The ancient slag-pit furnace and the reduction process in the light of a new archeological concept and metallurgical research

• Autorzy: Bielenin K. , Suliga I.

Warianty tytułu

PL

Starożytny piec dymarski typu zagłębionego i związany z nim proces redukcji w świetle nowej koncepcji archeologicznej i metalurgicznej

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

In this work the state of archeological and experimental research into slag-pit fournace in the Świętokrzyskie Mountains region was valued. The new archeological concept of "the surface of free solidification" and results of its metallurgical verification were presented. Obtained results constituted piece of evidence supporting the theses connected with the concept of the surface of free solidification of the slag blocks.

PL

W pracy dokonano oceny stanu badań archeologicznych i eksperymentalnych nad piecem dymarskim typu zagłębionego z regionu świętokrzyskiego. Zaprezentowano nową koncepcję archeologiczną "powierzchni swobodnego krzepnięcia" kloców żużlowych i wyniki jej weryfikacji metalurgicznej. Uzyskane wyniki stanowią dowód potwierdzający słuszność tez, wynikających z koncepcji powierzchni swobodnego krzepnięcia.

Słowa kluczowe

EN

slag-pit furnace; ancient metallurgy of the Świętokrzyskie Mountains region; slag block

PL

piec dymarski typu zagłębionego; starożytne hutnictwo świętokrzyskie; kloc żużlowy

• Wydawca: AGH University of Science and Technology Press
• Czasopismo: Metallurgy and Foundry Engineering
• Rocznik: 2008
• Tom: Vol. 34, no. 1
• Strony: 53--78
• Opis fizyczny: Bibliogr. 75 poz., wykr., tab., fot.

Twórcy

autor

Bielenin K.

• Archaeological Museum, Kraków, Poland

autor

Suliga I.

• Faculty of Metals Engineering and Computer Sciences for Industry, AGH University of Science and Technology, Kraków, Poland

