. Inst. Geophys. Pol. Acad. Sci., A-23, 265: 1-85:
• MALINOWSKI M., ŻELAŹNIEWICZ A., GRAD M., GUTERCH A., JANIK T., 2005 - Seismic and geological structure of the crust in the transition from Baltica to Palaeozoic Europe in SE Poland - CELEBRATION 2000 experiment, profile CEL02. Tectonophysics, 401: 55-77.
• MAREK S. (red.), 1983 - Budowa geologiczna niecki warszawskiej (płockiej) i jej podłoża. Pr. Państw. Inst. Geol., 103.
• MIŁACZEWSKI L., 1981 - Dewon południowo-wschodniej Lubelszczyzny. Pr. Inst. Geol., 101: 1-90.
• MIŁACZEWSKI L., 1986 - Historia ruchów tektonicznych w dewonie na obszarze platformowym w Polsce i terytoriach przyległych. W: Historia ruchów tektonicznych na ziemiach polskich. Cykl kaledońsko-waryscyjski (red. J. Oberc i in.): 50-55. Wrocław.
• MIŁACZEWSKI L., RADLICZ K., NEHRING M., HAJŁASZ B., 1983 - Osady dewonu w podłożu północno-zachodniej części lubelskiego odcinka niecki brzeżnej. Biul. Inst. Geol., 344: 23-56.
• NARKIEWICZ M., 2002a - Środkowodewońska ewolucja basenu epikontynentalnego południowej Polski. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• NARKIEWICZ M., 2002b - Middle Devonian epicontinental basin development in SE Poland: a role of crustal discontinuities. Proceedings Intern. Symp. Geology of the Devonian System, Syktyvkar, July 9-12, 2002: 30-32.
• NARKIEWICZ M., 2003 - Tektoniczne uwarunkowania rowu lubelskiego (późny dewon-karbon). Prz. Geol., 51, 9: 771-776.
• NARKIEWICZ M. (red.), 2005 - Budowa geologiczna i system naftowy rowu lubelskiego a perspektywy poszukiwawcze. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol.; Warszawa.
• NARKIEWICZ M., 2005 - Seria węglanowa dewonu i karbonu w południowej części bloku górnośląskiego. Pr. Państw. Inst. Geol., 182: 1-46.
• NARKIEWICZ M., 2007 - Development and inversion of the Devonian and Carboniferous basins in the eastern part of the Variscan foreland (Poland). Geol. Quart., 51, 3(w druku).
• NARKIEWICZ M., POPRAWA P., LIPIEC M., MATYJA H., MIŁACZEWSKI L., 1998a - Pozycja paleogeograficzna i tektoniczna a rozwój subsydencji dewońsko-karbońskiej obszaru pomorskiego i radomsko-lubelskiego. W: Analiza basenów sedymentacyjnych Niżu Polskiego (red. M. Narkiewicz). Pr. Państw. Inst. Geol., 165: 31-49.
• NARKIEWICZ M., MIŁACZEWSKI L., KRZYWIEC P., SZEWCZYK J.,1998b - Zarys architektury depozycyjnej basenu dewońskiego na obszarze radomsko-lubelskim. W: Analiza basenów sedymentacyjnych Niżu Polskiego (red. M. Narkiewicz). Pr. Państw. Inst. Geol., 165: 57-72.
• NARKIEWICZ M., JAROSIŃSKI M., KRZYWIEC P., 2007 - Wpływ diagenezy i tektoniki na rozwój właściwości zbiornikowych dolomitów frańskich w centralnej części rowu lubelskiego. Prz. Geol., 55, 1: 61-70.
• NAWROCKI J., 2000 - Late Silurian paleomagnetic pole from the Holy Cross Mountains: constraints for the post-Caledonian tectonic activity at the Trans-European Suture Zone. Earth Planet. Sci. Let., 179: 325-334.
• NAWROCKI J., POPRAWA P., 2006 - Development of Trans-European Suture Zone in Poland: from Ediacaran rifting to early Paleozoic accretion. Geol. Quart., 50, 1: 59-76.
• NIKISHIN A.M., ZIEGLER P.A., STEPHENSON R.A., CLOETINGH S.A.P.L., FURNE A.V., FOKIN P.A., ARSHOV A.V., BOLOTOV S.N., KOROTAEV M.V., ALEKSEEV A.S., GORBACHEV V.I., SHIPILOV E.V., LANKREIJER A., BEMBINOVAE.YU., SHALIMOV LV.,1996-LatePrecambrian to Triassic history of the East European Craton: dynamics of sedimentary basin evolution. Tectonophysics, 268,1/4: 23-63.
