Procesy glebotwórcze i glebowe zachodzące na terenach zdegradowanych geotechnicznie

• Autorzy: Znamirowska-Karaś I.

Warianty tytułu

EN

The soil forming processes depending on the geotechnical areas

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Celem pracy była próba określenia przebiegu procesów glebotwórczych i glebowych w zależności od czasu, kierunku prowadzonej rekultywacji i rodzaju deponowanego materiału na badanych zwałowiskach. Badania prowadzono w latach 1996-1997. Badaniami objęto 25 profili glebowych na zwałowiskach po eksploatacji węgla kamiennego, brunatnego i łupka łyszczykowego, zlokalizowanych w różnych częściach Polski. Na podstawie przeprowadzonych analiz właściwości fizycznych i chemicznych stwierdzono, że najbardziej zauważalne były zmiany w przebiegu procesów glebotwórczych w kierunku kształtowania się poziomów akumulacji biologicznej: ściółki i poziomu próchnicznego. Zgodnie z koncepcją rekultywacji biologicznej autorstwa prof. Bandera, po 34 latach od rozpoczęcia rekultywacji o kierunku rolniczym na zwałowiskach po eksploatacji węgla brunatnego w Koninie, wykształceniu uległ poziom próchniczny o miąższości 27 cm. Intensywnym ciemnym zabarwieniem i strukturą gruzełkową wyraźnie odcinał się od pozostałych części profilu glebowego. Badano również zmiany na zwałowiskach rekultywowanych o kierunku leśnym z udziałem min. sosny pospolitej, modrzewia europejskiego, dębu czerwonego i dębu szypółkowatego. Na wszystkich stanowiskach po 30 latach nastąpiło duże nagromadzenie ściółki (3-5 cm). W profilach glebowych zaznacza się warstwa próchniczna (5-15 cm).

EN

The main purpose of my work was to investigate the progress of soil- forming processes dependent on different time, plant cover and overburden material deposed on dumps. The studies were conducted in 1996-1997. Twenty five profiles were situated on brown and black coal dumps or on waste material of nica-schist dumps in different parts of Poland. On the base of investigation of physical and chemical peculiarities it was stated that the most intensive changes in soil-forming processes in direction of initiation of biological accumulation layers: litter and humus horizon. According to Benders concept of biological recultivation, during the 34 year period of agricultural recultivation on brown coal dumps near Konin humus layer 27 cm thick and rich in mineral components was formed. It couId be easily distinguished by its intensive dark-brown colour and lump structure. The changes in dumps recultivated by afforestation e.g. by scots pine, european larch, red oak or common oak were also examined. A high accumulation of litter (3-5) was found in all evaluated 30 years stands. In soil profiles the humus layer could be already distinguished (5-15 cm).

Słowa kluczowe

PL

procesy glebotwórcze; procesy glebowe; gleby zdegradowane; rekultywacja terenu

EN

soil-forming process

• Wydawca: KGHM CUPRUM Spółka z o.o. Centrum Badawczo-Rozwojowe
• Czasopismo: Cuprum : czasopismo naukowo-techniczne górnictwa rud
• Rocznik: 2002
• Tom: nr 22
• Strony: 3--93
• Opis fizyczny: + 12 tab., Bibliogr. 163 poz., rys.

Twórcy

autor

Znamirowska-Karaś I.

