Zmiany w aranżacji placów rynkowych miast lokacyjnych w Polsce południowo-wschodniej po 1945 roku (na wybranych przykładach)

• Autorzy: Kuśnierz-Krupa D. , Krupa M.

Warianty tytułu

EN

Changes in arranging market squares of foundation towns in the south-eastern Poland after 1945 (selected examples)

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Niniejszy artykuł dotyczy problematyki związanej ze zmianami, jakie zaszły po roku 1945 w zagospodarowaniu rynków miast lokacyjnych Polski południowowschodniej. Przedmiotowe zagadnienie opisano na przykładzie trzech wybranych miast: Kołaczyc, Brzostka i Jaślisk. Opisane wyżej zmiany zachodziły w trzech etapach, które były związane z sytuacją polityczno-gospodarczą kraju. Pierwszy etap dokonywał się w okresie zaraz po II wojnie światowej. Wówczas kondycja placów rynkowych zależała od wielkości zniszczeń, jakich na terenie danego ośrodka dokonała wojna. W drugim etapie zmiany w wyglądzie rynków dokonywały się pośrednio pod wpływem ideologii komunizmu. Polegały one m.in. na obsadzaniu rynków zielenią wysoką oraz lokalizacją w ich przestrzeni symboli (pomników) komunizmu, co powodowało zafałszowanie ich pierwotnego charakteru oraz kompozycji. Etap trzeci, który dokonał się, a raczej w wielu przypadkach wciąż się dokonuje, to okres po roku 1989, kiedy to wraz ze stopniową poprawą sytuacji gospodarczej kraju i odejściem od ideologii komunizmu w wielu miastach, także tych na terenie Polski południowowschodniej, obserwujemy działania na rzecz rewaloryzacji przestrzeni rynkowej.

EN

This article concerns the issues connected with changes that took place after 1945 in developing market squares in foundation towns of south-eastern Poland. The main issue was described on the examples of three selected towns: Kołaczyce, Brzostek and Jaśliska. The above mentioned changes took place in three stages which were related to the political-economic situation of the country. The first stage was taking place in the period immediately after World War II. Then the condition of market squares depended on the damage which the war had caused in a given centre. During the second stage changes in the appearance of market squares occurred indirectly under the infl uence of the communist ideology. They involved e.g. planting tall greenery around market squares and locating symbols (monuments) of communism within their space, which resulted in falsifying their original character and composition. The third stage which, in many cases, is still taking place refers to the period after 1989 when, together with the gradual improvement of the economic situation in the country and abandoning the communist ideology, we can observe activities aimed at revalorization of the market space in many towns, also those in south-eastern Poland.

Słowa kluczowe

PL

rynek; Polska południowo-wschodnia po 1945 roku; Brzostek; Kołaczyce; Jaśliska

EN

market square; south-eastern Poland after 1945; Brzostek; Kołaczyce; Jaśliska

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2015
• Tom: Nr 41
• Strony: 49--58
• Opis fizyczny: Bibliogr. 19 poz., fot.

Twórcy

autor

Kuśnierz-Krupa D.

• Instytut Historii Architektury i Konserwacji Zabytków, Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej

autor

Krupa M.

• Zakład Urbanistyki i Architektury, Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska Politechniki Rzeszowskiej

Bibliografia

• [1] Czajkowski J. Budownictwo ludowe w Karpatach w XVI-XIX w.: źródła, komentarze. Wyd. MBL, Sanok, 1988.
• [2] Gajewski B. Jaśliska 1366–1996. Zarys monograficzny. Wyd. Muzeum Okręgowe w Krośnie, Krosno, 1996.
• [3] Jaśliska. Studium Historyczno-Urbanistyczne do planu zagospodarowania przestrzennego miasteczka. Kozakiewicz L. (ed.), P.P. PKZ, O. Warszawa, [mpis], Warszawa, 1964.
• [4] Kalinowski L. Zarys historii budowy miast w Polsce do połowy XIX w. Wyd. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, 1966.
• [5] Kiryk F. Stosunki handlowe Jasła i miast okolicznych z miastami słowackimi. In: Garbacik J. (ed.) Studia z dziejów Jasła i powiatu jasielskiego. PWN, Kraków, 1964.
• [6] Kiryk F. Urbanizacja Małopolski. Województwo sandomierskie XIII-XVI wiek. Wyd. Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego, Kielce, 1994.
• [7] Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego. Cz. 1, obejmująca rzeczy od roku 1105 do roku 1399. Kętrzyński W. (ed.), Zakł. Narodowy im. Ossolińskich, Lwów, 1875.
• [8] Kuśnierz K. Zagadnienia genezy rozplanowania i typologii miast prywatnych XVI i XVII wieku w południowej Małopolsce. Wyd. PK, Kraków, 1988.
• [9] Kuśnierz K. Sieniawa. Historia rozwoju przestrzennego. Wyd. PK, Kraków, 2001.
• [10] Kuśnierz-Krupa D. Dziedzictwo kulturowe miast – szansa rozwoju czy przeszkoda – na przykładzie wybranych małych miast Podkarpacia. In: Gyurkovich J. (ed.) Future of the cities – cities of the future, Przyszłość miast – miasta przyszłości. Wyd. PK, Kraków, 2014.
• [11] Kuśnierz-Krupa D., Krupa M. Średniowieczny rynek jako „serce miasta” (na przykładzie rynku Skawiny w Małopolsce). Czasopismo Techniczne. Architektura 2008;105(z. 3-A):119-125.
• [12] Kuśnierz-Krupa D. Jaśliska w pierwszej dekadzie XXI wieku. In: Juzwa N., Sulimowska-Ociepka A.(ed.) Odnowa krajobrazu miejskiego. Przyszłość miast średniej wielkości. T. 1. WA PŚl, Gliwice, 2014.
• [13] Kuśnierz-Krupa D. Jaśliska w Średniowieczu na tle miast dawnego powiatu bieckiego. Wyd. PK, Kraków, 2013.
• [14] Kuśnierz-Krupa D. Fundacje miejskie Benedyktynów tynieckich w Małopolsce Południowej w okresie Średniowiecza, Wyd. PK, Kraków, 2014.
• [15] Słownik geografi czny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. IV. Sulimierski F., Chlebowski W., Walewski W. (ed.), nakładem W. Walewskiego, Warszawa, 1883.
• [16] Stanaszek B. Brzostek i okolice. Wyd. 3. Tow. Miłośników Ziemi Brzosteckiej w Brzostku, Brzostek, 1997.
• [17] Tołwiński T. Urbanistyka. T. 1. Budowa miasta w przeszłości. Ministerstwo Odbudowy, Warszawa, 1947.
• [18] Wróbel T. Zarys historii budowy miast. Zakł. Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1971.
• [19] Żaki A. Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecznej. Zakł. Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1974.