Bibliografia

• [1] Radwan M.: Pierwotne hutnictwo żelazne na północnym zboczu Łysogór. Ziemia, 26 1936) 2-3, 73-^77
• [2] Radwan M.: Z dziejów wytopu. Hutnik, 9 (1937) 6, 32CH-327
• [3] Jira J.A.: Osada razu provincjalne rimskeho v Podbabe a v Bubenci. Ćasopis spolećnosti v ćeskych, t. II, Praha, 1910
• [4] Różańsld W.: Badania metaloznawcze fragmentów żelaznych pochodzących ze stanowiska w Jeleniowie, powiat Opatów. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 8 (1960) 4, 565-567
• [5] Biborski M., Kaczanowski R, Kędzierski Z., Stępiński J.: Proceedings Archeometallurgy in Europe. Milan, (2003) 1, 97-107
• [6] Radwan M.: Konferencja metalurgów i metaloznawców z archeologami i historykami. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 1 (1956), 452-463
• [7] Radwan M:. Konferencja sprawozdawcza Zespołu Historii Techniki Hutniczej i Odlewniczej. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 3 (1958), 491-504
• [8] Radwan M., Bielenin K.: Badania nad starożytnym hutnictwem żelaza w rejonie Gór Świętokrzyskich w latach 1956 i 1957. Materiały Archeologiczne, 1 (1959), 279-323
• [9] Bielenin K.: Starożytne górnictwo i hutnictwo żelaza w Górach Świętokrzyskich, wyd. 2. KTN, Kielce, 1992
• [10] Bielenin K.: Erkundung archaologischen Objekte mit modernen Technischen und naturwissenschaftlichen Methoden. Bondendenkmalpglege und Archaologische Forschung. Berlin, 1983, 79—97
• [11] Bielenin K.: Dymarki świętokrzyskie. WA, 39 (1974) 2, 123-129
• [12] Kostecki J:. O żużel staropolski. Przegląd Geologiczny, 10 (1954), 457-458
• [13] Orzechowski Sz.: Metallurgical station Pokrzywnica 1, a contribution to the issue of unorganised bloomery sites in the Holy Cross Mountains. Early Ironworking in Europę. Archaeology and experiment. International Conference, ed. P. and S. Crew, Plas Tan y Bwlch. Snowdonia National Park Study Centre, 1997, 25
• [14] Orzechowski Sz.: Wyniki najnowszych badań na stanowiskach osadniczych i produkcyjnych świętokrzyskiego centrum hutniczego, w: 50 lat badań nad starożytnym hutnictwem świętokrzyskim. Archeologia - Metalurgia - Edukacja, pod red. Sz. Orzechowskiego i I. Suligi, Kielce, 2006, 34—73
• [15] Woyda S.: Mazowieckie Centrum Metalurgiczne z młodszego okresu przedrzymskiego i okresu wpływów, w: Hutnictwo świętokrzyskie i inne centra i ośrodki starożytnej metalurgii żelaza na ziemiach polskich, KTN, Kielce, 2002, 134
• [16] Wegewitz W.: Ein Rennofen aus einer Siedlung der alteren Rómerzeit in Scharnbeck Kr.Harburg /Nachrich-ten aus Niedersachsens Urgeschichte, 26, 1957, 3—25
• [17] Bielenin K.: Dymarski piec szybowy zagłębiony typu kotlinkowego w Europie Starożytnej. Materiały Archeologiczne, XIV, 1973, 5-101
• [18] Bielenin K.: Kilka dalszych uwag dotyczących starożytnego hutnictwa świętokrzyskiego, w: Hutnictwo świętokrzyskie i inne centra i ośrodki starożytnej metalurgii żelaza na ziemiach polskich. KTN, Kielce, 2002, 11-25
• [19] EspelundA.: Luppenstudien in Norwegen, Archeologia Austriaca, 1998-1999, 82
• [20] Bielenin K.: 50 lat badań nad starożytnym hutnictwem świętokrzyskim. Archeologia - Metalurgia -Edukacja, pod red. Sz. Orzechowskiego i I. Suligi, Kielce, 2006, 13—31
• [21] Yoigt T.: Die Rennofen von Riestad Kr. Sangerhausen, w: Jahreschrift fur Mitteldeutche Urgeschichte, 1964, 48, 219-308
• [22] Duśek S.: Eisenschmelzófen einer germanischen Siedlung bei Gera Tinz, w: Alt Thiiringen, IX, 1967, 95-183
• [23] Liiders E.\ Zum Stand der Erforschung Ur und Fruhgeschichtl. Eisenerzeugung im Kreis Perleberg, Information des Bezirksarbeitskreises fur Ur und fruhgeschichte, Schwerin, 1968, 8, 26—31
• [24] Bielenin K:. Rennfeurofen mit eingetieften Hard und seine Formrn in Polen, Offa Bd, 40, 47—61
• [25] Hajen H.: "Isrnbarg" Ein Eisenverhiittungsplatz in Streckermor gemeinde Hatten Lkkrt Oldenburg, Oldenburger Jahrbuch, 67, 1963, 133-173