Bibliografia

• 1. Вас S., Koźmiński C., Rojek M.: „Agrometeorologia”, PWN, Warszawa 1993.
• 2. Bender J.: „Biologiczna rekultywacja zwałowisk pokopalnianych. Międzynarodowe Czas. Roln. RWPG 1980, 3, 50-55 s.
• 3. Bender J.: „Problemy kształtowania i ochrony środowiska przyrodniczego w konińskim rejonie przemysłowym 1982, Rocz. konin. 10, 169-190 s.
• 4. Bender J.: „Theoretical base of industrial landcape recultivation”. Proc, int. Conf. Matr. Coal. Min., 1983, 113-118 s.
• 5. Bender J.: „Oddziaływanie Bełchatowskiego okręgu przemysłowego na środowisko przyrodnicze”. PAN, Ekspertyza Kraków 1988, 81-130 s.
• 6. Bender J. „Rekultywacja terenów pogórniczych w Polsce. Zesz. Prob. Post. Nauk Roln. 1995, z 418, 75-86 s.
• 7. Bender J„ Gilewska M.: „Rekultywacja w ujęciu aktów prawnych, badań naukowycyh i gospodarczej praktyki”. Zesz. Nauk. AGH, Sozologia i Sozotechnika, Kraków, 1988, 26, 53-67 s.
• 8. Bender J., Gilewska M.: „Rekultywacja leśna przemysłowych nieużytków”. Krajowa konf., Poznań: Las-Drewno-Ekologia 1995,1, 7-13 s.
• 9. Bender J., Gilewska B„ Wójcik 1985: „Przydatność robini akacjowej do zadrzewień gruntów pogórniczych”. Arch. Ochr. Śród. 3-4, 1985.
• 10. Bender J. Olejnik D.: „Kształtowanie się niektórych wyróżników jakościowych ziarna żyta i pszenicy ozimej uprawianej na gruntach pogórniczych”, Arch. Ochr. Śród. Wrocław 1983, 7-94 s.
• 11. Bender J., Pełko B.: „Koncepcja i niektóre czynniki badań nad rolniczą rekultywacj gruntów pogórniczych w Konińskim zagłębiu węglowym”. Mat. sesji jub. Zabrze, 1976, cz. III.
• 12. Bender J„ Wasilewski S.: „Wstępne wyniki badań zmian w profilu grunt zwałowi skowego rekultywowanego rolniczo”. Mat. Na nadzwyczajna sesje jubileuszową na temat:” Wpływ czynników antropogenicznych na glebę i roślinę”. Cz. 3, Zabrze 1976, 12-24 s.
• 13. Bogda A., Chodak T„ Szerszeń.: „Właściwości i skład minerałów ilastych gleb Dolnego Śląska”, Monografia XII. Zesz. Nauk. AR - Wrocław, 325, 1998, 89 ss.
• 14. Bogda A., Chodak T.: „Mineralogical and physico-chemical properties of soil from the derastated forest area in Izerskie Mountains”. Proc. 7th Eurocley Conference Dresden 1991, Greifswald, 113-118 s.
• 15. Brindley G.W., Brown G.: „Crystal structures of clay minerals and their X-ray identification”. Min. Society, London, 1980.
• 16. Brodzicki M., Grzesiak К.: „Kierunki i zagospodarowanie terenów poodkrywkowych”. Inżyn. Śród., 1997, Tom 2, 101-110 s.
• 17. Cabala S., Sypień B.: „Rozwój szaty roślinnej na wybranych zwałowiskach kopalń węgla kamiennego GOP”, Arch. Ochr. Śród. 3-4. Wrocław 1987, 169-184 s.
• 18. Chodak T., Bogda A., Kaszubkiewicz J.: „Skład minerałów ilastych, a niektóre właściwości gleb”. 1990, Zesz. Nauk. AR Wrocław nr LIII 196 Wrocław, 12-24 s.
• 19. Chodak T., Drzymała, Laskowski, Maszner, Мосек, Szerszeń: „Wpływ przemysłu na geomechaniczne właściwości gleb w rejonie Konina”. W: Przemiany środowiska geograficznego obszaru Konin-Turek, Poznań 1991, 109-135 s.
• 20. Chodak T., Szerszeń L., Karczewska A., Patrzałek A., Śmiełowski A.: „Transformation of industrial soil”. Eurocley Conference., Dresden 1991.
• 21. Chodak T., Szerszeń L.: „Właściwości gleb powstających pod wpływem roślinności trawiastej na zwałowiskach odpadów kopalni węgla kamiennego i pohutniczych”, Górnictwo Odkrywkowe XL, 2-3. Polanica Zdrój 1998a, 29-38 s.
• 22. Chodak T., Szerszeń L: „Zmiany w środowisku glebowym pod wpływem przemysłu i rolnictwa na Dolnym Śląsku”. Zesz. Prob. Post. Nauk Roln. 1998b, z. 460, 41-52 s.
• 23. Chudek M„ Sopicki K.F. i inni: „Ochrona środowiska w Górnośląskim i Donieckim Zagłębiu Węglowym”. Wyd. Śląskie 1984, 13-20 s.