• NIKISHIN A.M., ZIEGLER P.A., PANOV D.I., NAZAREVICH B.P., BRUNET M.-F., STEPHENSON R.A., BOLOTOV S.N., KOROTAEV M.V., TIKHOMIROV P.L., 2001 - Mesozoic and Cainozoic evolution of the Scythian Platform-Black Sea-Caucasus domain. W: Peri-Tethys memoir 6: Peri-Tethyan Rift/Wrench Basins and Passive Margins (red. P.A. Ziegler, W. Cavazza, A.H.F. Robertson, S. Crasquin-Soleau). Mem. Mus. Nat. Hist. Natur., 186: 295-346.
• PELC T., 1999 - Dewońsko-karboński diapiryzm sylurskich osadów ilastych basenu lubelskiego. V Konferencja Naukowo-Techniczna ,,Geofizyka w geologii, górnictwie i ochronie środowiska’’ 137-142. Kraków.
• PORZYCKI J., 1984 - Zarys geologii Lubelskiego Zagłębia Węglowego. Przew. 56 Zjazdu PTGeol.: 7-21. Inst. Geol., Warszawa.
• POŻARYSKI W., 1972 - Rozwój strukturalny Niżu Polskiego w epoce waryscyjskiej. Biul. Inst. Geol., 252.
• POŻARYSKI W.,1986 - Waryscyjski etap platformowego rozwoju tektonicznego Europy Środkowej. Prz. Geol., 34, 3: 117-127.
• POŻARYSKI W., 1997 - Tektonika powaryscyjska obszaru świętokrzysko-lubelskiego na tle struktury podłoża. Prz. Geol., 45, 12: 1265-1270.
• POŻARYSKI W., DEMBOWSKI Z. (red.), 1983 - Mapa geologiczna Polski i krajów ościennych bez utworów kenozoicznych, mezozoicznych i permskich, 1:1 000 000. Inst. Geol., Warszawa.
• POŻARYSKI W., GROCHOLSKI A., TOMCZYK H., KARNKOWSKI P., MORYC W., 1992 - Mapa tektoniczna Polski w epoce waryscyjskiej,1:1000 000. Prz. Geol, 40,11: 643-651.
• POŻARYSKI W., TOMCZYK H., BROCHWICZ-LEWIŃSKI W., 1980 - Tektonika paleozoiku podpermskiego obszaru warszawskiego. Prz. Geol., 28, 2:73-81.
• POŻARYSKI W, TOMCZYK H., 1993 - Przekrój geologiczny przez Polskę południowo-wschodnią. Prz. Geol., 41, 10: 687-695.
• SCHULMANN K., GAYER R., 2000 - A model for a continental accretionary wedge developed by oblique collision: the NE Bohemian Massif. J. Geol. Soc., London, 157: 401-416.
• SKOMPSKI S., 1996 - Stratigraphic position and facies significance of the limestone bands in the subsurface Carboniferous succession of the Lublin Upland. Acta Geol. Pol., 46, 3/4: 171-268.
• SKOMPSKI S., 1998 - Regional and global chronostratigraphic correlation levels in the late Visean to Westphalian succession of the Lublin Basin (SE Poland). Geol. Quart., 42, 2:121-130.
• WAKSMUNDZKA M.I., 1998 - Architektura depozycyjna basenu karbońskiego Lubelszczyzny. W: Analiza basenów sedymentacyjnych Niżu Polskiego (red. M. Narkiewicz). Pr. Państw. Inst. Geol., 165: 89-100.
• WAKSMUNDZKA M.I., 2005 - Ewolucja facjalna i analiza sekwencji w paralicznych utworach karbonu z północno-zachodniej i centralnej Lubelszczyzny (niepubl. rozpr. dokt.). Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• ZIEGLER P.A., 1990 - Geological Atlas of Western and Central Europe, 2nd Ed. Shell Intern. Petrol. Mij., Geol. Soc., London, Publishing House, Bath.
• ŻABA J., 1999 - Ewolucja strukturalna utworów dolnopaleozoicznych w strefie granicznej bloków gornośląskiego i małopolskiego. Pr. Państw. Inst. Geol., 166: 1-162.
• ŻABA J., CIESIELCZUK J., MALIK K., STRZYŻEWSKA-KONIECZNA S., 2005 - Budowa oraz ewolucja strukturalna utworów dewońsko-karbońskich Gór Opawskich (strefa morawsko-śląska). Przew. 76 Zjazdu PTGeol., 116-127. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• ŻELICHOWSKI A.M., 1972 - Rozwój budowy geologicznej obszaru między Górami Świętokrzyskimi a Bugiem. Biul. Inst Geol., 263: 11-75.
• ŻELICHOWSKI A.M., red.,1983 - Tektonika niecki brzeżnej i jej podłoża między Warszawą i Dęblinem w strefie uskoku Grójca. Biul. Inst. Geol., 344: 199-224.
• ŻELICHOWSKIA.M., 1987-Development of the Carboniferous of the SW margin of the East-European Platform in Poland. Prz. Geol., 35, 5: 230-237.
• ŻELICHOWSKI M., KOZŁOWSKI S. (red.) 1983 - Atlas geologiczno-surowcowy obszaru lubelskiego. Inst. Geol., Warszawa.