• [26] Dehnke R.: Ein Siedlungs und Eisenverhiittung platz der spatromischen Kaiserzeit von westerholz Kr. Rotenburg/Wunne, w: Nachrischten aus Niedersaschsens Urgeschichte, 1967, 36, 133—136
• [27] Dehnke R.: Ein Siedlungs und Eisenwerhiittungs platz der spatromischen Kaiserzeit w: Nachrischten aus Niedersaschsens Urgeschichte, 39, 1970, 268-274
• [28] Vöss O.: Iron furnaces in Danmarkw: Archeology of iron 1967-1987 Sympozjum Liblice, 1983, 151—187
• [29] Jöns H.: Fruhe Eisen verhuttung in Joldelund kr. Norfriesland Universitatsforschungen zur prahistorischen Archaologie, 1977
• [30] Bielenin K.: Recenzja, H. Jöns, Fruhe Eisenverhiittung in Joldelund Kr. Nordfriesland, Ein Beitrag zur Siedlungs und Technik Geschichte Schleswig Holsteins w: Prehistorische Zeitschrift B. 75 H 2 2000, 258-254
• [31] Spazier I.: Das germanische Eisenverhiittungszentrum Wolkenberg Niederlausitz und andere germanische Schmelzplatze w: Aufschluss 48, 1997, 293-303
• [32] Spazier I.: Das germanische Eisenverhiittungszentrum Wolkenberg in der Niederlausitz/ Siidbrandenburg mit iiber 1000 Rennófen. w: Arbeita und Arbeits Vorschungsberichte zur Sachsiechen Bodendenkmal-pflege, 2000, 42,317-331
• [33] Wetzel G: Einige Beispiele zur Germanischen Eisenerzeugung zwischenSchwarzen Elster und Naise w:Archeolog. Etnographische zeitschrift 37, 1996, 365—373
• [34] Wetzel G: Siedlungs geschichte in Kreise Hoyeswerda bis zum Mitelalter w: Geschichte und gesehichten aus Dórfern und Stadten, 2, 1997, 2-32
• [35] Bidzila W.I.: Z historii czornoj mietałłurgii karpatskogo uzgiria rubieży naszej ery. Archeologia, Kiev, 1964, 10
• [36] Pankov S.W.: Metalugija żeleza u plemion wostocznego Wołynia (Żytomiersczyzny) rubieżą pierwoj połowiny I tys. 1. n. e., Sovietska Archeologia, 1992,1, 192-197
• [37] Bielenin K.\ Starożytne hutnictwo żelaza w rejonie Starachowic i Doliny rzeki Kamiennej, w: Wybrane zagadnienia z pradziejów i średniowiecza środkowego dorzecza Kamiennej, Starachowice, 2005, 15—30
• [38] Holewiński S.: Wstępne badania starożytnych żużli hutniczych skupionych na niektórych terenach Polski. Archiwum Hutnictwa, 1, 1956, 3, 251-282
• [39] Suliga I, Karbowniczek M., Góra M., Orzechowski Sz.: Studia porównawcze żużli dymarskich i miseczkowatych z pokrzywnicy, sta.l, gm. Pawłów, woj. świętokrzyskie, w: Hutnictwo świętokrzyskie i inne centra i ośrodki starożytnej metalurgii żelaza na ziemiach polskich. KTN, Kielce, 2002, 183—190
• [40] Neumann B.: Die alteste Vrfahren der Erzeugung Technischen Eis w: Freiberger Forschungshefte, 1954, D.6 Berlin
• [41] Radwan M.: Dotychczasowe próby odtwarzania procesu metalurgicznego w dymarkach typu świętokrzyskiego. Archeologia Polski, 7, 1962, 243—282
• [42] Radwan M., Pleiner R.: Próbne wytopy żelaza w dymarkach typu świętokrzyskiego. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 7, 1962, 589-590
• [43] Radwan M., Pleiner R.: Polsko-czechosłowackie doświadczenia wytopu żelaza w dymarkach z okresu rzymskiego. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 7, 1962, 307—320
• [44] Radwan M.: Konferencja sprawozdawcza Zespołu Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej Polskiej Akademii Nauk, KHNiT, 3, 1958, 3, 491-504
• [45] Radwan M: Konferencja sprawozdawcza Zespołu Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej, KHNiT, 4, 1959, 2, 387-393
• [46] Radwan M: Konferencja sprawozdawcza Zespołu Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej, KHNiT, 5, 1960, 3^ł, 534-541
• [47] Radwan M: Z prac Zespołu Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej, KHNiT, R. 6, 1961nr 1, s. 178-179
• [48] Radwan M.: Dotychczasowe próby odtworzenia procesu metalurgicznego w dymarkach typu świętokrzyskiego, Archeologia Polski, 7, 1962, 2, 243-282
• [49] Radwan M: Dalsze próbne wytopy w piecykach dymarskich typu świętokrzyskiego, KHNiT, 9, 1964, 1, 158; 3^ł, 365-373
• [50] Radwan M.: Konferencja sprawozdawcza Zespołu Historii Polskiej Techniki Hutniczej i Odlewniczej, KHNiT, 9, 1964, 3-4, 446-448