• 24. Czarnowska K.: „Ogólna zawartość metali ciężkich w skałach macierzystych jako tło geochemiczne gleb”. Rocz. Gleboz. XLVII, suplement, Warszawa, 1997, str. 42-50.
• 25. Czerwiński Z., Pracz, J.: Kierunki przekształceń gleb Warszawy pod wpływem czynników antropogenicznych i systematyka gleb terenów zurbanizowanych”. Mat. konf. Problemy ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego na obszarach zurbanizowanych. Część I, 1990, 28-34 s.
• 26. Drozd J.: „Studia nad właściwościami chemicznymi i fizykochemicznymi związków próchnicznych niektórych jednostek taksonomicznych gleb”. Rozpr. Nauk. 13, AR Wrocław, 1978, 65 ss.
• 27. Dobrzański B„ Gliński I., Uzial S.: „Występowanie niektórych pierwiastków w glebach województwa rzeszowskiego w zależności od rodzaju skały macierzystej i typologii gleb”. Ann. UMCS, 1970, sec. E, 24, s 115-127.
• 28. Dulewski J., Wtorek L.: „Problemy związane z rekultywacją terenów poprzemysłowych”. WUG Katowice 1999, W: Bezpieczeństwo pracy i ochrona środowiska w górnictwie, 3(55), 21-28 s.
• 29. Dziedzic K. i inni: „Surowce mineralne Dolnego Śląska”, Instytut Nauk Geologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego. Wrocław 1979, 510 ss.
• 30. FAO: „Substainable Development of Drylands and Combating Desertification. Land and Water Div., Rome 1993.
• 31. Fisschesser B.: „The soil a priceless living asset in jeopardy”. Scot. For. 1974, 28, 1, 53-56 s.
• 32. Fiszer J., Koszela J.: „Projekt budowlany rekultywacji hałdy przy ul. Moniuszki w Wałbrzychu”, Geomax - Biuro Usług Geoinzynieryjnych. Wrocław 1997, 75 ss.
• 33. Fogler E.: „O soderżeanii obśćego ugleroda v ispolzuemych selskim chozjajstvom otvalnych gruntach burougolnogo rajona Lejpcig- Galle. Meżdunarodnyj Simpozium, T II, Katowice-Zabrze-Konin, 1980, 220-233S.
• 34. Gabzdyl W.: „Geologia złoża węgla” Złoża świata, Polska Agencja Ekologiczna. Warszawa 1994, 400 ss.
• 35. Gazdowicz W.: „Oddziaływanie dużych zespołów górniczo energetycznych na klimat i roślinność otoczenia”, POLTEGOR, Wrocław 1980, 350 ss.
• 36. Gilewska M: „Aktywność biologiczna gleb na rekultywowanych zwałowiskach w rejonie Konina”. Warszawa, Sigma, NOT, 1983.
• 37. Gilewska M.: „Rekultywacja biologiczna gruntów pogórniczych na przykładzie KWB „Konin””. Rocz. AR Poznań. Rozpr. Nauk., z 211, Poznań, 1991, 35 ss.
• 38. Gilewska M.: „Aktywność biologiczna gleb na rekultywowanych zwałowiskac w rejonie Konina”. NOT, W: Sym. nauk.-tech. „Ochrona i rekultywacja zasobów glebowych”, Warszawa 1993, 1-7 s.
• 39. Gilewska M.: „Rekultywacja i zagospodarowanie terenów dewastowanych działalnością górnictwa odkrywkowego”. Ogólpol. konf. nauk.: Przyrodnicze i techniczne problemy kształtowania środowiska rolniczego, Poznań 1994, 79-89 s.
• 40. Gilewska M.: „Wpływ zabiegów rekultywacyjnych na kształtowanie się agregatowej struktury gruntów pogórniczych”. Zesz. Prob. Post. Nauk Roln. 1995, z 418, 703-707 s.
• 41. Gilewska M.: „Rekultywacja biologiczna gruntów pogórniczych w aspekcie wietrzenia dwusiarczków żelaza”. Rocz. AR Poznań CCXCIV, 1997, 7-19 s.
• 42. Gilewska M.: „Właściwości próchnicy wytworzone w procesie rekultywacji gruntów pogórniczych”, ZPPNR 1998, z.460, 153-166 s.
• 43. Gilewska M„ Bender J.: „Wybrane wskaźniki aktywności biologicznej gruntów pogórniczych rolniczo rekultywowanych”. Arch. Ochr. Śród. 1984, 117-140 s.
• 44. „Gleboznawstwo”, Dobrzański B„ Zawadzki S., 613 ss
• 45. Gołębiowska J., Bender J.: „Czynniki warunkujące powstawanie poziomu próchnicznego w procesie rekultywacji zwałowiska”, Arch. Ochr. Śród. Wrocław 1983, 65-75 s.
