Fasetowane ziarna granatów z pstrego piaskowca monokliny przedsudeckiej okolicy Głogowa (SW Polska)

• Autorzy: Muszyński M. , Gaweł A. , Skowroński A.

Warianty tytułu

EN

Faceted garnets from the sandstones of the Buntsandstein on the Fore-Sudetic Monocline (Głogów area, SW Poland)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Przeprowadzono badania (mikroskopia optyczna, SEM/EDS, XRD, IR) tzw. fasetowanych ziarn granatów, napotkanych we frakcjach minerałów ciężkich wydzielonych z piaskowców pstrego piaskowca monokliny przedsudeckiej. Stwierdzono, że reprezentują one człony szeregu almandyn-pirop o przewadze cząsteczki almandynowej i zawierają na ogół podrzędną domieszkę cząsteczki grossularowej, natomiast pozbawione są spessartynowej. Obszarem alimentacyjnym dla tych minerałów były zapewne Sudety, gdzie w obecnie odsłoniętych skałach metamorficznych facji eklogitowej i granulitowej stwierdzono granaty o zbliżonym chemizmie. Przyjęto, zgodnie z przeważającymi aktualnie poglądami, że "fasetowane" ziarna granatów (współwystępujące z obtoczonymi ziarnami cyrkonu, turmalinu, rutylu, apatytu, a nawet blaszkami mik), ukształtowały się w wyniku diagenetycznego wyługowania przez roztwory porowe. Proces ten przebiegał przypuszczalnie powoli, w alkalicznym lub ewentualnie obojętnym środowisku (świadectwem obecność niewyługowanego apatytu oraz dominacja smektytów w spoiwie piaskowców), w warunkach bliskich chemicznej równowagi między granatami a roztworami porowymi.

EN

The authors studied (optical microscopy, SEM/EDS, XRD, IR) the so-called faceted garnets found in heavy mineral fractions, separated out from the sandstones of the Buntsandstein on the Fore-Sudetic Monocline. The garnets represent almandine members of the almandine-pyrope series (almandine prevails over pyrope) and usually contain a subordinate admixture of the grossular member, whereas are devoid of the spessartine member. An alimentation area of these minerals was probably situated in the Sudetes, where garnets with a similar composition occur in some exposed rocks of the eclogite and granulite facies. The authors agree with currently prevailing opinions that the faceted garnets (co-occurring with rounded grains of zircon, tourmaline, rutile, apatite, and even mica flakes) were formed due to their selective diagenetic leaching by porous solutions. The process must have proceeded slowly in an alkaline or, possibly, neutral environment (it is proved by the presence of unleached apatite and domination of smectites in the bounding mass of the sandstones), under conditions approaching chemical equilibrium between garnets and the porous solutions.

Słowa kluczowe

PL

fasetowane granaty; minerały ciężkie; pstry piaskowiec; monoklina przedsudecka; Polska

EN

faced garnets; heavy minerals; Buntsandstein; Fore Sudetic Monocline; Poland

• Wydawca: Wydawnictwa AGH
• Czasopismo: Geologia / Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie
• Rocznik: 2007
• Tom: T. 33, z. 1
• Strony: 51--68
• Opis fizyczny: Bibliogr. 40 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Muszyński M.

• Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Zakład Mineralogii, Petrografii i Geochemii; al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Gaweł A.

• Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Zakład Mineralogii, Petrografii i Geochemii; al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Skowroński A.

• Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Zakład Mineralogii, Petrografii i Geochemii; al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

