Analysis of the 15^th- and 16^th-century building development of the western suburbs of Cracow as an example of research into the lost architecture of the town

• Autorzy: Petrus K.

Warianty tytułu

PL

Analiza piętnasto- i szesnastowiecznej zabudowy zachodnich przedmieść Krakowa przykładem badań nad zaginioną architekturą miasta

• Języki publikacji: EN PL

Abstrakty

EN

In this article an attempt has been made to answer the question to what extent the use of exclusively traditional, archival research methods enables us to determine typical town-planning and architectural features of the 15^th- and 16^th-century residential development of the western suburbs of Cracow, including the iuridica of Garbary. After developing that historically valuable area, forming today a part of the city centre (Śródmieście) marked by Łobzowska, Dunajewskiego, Podwale, Jabłonowskich, Piłsudskiego streets and Mickiewicza i Słowackiego avenues, no material traces have remained – the old city suburbs were completely destroyed in the times of the Swedish invasion, the written sources have proved to be meagre, no iconographic sources exist, while the urban residential development erected in place of iuridica in the second half of the 19^th and the beginning of the 20^th centuries does not allow us to conduct extensive archaeological research.

PL

W niniejszym artykule podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, na ile użycie wyłącznie tradycyjnych, opartych na analizie materiałów źródłowych, metod badawczych umożliwia określenie charakterystycznych cech urbanistycznych i architektonicznych piętnasto- i szesnastowiecznej zabudowy mieszkalnej zachodnich przedmieść Krakowa, w tym dawnej jurydyki Garbary. Po zagospodarowaniu tego niezwykle cennego historycznie obszaru, stanowiącego dziś fragment Śródmieścia zakreślony ulicami Łobzowską, Dunajewskiego, Podwale, Jabłonowskich, Piłsudskiego oraz Alejami Mickiewicza i Słowackiego, nie pozostały bowiem jakiekolwiek ślady materialne – dawne przedmieście zostało całkowicie zniszczone w czasie najazdu szwedzkiego, źródła pisane są skąpe, brak jest źródeł ikonograficznych, a wzniesiona w miejscu jurydyki w drugiej połowie XIX i na początku XX stulecia wielkomiejska dzielnica mieszkalna nie pozwala na przeprowadzenie kompleksowych badań archeologicznych.

Słowa kluczowe

EN

Garbary (Tanner’s Suburb); Cracow; suburbs; urban systems; architectural development; urban development

PL

Garbary; Kraków; przedmieście; urbanistyka; rozwój przestrzenny

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki
• Czasopismo: Czasopismo Techniczne. Architektura
• Rocznik: 2015
• Tom: Y. 112, iss. 6-A
• Strony: 155--166
• Opis fizyczny: Bibliogr. 25 poz.

Twórcy

autor

Petrus K.

• Institute of History of Architecture and Monument Preservation, Faculty of Architecture, Cracow University of Technology

Bibliografia

• [1] Atlas historyczny miast polskich, collective work edited by R. Czaja, v. V Małopolska, issue 1, Kraków 2007.
• [2] Banach J., Dawne widoki Krakowa, Kraków 1983.
• [3] Bieniarzówna J., Małecki J.M., Kraków w wiekach XVI–XVIII, Dzieje Krakowa, v. 2, Kraków 1984.
• [4] Grabowski A., Przedmieścia i okolice Krakowa. Wypisy z Dzieł, Kraków 2007.
• [5] Kolak W., Inwentarz akt jurydyk krakowskich 1412–1809, Warszawa 1968.
• [6] Kolak W., Jurydyki Krakowskie, “Archeion”, v. XXXVIII, 1962, 219–240.
• [7] Księga wiertelnicza krakowska, published by K. Jelonek-Litewka, A. Litewka, Ł. Walczy, część I (1568–1577), Kraków 1997; cześć II (1578–1591), Kraków 1998; część III (1592–1597), Kraków 1999; część IV (1598–1606), Kraków 2000.
• [8] Krasnowolski B., Młynówka Królewska – geneza i przekształcenia, “Rocznik Krakowski”, v. LXIX, Kraków 2003, 25–32.
• [9] Laberschek J., Rozwój przestrzenny krakowskiego zespołu osadniczego extra muros XIII–XVIII w., [in:] Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, collective work edited by J. Wyrozumski, Kraków 2007, 297–354.
• [10] Leszczyńska-Skrętowa Z., Czarna Ulica, [in:] Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, part 1, v. 3, Wrocław–Łódź 1985, 438–439.
• [11] Leszczyńska–Skrętowa Z., Czarna Wieś, [in:] Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, part 1, v. 3, Wrocław–Łódź 1985, 439–441.
• [12] Lustracja dróg województwa krakowskiego z roku 1570, ed. B. Wyrozumska, Wrocław 1971.
• [13] Petrus K., Największe przedmieście Krakowa. Zarys rozwoju przestrzennego Garbar, część I, “Czasopismo Techniczne”, 5-A/2011, 139–151.
• [14] Petrus K., Największe przedmieście Krakowa. Zarys rozwoju przestrzennego Garbar, część II, “Czasopismo Techniczne”, 5-A/2011, 153–163.
• [15] Pieradzka K., Garbary, przedmieście Krakowa (1363–1587), Kraków 1931.
• [16] Rączka J.W., Młyny królewskie w krajobrazie Krakowa, part 1, “Teka Komisji Urbanistyki i Architektury”, v. XII, 1978, 19–29.
• [17] Rączka J.W., Młyny królewskie w krajobrazie Krakowa, part 2, “Teka Komisji Urbanistyki i Architektury”, v. XIII, 1979, 7–16.
• [18] Sikora F., Bieniasza Młyn, [in:] Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, part. 1, v. 1, Wrocław–Gdańsk 1980, 97–99.
• [19] Sikora F., Dębny Młyn, [in:] Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, part 1, v. 3, Wrocław–Łódź 1985, 538–539.
• [20] Supranowicz E., Nazwy ulic Krakowa, Kraków 1995.
• [21] Tobiasz M., Jak powstały przedmieścia Krakowa?, Warszawa–Kraków 1972.
• [22] Tomkowicz S., Ulice i place Krakowa w ciągu dziejów, ich nazwy i zmiany postaci, Kraków 1926.
• [23] Wiśniewski J., Garbary, [in:] Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, part 1, v. 4, Wrocław–Łódź 1986, 693–706.
• [24] Wiśniewski J., Gerlacha, następnie Kutlowski Młyn, [in:] Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, part 1, v. 4, Wrocław–Łódź 1986, 721–723.
• [25] Wiśniewski J., Fryszbark, [in:] Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, part 1, v. 4, Wrocław–Łódź 1986, 685–686.