• 46. Gonet Sławomir S.: „Wpływ czynników siedliskowych i antropogenicznych na materię organiczną gleby”. Humic. Subst. Environ. 1(97), PTSH, 17-24 s.
• 47. Gorbunow N.J.: „Glebowe minerały wysokodyspersyjne i metodyka ich badań”. Warszawa 1967.
• 48. Greinert A.: „Efekty związane ze stosowaniem wysokich dawek wapna odpadowego i nawozów mineralnych w rekultywacji silnie kwaśnych utworów mioceńskich”. 1998, Zesz. Prob. Post. Nauk Roln. 456, 329-334 s.
• 49. Greinert H.: „Ochrona gleb”. Skrypt WSI Zielona Góra, 1972, 162 ss.
• 50. Greinert H.: „Wpływ podwyższonego poziomu nawożenia NPK na efektywność leśnej rekultywacji zwałowisk po kopalni węgla brunatnego”. Zesz. Prob. Post. Nauk Roln. 1995, z. 418, 637-642 s.
• 51. Greinert H., Greinert A.: „Ochrona i rekultywacja środowiska glebowego”. Wyd. Polit. Zielonogórskiej - Zielona Góra 1999, 185-245 s.
• 52. Greszta J.: „Rekultywacja nieużytków poprzemysłowych” PWRiL, Warszawa 1972.
• 53. Greszta J.: „Rekultywacja terenów poprzemysłowych”. W: Ochrona przyrodniczego środowiska człowieka. PWN, Warszawa 1973, 485-502 s.
• 54. Greszta J.: „Rekultywacja terenów poprzemysłowych. Ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego. PAN, Warszawa 1978, 517-555 s.
• 55. Greszta J.: „Metody rekultywacji i zagospodarowania nieużytków poprzemysłowych”. SGGW, Warszawa 1980, 65 ss.
• 56. Harabin Z., Kawalec A.: „Pogląd na możliwości przyrostowe modrzewia europejskiego w warunkach zwałowisk górnictwa węgla kamiennego”, Arch. Ochr. Śród. 3-4, Wrocław 1979, 167- 175 s.
• 57. Jackson M.L., Sherman G.D.: „Chemical weathering of minerals in soils”. Advances in Agronomy, V, 1953, 219-318 s.
• 58. Jackson M.L.: „Soil Chemical Analysis. Prentice-Hall Inc.”, 1960, 285 ss.
• 59. Kabata-Pendias A.: Występowanie Cu, Zn i Co w niektórych glebach oraz roślinach rejonu pomorskiego. Rocz. Nauk. Rol., seria A, 98, 1968,567-583
• 60. Kabata-Pendias A., Pendias H.: „Biogeochemia pierwiastków śladowych”. PWN 1999, 363 ss.
• 61. Kaczerewski T., Krzywobłocki P.: „Iły turoszowskie – ich występowanie i możliwości zagospodarowania”. Górnictwo Odkrywkowe XXXVII, 3-4 1995, 63-71 s.
• 62. Kaczerewski T., Strempski A.: „Możliwości i uwarunkowanie eksploatacyjne pozyskiwanie iłów towarzyszących wydobyciu węgla brunatnego w KWB Turów”. Poltegor, Wrocław 1995, 118-126 s.
• 63. Kaczmarski K.: „Rekultywacja terenów pogórniczych i użytków zielonych w obszarze wpływów działalności górniczej kopalni węgla brunatnego Bełchatów”. Węgiel brunatny 1999, 1(26), 21-27 s.
• 64. Katzur: „Die gruntmelioration von schwefelhaltigen extrem sauren Kipprohböden. Technik und Uweischutz 1977, Na 18, Sw, 52-62 s.
• 65. Keresztesi B.: „The black locust”. Budapest, 1988, Akad. Kiadó.
• 66. Knabe W.: „Rekultywacja w nadreńskim okręgu węgla brunatnego, Braunk, Wärme u. Energie, 1963, t. 15, 4, 134-143 s.
• 67. Kolembasa S., Tengler Sz.: „Wykorzystanie węgla brunatnego w nawożeniu”. Monografia 21, WSRP, Siedlce, 1992, 135 ss.
• 68. Konecka-Betley K.: „Zagadnienia żelaza w procesie glebotwórczym”. Rocz. Glebozn. TXIX, z 1, Warszawa 1968, 51-91 s.
• 69. Kononowa M.: „Substancja organiczna gleby, ich budowa, właściwości i metody badań”. PWRiL, 1968, 890ss.
• 70. Kowalik S.: „Разработка способов рекультивации ландшафтов, нарушенных промышленной делятелъностьо”. Сборник декладов , Konin 1989, Tom 2., 1-11 s.
• 71. Kowalik S.: „Właściwości gleb inicjalnych ukształtowanych w wyniku wieloetniej uprawy rolniczej gruntów zwałowiskowych górnictwa siarki:. Zesz. Prob. Pos. Nauk Roln. 1995, z. 418, 709-716 s.