Bibliografia

• Afanasev V.P., 1985. Genezis piramidalno-cerepitcatogo relefa rastvorenija na granatah pirop-almaninovogo rjada. Zapiski Vsesojuznogo Minerlogiceskogo Obscectva, 114, 1, 73-80.
• Biernacka J., 2004. Heavy mineral suites in Oligocene-Miocene sediments (Fore-Sudetic Monocline, SW Poland): Provenance signal versus weathering alteration. Geologia Sudetica, 36, 1-19.
• Bakun-Czubarow N., 1968. Geochemical characteristic of eclogites from the environs of Nowa Wieś in the region of Śnieżnik Kłodzki. Archiwum Mineralogiczne, 38, 1, 243-384.
• Borg G., 1986. Facetted garnets formed by etching. Examples from sandstones of Late Triassic age, South Germany. Sedimentology, 33, 141-146.
• Borkowska M. & Smulikowski K., 1973: Minerały skałotwórcze. Wyd. Geol., Warszawa, 1-477.
• Budzyń B., Manecki M. & Schneider D.A., 2004. Constraints on P-T conditions of high--grade metamorphism in the Góry Sowie Mts, West Sudetes. Mineralogia Polonica, 35, 2, 39-52.
• Chmielova M., Martinec P. & Weiss Z., 1997. Almandine-pyrope-grossular garnets: a method for estimating their composition using X-ray powder diffraction patterns. European Journal of Mineralogy, 9,403-409.
• Deer W.A., Howie R.A. & Zussman J., 1964. Rock-forming minerals. Vol. 1. Ortho- and ringsilicates. Longmans, London, 1-333.
• Farmer V.C. (ed.), 1974. The infrared spectra of minerals. Mineralogical Society, London, 1-539.
• Grzebyk J. & Leszczyński S., 2006. New data on heavy minerals from the Upper Cretaceous-Paleogene flysch of the Beskid Śląski Mts. (Polish Carpathians). Geological Quarterly, 50, 2, 265-280.
• Gurżij D.V. & Tkaczuk L.G., 1959. O stupencatoj (cerepitcatoj) forme granatov. Mineralogiceskij Sbornik Lvovskovo Geologiceskiego Obscestva, 13, 65-72.
• Heflik W., Muszyński M. & Parachoniak W., 1980. Petrografia utworów pstrego piaskowca z okolic Głogowa (monoklina przedsudecka). Zeszyty Naukowe Akademii Górniczo-Hutniczej Geologia, 6, 1, 29-52.
• Kale M.G. & Soman G.R., 2003. Faceted garnets from middle part of Barakar Formation, Ghugus area, Pranhita-Godavari Basin, Maharashtra. Joural of the Geological Society of India, 61,3,344-346.
• Kozioł A.M., 1990. Activity-composition relationship of binary Ca-Fe and Ca-Mn garnets determined by reversed, displaced equilibrium experiments. American Mineralogist, 75, 319-327.
• Krauskopf K.B., 1967. Introduction to geochemistry. Mc Graw-Hill Book Company, New York.
• Lis J. & Sylwestrzak H., 1986. Minerały Dolnego Śląska. Wyd. Geol., Warszawa, 1-791.
• London D., 2006. Spessartine from Navegador, Minas Gerais, Brazil: etch or growth features? http://www.minsocam.org/MSA/Special/Pig/PIG_articles/etched_spssrtn. htm.
• Mader D., 1981. Diagenesis of the Bundsandstein (Lower Triassic) in western Eifel (Germany). Neues Jahrbuch fur Mineralogie Abhandlungen, 142, 1, 1-26.
• Moenke H., 1962. Mineralspectren. Berlin.
• Morton A.C., Borg G., Hansley P.L., Haughton P.D., Krinsley D.H. & Trusty P., 1989. The origin of faceted garnets in sandstones: dissolution or overgrowth? Sedimentology, 36, 927-942.
• Morton A.C. & Hallsworth C.R., 1999. Processes controlling the composition of heavy mineral assemblages in sandstones. Sedimentary Geology, 124, 3-29.
• Oszczypko N. & Salata D., 2005. Provenance analyses of the Late Cretaceous – Palaeocene deposits of the Magura Basin (Polish Western Carpatians) - evidence from a study of the heavy minerals. Acta Geologica Polonica, 55, 3, 237-267.
• Pettijohn F.J., 1957. Sedimentary rocks. Harper & Brother Publishers, New York, 1-718.
• Putnis A., 1993. Introduction to mineral sciences. Cambridge University Press, 1-457.
• Rahmani R.A., 1973. Grain surface etching features of some heavy minerals. Journal of Sedimentary Petrology, 43, 3, 882-888.
• Sabeen H.M., Ramanujan N. & Morton A.C, 2002. The provenance of garnet: constramts provided by studies of coastal sediments from southern India. Sedimentary Geology, 152,3-4,279-287.
• Salata D., 2004. Detrital garnets from the Upper Creataceous-Paleocene sandstones of the Polish part of the Magura Nappe and the Pieniny Klippen Belt: chemical constraints. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 14, 3, 351-364.
• Salvino J.F. & Velbel M.A., 1989. Faceted garnets from sandstones of the Munising Formation (Cambrian), northern Michigan: petrographic evidence for their origin by intrastratal dissolution. Sedimentology, 36, 2, 371-379.
• Simpson G.S., 1976. Evidence of overgrowths on, and solution of, detrital garnets. Journal of Sedimentary Petrology, 46, 3, 689-693.
• Smulikowski K., 1960. Petrographical notes on some eclogites of the East Sudetes. Bulletin de l’Academie Pologne des Sciences, Serie des Sciences Geologiąues et Geographiques,8, 1, 11-19.
• Smulikowski K., 1965. Chemical differentiation of garnets and clinopyroxenes in eclogites. Bulletin de I 'Academie Pologne des Sciences, Serie des Sciences Geologiąues et Geographiąues, 13, 1, 11-18.
• Smulikowski K., 1967. Eklogity Gór Śnieżnickich w Sudetach. Geologia Sudetica, 3, 7-180.
• Sobolev N.V., 1964. Klassifikacija porodoobrazujuscih granatov. Doklady Akademii Nauk SSSR, 157,2, 353-356.
• Sokołowski J., 1967. Charakterystyka geologiczna i strukturalna obszaru przedsudeckiego. Geologia Sudetica, 3,297-367.
• Stoch L., 1974. Minerały ilaste. Wyd. Geol., Warszawa, 1-503.
• Szyperko-Teller A., 1997. Trias dolny (pstry piaskowiec). Sedymentacja, paleogeografia i paleotektonika. W: Marek S. & Pajchlowa M. (red.), Epikontynentalny perm i mezozoik w Polsce. Prace Państwowego Instytutu Geologicznego, 153, 121-132.
• Troger E., 1959. Die Granatgruppe: Beziehungen zwischen Mineralchemismus und Gesteisart. Neues Jahrbuchfiir Mineralogie Abhandlungen, 93, 1, 1—44.
• Wright W.I., 1938. The composition and occurrence of garnets. American Mineralogist, 23, 5, 436-449.
• Zaporozceva A.S., 1960. O proishozdenii stupencatoj poverhnosti oblomocnyh zeren granata melovyh otloźenij severa Jakutii. Doklady Akademii Nauk SSSR, 131,2,3 80-3 83.
• Zawidzka K., 2001-2002 (printed 2003). Behaviour of garnets in diagenesis of Cenozoic sedimentary rocks: examples from Poland. Archiwum Mineralogiczne, 54, 99—112, http://www.geo.uw.edu.pl/AM/index_arch.htm.