• [51] Radwan M.: Dalsze próbne wytopy żelaza w dymarkach. KHNiT, 10, 1965, 4, 670
• [52] Radwan M.: Nowe próbne wytopy żelaza w Słupi Nowej. KHNiT, 10, 1965, 1-2, 227-228
• [53] Radwan M.: Nowe próbne wytopy żelaza w dymarkach. KHNiT, R. 12, 1967, 2, 483-484
• [54] Suliga I.: Dotychczasowe próby rekonstrukcji starożytnego procesu metalurgicznego w kotlinkowych piecach dymarskich z regionu świętokrzyskiego, w: 50 lat badań nad starożytnym hutnictwem świętokrzyskim. Archeologia - Metalurgia - Edukacja, pod red. Sz. Orzechowskiego i I. Suligi, Kielce, 2006, 163-173
• [55] Różański W.: Sprawozdanie z doświadczalnych wytopów żelaza przeprowadzonych podczas obozu naukowego w Nowej Słupi w czasie od 12 do 24 IX 1983 r., Informator TPGHiPS, 1984, Kielce, 58-67
• [56] Leineweber R.,Lychatz B.: Versuchen in Rennofen-Eine Bilanz Jahresschrift fur itt ldeutsche Vorgeschichte 80, 1986, 263-304
• [57] Lychatz B., Janke D.: Experimentalle Simulation der fruhen Eisenverhiittung w: Arbeits und Forschungs-berichte zur Sachsisch, Bodendenkmalpflege, 2000, 3.42,28T-306
• [58] Voss O.: Jernudwindig i Danmark i forhistorisk KUML 1962., Arhus, 1963, 7-32
• [59] BarbeH., EsbjerdR., Thomsen V.: Rekonstruktionsversuche zur Fruhgeschichtlichen Eisengevinnung, Offa Bd, 1983, 153-156
• [60] Pleiner R.: Experiment w Archeologii, Pamatky Archeologicke, LII, 1961, 616—622
• [61] Pawliska V.: Umris geschichte der metalle Inst. Der Metallurgie der Technischen Universitat, Berlin
• [62] Andrieux Ph.: Prolegomenes a une etude traceologique sur strucyures d'elaboration thermique et les parois Argilo-Sableuses, These, Universite de Franche-Comte, 1990
• [63] Nikulka F.: Fruhe Eisenverhiittung und experimenteller Nachvolzug Eine Analyse bisheriger Versuche, Experimentelle Archaologie Bilanz 1994 w: Archaologische Mitteilungen aus Nordwestdeutschland Beiheft 8, 1995,255-310
• [64] Reyman T.: Na śladach rudnic Igołomska fabricae ferri z okresu rzymskiego, Z otchłani wieków, 21, 1952, 119-128
• [65] Bielenin K.: Fruhgeschichtliches Bergbau- und Eisenhiittenwesen im Świętokrzyskie-Gebirge, (w:) Eisen-verhiittung vor 2000 Jahren. Archaologische Forschungen in der Volksrepublik Polen, Diisseldorf, 1977, 11-26
• [66] Liick A.: Zur vor und fruhgeschichtlichen Eisenverhiittung in Siegerland, w: Eisen Archologie Eisenerzberg-bau und Vorhiittung vor 2000 Jahren in Polen, 1978, 59-61
• [67] Pleiner R.: Experimental Smelting of Steel nearly medial Furnaces, Pamatky Archeologicke, LX, 458—487
• [68] Novaki G.: Archaologische Denkmaller der Eisenverhiittung in Nordwest Ungarn aus dem X-XII Jhd.Acta Archeolog.Hungaricum, 1969, 299—331
• [69] Bielenin K.: Kilka dalszych uwag dotyczących starożytnego hutnictwa świętokrzyskiego, w: Hutnictwo świętokrzyskie i inne centra i ośrodki starożytnej metalurgii żelaza na ziemiach polskich, KTN, Kielce, 2002, 11-25
• [70] Bielenin K.: Żużel żelazny jako źródło archeologiczne w relacji żużel - typ pieca dymarskiego i odwrotnie, PMMAE, 1978, 25, 53-64
• [71] Bielenin K:. Einige Bemerkungen zu Schmelzversuchen in Rennófen, WAB, Bd. 71, 1985, 187-193
• [72] Einige Bemerkungen zu den Rennofenschlacken der Schlackengrubenófen, (w:) „...und sie formten das Eisen". Ur-, friigeschichtliche und mittelalterliche Eisengewinnung und-verarbeitung. Internacionales ÓGUF-Symposion, Linz-Freinberg, 27.-30.10.1998, AAustr., Beih. 82-83, s. 523-528
• [73] Bielenin K.: Kloc żużla dymarskiego z Boleszyna. Uwagi o znaczeniu badań powierzchni kloców żużla dymarskiego, MA, t. 35, s. 189-198
• [74] Suliga I.: Próba metalurgicznej weryfikacji koncepcji archeologicznej K. Bielenina „powierzchni swobodnego krzepnięcia" starożytnych kloców żużlowych, na podstawie kloca z Kowalkowic, gm. Waśniów, Materiały Archeologiczne, 26, 2006, 267-272
• [75] Suliga I., Kargul T.: Efekt redukcji wtórnej w starożytnych żużlach dymarskich, Hutnik-Wiadomości Hutnicze, 74, 2007, 615-622