• 72. Kowaliński S., Chodak T., Drozd J., Licznar M„ Weber J., Wilczyński A.: „Badania mączki łupka chlorytowo-serycytowego na terenie ZPŁ w Krobicy i jego ocena jako substratu glebowego”. IGiOŚR AR we Wrocławiu, 1975, maszynopis.
• 73. Kristian J., Tot S.: „Dejstvie mesenija mineralnych udobrenij na rudićnych otvalach poverchnostnoj dobyci uglija. Meżdunarodnyj Simpozium, T II, Katowice-Zabrze-Konin, 1980, 109-121 s.
• 74. Krzaklewski W., Kowalik S., Wójcik J.: „Rekultywacja utworów toksycznie kwaśnych w górnictwie węgla brunatnego”, Monografia. Kraków 1997a, 95 ss.
• 75. Krzaklewski W., Ratajczak T„ Tarkowski J., Wojtanowicz P.: „Toksyczność zasiarczonych utworów nadkładu węgli brunatnych w aspekcie ich biologicznej rekultywacji”. AGH, Mat. 4 konf., Kraków 1997b, 59-70 s.
• 76. Krzaklewski W., Wąchalewski T., Wójcik J.: „Vegetation and some properties of initial ferest soil situated on the dumping gründ slopes of the brown coal mines „Turów” and „Adamów”. Arch. Och. Śród. 1995, 3-4, 99-110 s.
• 77. Krzaklewski W„ Wójcik J.: „Dynamika przyrostu topoli ‘H 275’ na zboczach rekultywowanego przed 25-laty zwałowiska zew. Kopalni „Adamów” w Turku. Mat. konf. Las-Drewno-Ekologia cz. II, 1995, 183-197 s.
• 78. Kumada K.C.: „Chemistry of soil organie matter. Japan Sa. Soc. Press, Elesevier, Amsterdam, 1987, 241 ss.
• 79. Kuźnicki F., Skłodowski P.: „Wpływ procesów glebotwórczych na zawartość żelaza i glinu w kompleksie próchniczno-mineralnym”. Rocz. Gleboz. 20,1, 1969, 3-23.
• 80. Langer-Kuźniarowska A.: „Termogramy minerałów ilastych”. Wyd. Geol. Warszawa, 1967.
• 81. Leszczycki S.: „Badania komitetu do spraw GOP-U nad kształtowaniem środowiska człowieka w GOP w latach 1954 -1960”. Arch. Ochr. Śród. 1977, nr 1,9-24 s.
• 82. Licznar M., Licznar S.E.: „Możliwość wykorzystania humidolu do poprawy wł. fizykochemicznych oraz składu ilościowego i jakościowego związków próchnicznych gleb piaszczystych”. Humic. Subst. In Ecosystems, 1998, 63-70 s.
• 83. Maciak F.: „Ochrona i rekultywacja środowiska”. SGGW Warszawa 1996, 1-348 s.
• 84. Machonona G.I.: „Pocvoobrazovania v technogennych landśnaftach Urala”. Materiały naucnogo seminara. Tl Konin, PAN, IPIŚ, 1989, 161-174 s.
• 85. Maciejewska A.: „Ekologiczne wartości węgla brunatnego w produkcji rolniczej na glebach piaszczystych”. Węgiel brunatny 4(13) 1995, 27-30 s.
• 86. Majtkowski W., Majtkowska G.: „Gatunki alternatywne traw i roślinności ich wykorzystanie na terenach zdegradowanych i zdewastowanych”, Arch. Ochr. Śród. vol. 24, 3. Wrocław 1998, 111-121 s.
• 87. Mazurek Cz.: „Ochrona Środowiska w KWB Turów”. Górnictwo Odkrywkowe XXXII, 5-6 1990, 50-62 s.
• 88. Miklaszewski A.: „Katastrofa ekologiczna w okręgu Turoszowa”, SGGW AR w Warszawie, 1990, 1-31 s.
• 89. Motowicka-Terelak T„ Dudka S.: „Degradacja chemiczna gleb zanieczyszczonych siarką i jej wpływ na rośliny uprawne”. IUNG, Puławy 1991, 95 ss.
• 90. Osiki R.: „Budowa geologiczna Polski” tom VI, Wyd. Geologiczne. Warszawa 1987, 720 ss.
• 91. Patrzałek A.: „Obudowa biologiczna zwałowisk po kopalnictwie węgla kamiennego roślinnością niską w różnych stadiach przemian chemicznych gruntu”. Zabrze 1982, IPIŚ PAN, rozprawa doktorska, 92 ss.
• 92. Patrzałek A.: „Wzrost i rozwój niektórych traw i roślin motylkowatych na zwałowiskach odpadów węgla kamiennego”. Arch. Ochr. Śród. 1984a,1 , 183-197 s.
• 93. Patrzałek A.: „Zdolność darniotwórcza mieszanek traw i motylkowatych wysiewanych na zwałowisku odpadów węgla kamiennego oraz ich wpływ na wietrzenie gruntu”, Arch. Ochr. Śród. Wrocław 1984b, 157-170 s.
• 94. Patrzałek A.: „Biologiczna obudowa skarpy zwałowiska bardzo kwaśnych odpadów po kopalnictwie głębinowym węgla kamiennego”. W: Ochrona terenów górniczych, 1987, 81/3-82/4, 62-64 s.
• 95. Patrzałek A.: „Problemy rekultywacji zwałowisk po kopalnictwie węgla kamiennego”. Mat. po konf. na temat: ochrona środowiska w scaleniach gruntów z uwzględnieniem rekultywacji poprzemysłowych. Katowice 1989, 211-216 s.
• 96. Patrzałek A.: „Główne problemy rekultywacji i zagospodarowania nieużytków poprzemysłowych aglomeracji Śląska”. Mat. sem. Zabrze 1990a.
• 97. Patrzałek A.: „Rekultywacja i zagospodarowanie nieużytków poprzemysłowych w woj. katowickim”. Przegl. Gosp. 12, 1990b, 22-23 s.
• 98. Patrzałek A.: „Ocena metod prowadzonej rekultywacji biologicznej zwałowisk po kopalnictwie węgla kamiennego w Polsce”. Międz. konf. „Ekologiczne aspekty podziemnej eksploatacji złóż kopalin użytecznych, Szczyrk 1993, 380-386 s.
• 99. Patrzałek A.: „Porównanie metod rekultywacji biologicznej zwałowsik odpadów p kopalnictwie węgla kamiennego przez ich zadamianie”. Konf. Nauk.-Tech.: Współczesne problemy ochrony środowiska w górnictwie. Krynica 1994, 237-240 s.
• 100. Patrzałek A.: „Roślinność trawiasta głównym elementem zieleni parku krajobrazo- wypoczynkowego na zwałowiskach odpadów kopalni węgla kamiennego”. I forum inżynierii ekologicznej: technika i technologia w ochronie środowiska. Lublin, Nałęczów 1996a, 123- 126 s.
• 101. Patrzałek A.: „Promocja polskich odmian traw na zwałowiskach odpadów po kopalnictwie węgla kamiennego”. Biuletyn IHAR 1996b, 199, 185-192 s.
• 102. Patrzałek A.: „Wzrost i rozwój festuca rubra L.- odmiana Nimba w siedliskach trudnych”. PTŁ, Łąkarstwo w Polsce 1999 Poznań, 2, 101-111 s.
• 103. Patrzałek A., Osmańczyk-Krasa D.: „Kształtowanie się niektórych właściwości gruntu zwałowiska pod wpływem roślinności trawiastej”. Zesz. Nauk. AGH, Sozologia i Sozotechnika, Kraków 1988, 153-158 s.
• 104. Patrzałek A., Rostański A.: „Procesy glebotwórcze i zmiany roślinności na skarpie rekultywowanego biologicznie zwałowiska odpadów po kopalnictwie węgla kamiennego”, Arch. Ochr. Śród. Wrocław 1992, 157-168 s.
• 105. Petzold E.: „Struktuverbesserung durch neues Ackerland”. Neues Ackerland folgt dem Tagebau, Koln-Wieden, 1979, 8-12 s.
• 106. Richardson J.A., Dicker R.J.: „Long-term management of grass and trees plantation on colliery spoil heaps”. W: Lanscape reclamation, 2, IPC Bussines Press Ltd., London 1972.
• 107. Roga B.: „Węgiel kamienny przeróbka i użytkowanie”, Państwowe Wyd. Techniczne. Stalinogród 1954, 94-102 s.
• 108. Roga B„ Wnękowska L.: „Analiza węgla i koksu”, Wyd. naukowo-techniczne. Warszawa 1966, 39-44 s.
• 109. Rosik- Dulewska Cz.: „Podstawy gospodarki odpadami”. Lublin 1999, wyd. Ekoinżynieria, 200-225 s.
• 110. Schölmerich U.: „70 Jahre forstliche rekultivierung - Erfahrungen und Folgerungengen”. W: Braunkohlentagebau und Rekultivierung”, 1998, 142-156 s.
• 111. Schulze E.: „Zusammenhänge zwischen NPK-Dungung, Ertag, Qualität des Aufwuchses und laktatloslichen PK-Genalt auf recultiverten Lossboden in Rheinischen Braunkohlengebiet”. Braunkohle Warme und Energie, 22/3, 1970, 73-82 s.
• 112. „Selected Powder Diffraction Data for Minerals”, Published by the Joint Committee on Power Diffraction, Standards 1974, 833 ss.
• 113. Siuta J.: „Ochrona i rekultywacja gleb”, PWRL, 1978.
• 114. Siuta J.: „Ochrona ziemi” LSW 1982, 5-169 s.
• 115. Siuta J.: „Rekultywacja gruntów”. Poradnik, IOŚ, Warszawa 1998, 1- 204 s.
• 116. Skawina T.: „Procesy zniekształcenia gleb w okręgach górniczych i przemysłowych”. Rocz. Glebozn. dodatek do tomu VII, Kraków 1958a, 131-148 s.
• 117. Skawina T.: „Przebieg rozwoju procesów glebotwórczych na zwałach kopalnictwa węglowego”. 1958b, Rocz. Glebozn. dod. do tomu 7, 149-169 s.
• 118. Skawina T: „Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych górnictwa odkrywkowego węgla brunatnego”. Węgiel brunatny, 1963, 3, 151-242 s.
• 119. Skawina T: „Klasyfikacja terenów pogórniczych dla potrzeb rekultywacyjnych”. Ochr. Ter. górniczych, 1968, 2, 6, 3-10 s.
• 120. Skawina T.: „Rezultaty badań nad modelem rekultywacji terenów pogórniczych w Polsce. Zesz. Nauk, AGH, 1969, 212.
• 121. Skawina T.: „Bojarski Z.: „Rekultywacja w działalności górniczej”. Ochr. Ter. górniczych 1965, 3, 8-17 s.
• 122. Skawina T., Greszta J.: „Wyniki doświadczeń nad przydatnością, niektórych drzew i krzewów dla biologicznego zagospodarowania zwałów kopalnianych”. 1959, cz. I Biul., Kom. GOP 22, 83-139 s.
• 123. Skawina T., Trafas M.: „Kryteria oceny przydatności gruntów dla rekultywacji”. XIX Ogólnopolski Zjazd Naukowy PTG Kom. JUNG Puławy 1972.
• 124. Skawina T., Wącholewski T.: „Powstawanie próchnicy w wyniku biologicznej rekultywacji gleb na terenach pogórniczych”. XIX ogólnopolski zjazd NAUK PTG Katowice-Kraków-Puławy, 1972, 424-433 s.
• 125. Skawina T., Zubikowska-Skawina L„ Bojarski Z., Kamieniecki F.: „Zasady ogólne zagospodarowania terenów poeksploatacyjnych górnictwa odkrywkowego węgla brunatnego”. Węgiel brunatny, 1964, 1, 27-33 s.
• 126. Stawiarski J.: „Degradacja środowiska przyrodniczego przez kopalnie odkrywkowe na Dolnym Śląsku w świetle opracowań projektowych COBP Poltegor we Wrocławiu”. W: Ocena degradacji naturalnego środowiska ziem południowo-zachodnich Polski. Mat. konf„ PAN we Wrocławiu, 1979, 223-235 s.
• 127. Stoch L. „Minerały ilaste”. W.G. Warszawa 1974.
• 128. Strzyszcz Z.: „Chemiczne przemiany utworów karbońskich w aspekcie biologicznej rekultywacji i zagospodarowania centralnych zwałowisk”. PAN IPIŚ 1977, 25-57 s.
• 129. Strzyszcz Z.: „Wpływ działalności przemysłowej na zmiany środowiska glebowego”. Arch. Ochr. Śród. 1981, 1, 149-159 s.
• 130. Strzyszcz Z.: „Rekultywacja terenów górnictwa podziemnego”. Wyd. SIGMA, Warszawa 1983a, W: Ochrona i rekultywacja zasobów glebowych” Mat. konf., 1-12 s.
• 131. Strzyszcz Z.: „Oddziaływanie przemysłu w środowisku glebowym i możliwości jego rekultywacji. Ossolineum 1983b, Wrocław.
• 132. Strzyszcz Z. „Przyrodnicze podstawy rekultywacji hałd po kopalnictwie głębinowym węgla kamiennego”. Zesz. Nauk. AGH Sozologia i Sozotechnika, Kraków 1988, z 26, 159-173 s.
• 133. Strzyszcz Z.: „Ocena przydatności odpadów górniczych górnośląskiego zagłębia węglowego do rekultywacji biologicznej”. Arch. Ochr. Śród., 1989, 1-2, 91-123 s.
• 134. Strzyszcz Z.: „Recultivation and landscaping in areas after brown-coal mining in middles-east European countries”. Minesite Recultivation on International Symposium Cottbus, Germany, 6-8 June 1994, 145- 157 s.
• 135. Strzyszcz Z.: „Bezglebowa metoda rekultywacji biologicznej zwałowisk odpadów górnictwa węgla kamiennego”. Wiadomości górnicze 6/1995, 253-258 s.
• 136. Strzyszcz Z.: „Metoda bezglebowa”. W: Eko-Magazyn ekologiczny, 1, 1997.
• 137. Strzyszcz Z.: „Przekształcenia geomechaniczne, hydrologiczne i chemiczne pokrywy glebowej w woj. Katowickim”. Zesz. Prob. Post. Nauk Roln. 1995, z. 418, 117-126 s.
• 138. Strzyszcz Z., Aldag R.: „Zawartość azotu w odpadach górniczych w aspekcie ich biologicznej rekultywacji”. Arch. Ochr. Śród. 3-4, 1978, 123-132 s.
• 139. Strzyszcz Z., Krzaklewski W., Harabin Z.: „Wpływ nawożenia mineralnego na samorzutne zarastanie odpadów górnictwa węgla kamiennego „Smolnica” w toku jego leśnej rekultywacji”. Arch. Och. Śród. 1, 1981, 161-173 s.
• 140. „Systematyka gleb Polski”. Rocznik gleboznawczy. Tom XL, Nr 1’, Warszawa 1989, 148 ss.
• 141. Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B.: „Rośliny Polskie” Cz.Iill, PWN Warszawa 1988, 1019 ss.
• 142. Szafrański Cz„ Stachowski P.: „Właściwości fizyczne, chemiczne i wodne gleb wytworzonych z gruntów pogórniczych”. Rocz. AR w Poznaniu, CCCXVII, 2000, 377-390 s.
• 143. Szerszeń L., Chodak T„ Bogda A., Laskowski S.: „Minerały ilaste gleb bielicowych i brunatnych wytworzonych z różnych skał macierzystych Dolnego Śląska”.! Konferencja Minerały i Surowce Ilaste, Bolesławiec, PAN, Komitet Nauk. Geologicznych. PTM Sekcja Minerałów Ilastych Warszawa 1979, 293-299 s.
• 144. Szwamiowski A.: „Kopalnia węgla brunatnego Turów”. Węgiel brunatny 1992, 2, 21-22 s.
• 145. Środoń J.: „Precise identification of illite, smectite by X-ray powder diffraction”. Clays and Clay Miner. 1980, 28, 401-411 s.
• 146. Terelak M., Motowicka-Terelak T.: „Występowanie pierwiastków śladowych i siarki w glebach użytków rolnych byłego województwa konińskiego i Polski”. Rocz. AR w Poznaniu, CCCXVII, 2000, 65-75 s.
• 147. Tot S.: „PoloCenie v oblasti rekultivacii i ego rezultaty v vengerskoj Narodnoj Respublike v period 1984-1988. Kompolt., 1988.
• 148. Turski R.: „Związki próchniczne gleb polskich”. Rocz. Glebozn. 1986, 37 (2-3): 75-89 s.
• 149. Turski R„ Baran S.: „Degradacja, ochrona i rekultywacja gleb”. Wyd. AR Lublin 1995, 1-163 ss.
• 150. Vogt W.: „Rekultywacja w niemieckim górnictwie węgla brunatnego ze szczególnym uwzględnieniem Reńskiego Zagłębia Węgla Brunatnego”. I Sympozjum Nauk, z cyklu „Górnictwo, a środowisko”, 1992.
• 151. Walczak W.: „Sudety część I Dolny Śląsk”, PWN, Warszawa 1968, 383 ss.
• 152. Wasilewski S.: „Ocena przydatności gruntów pogómiczych Zagłębia konińskiego do rekultywacji rolniczej. Część I, Właściwości gruntów pogómiczych”. Arch. Ochr. Śród. 1979, 1, 57-79 s.
• 153. Wasilewski S.: „Ocena przydatności gruntów pogómiczych Zagłębia konińskiego do rekultywacji rolniczej, część II – Produktywność gruntów pogómiczych, Arch. Ochr. Śród. 3-4. Wrocław 1979, 63-76 s.
• 154. Weretelnik L: „Metody oceny degradacji powierzchni ziemi i kierunki rekultywacji”. W: Ocena degradacji naturalnego środowiska ziem południowo-zachodnich Polski. Mat. konf., PAN we Wrocławiu, 1979, 201-208 s.
• 155. Werner K.: „Verfahren zur landwirtschaftlichen reculivierung von Lippen des Braunkohlenbergbaues”. Akademie der Landwirtschaftswissenchaften der Deutschen Demokratischen Republik Dolzing, 1974.
• 156. Węgorek: „Zmiany właściwości utworów piaszczystych na zwałowisku zewnętrznym kopalni siarki w wyniku rekultywacji leśnej”. Zesz. Prob. Post. Nauk Roln. 418, 1995, 731-736 s.
• 157. Wieruchowska K.: „Rekultywacja terenów pokopalnianych w kopalni węgla brunatnego „Adamów” w Turku”. Praca magisterska - Maszynopis, Wrocław 1998, 55 ss.
• 158. Woś A.: „Zarys klimatu Polski”, BWN, Poznań 1995, 300 ss.
• 159. Wrona A.: „Zmiany użytkowania ziemi w zachodniej części górnośląskiego okręgu przemysłowego”. Arch. Ochr. Śród. 1977, nr 2, 107-130s
• 160. Wysocki W.: „Ocena degradacji gleb spowodowana przez górnictwo odkrywkowe”. 1979, 237-249 s.
• 161. Zagórski Z., Owczarzak W., Мосек A.: „Mineralogiczna charakterystyka skał glebotwórczych dominujących jednostek
• 163. Znamirowska I., Szerszeń L., Karczewska A.: „Procesy glebotwórcze na hałdach materiału odpadowego kopalni łupka łyszczykowego w Krobicy”. Górnictwo odkrywkowe XL, Polanica Zdrój 1998b, 2-3, 285-289 s.