Transformacja i genius loci miejscowości letniskowych w Paśmie Otwockim od końca XIX wieku, w wieku XX i obecnie

• Autorzy: Wośko-Czeranowska Agnieszka
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Na przełomie XIX i XX wieku walory krajobrazowe i klimatyczno-uzdrowiskowe dzisiejszego Pasma Otwockiego stały się istotnymi czynnikami wpływającymi na dynamiczny rozwój osiedli o charakterze uzdrowiskowym lub letniskowym leżących w sąsiedztwie Warszawy. Miasta i miejscowości powstawały przede wszystkim w sąsiedztwie realizowanych w tym okresie linii kolejowych, a zwłaszcza w rejonach stacji i przystanków kolejowych: Drogi Żelaznej Nadwiślańskiej - nazywanej powszechnie Koleją Nadwiślańską oraz wąskotorowej Jabłonowskiej Kolejki Dojazdowej. Entuzjastami, którym Pasmo Otwockie zawdzięcza swoje istnienie i rozwój byli właściciele terenów, przedsiębiorcy, mieszkańcy, a także letnicy przyjeżdżający na wypoczynek z Warszawy. Wielu z nich było wizjonerami, którzy wypromowali nieznane wcześniej formy działalności lub inwestowania: profesor Józef Geisler - lekarz i specjalista w leczeniu chorób płuc, właściciele terenów: Michał Elwiro Andriolli w Brzegach (Świder), Ksawery Branicki w Aninie i Karol Jakub Hanneman w Falenicy. Otwock w 1924 r. uznany został za uzdrowisko. Na północ od niego funkcjonowały gminy wiejskie o charakterze letniskowym (Gmina Wawer, Gmina Letnisko Falenica). W kolejnych latach miasta i miejscowości rozwijały się dynamicznie. Stawały się bazą letniskową i noclegowo-wypoczynkową dla mieszkańców Warszawy i zyskiwały coraz większą popularność. Obiektami, które kojarzą się nierozerwalnie z pasmem otwockim jest budownictwo świdermajer. Obecnie określenie to dotyczy głównie budynków mieszkalnych, letniskowych i pensjonatowych oraz użyteczności publicznej (występujących mnie powszechnie) reprezentujących cechy wspólne odnoszące się do bryły, budulca, konstrukcji, detalu architektonicznego itp., które powstawały w latach 1880-1939 na w miejscowościach usytuowanych wzdłuż linii otwockiej. Przy ich realizacji stosowano konstrukcję drewnianą, wykorzystując zazwyczaj powszechnie dostępne sosnowe belki, kantówki i deski. II wojna światowa zdziesiątkowała mieszkańców letnisk Pasma Otwockiego, przede wszystkim pochodzenia żydowskiego. Zniszczeniu uległa infrastruktura i liczne obiekty, zwłaszcza drewniane. Kolejne lata przyniosły wiele zmian: natury administracyjno-terytorialnej, powstawanie nowych osiedli, wprowadzanie odmiennych od tradycyjnych form zabudowy, jej intensyfikację, wkraczanie urbanizacji na tereny leśne, zlewanie się osiedli w jeden organizm, wydrzewianie działek, wprowadzenie wtórnych podziałów, zmniejszanie powierzchni biologicznie czynnej, zanieczyszczenie powietrza, rozwój infrastruktury podziemnej i komunikacyjnej itp. Tożsamość i genius loci Pasma Otwockiego są cały czas odczuwalne. Wciąż atrakcyjne są tereny leśne, piaszczyste wydmy, rzeki Świder i Wisła, liczne obiekty współczesne i historyczne, a zwłaszcza świdermajery.

Słowa kluczowe

PL

genius loci; Otwock; Falenica; Wawer; świdermajer

• Wydawca: Komitet Architektury i Urbanistyki PAN ; Politechnika Warszawska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki
• Rocznik: 2021
• Tom: T. 66, z. 1
• Strony: 4--16
• Opis fizyczny: Bibliogr. 22 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Wośko-Czeranowska Agnieszka

• Wydział Architektury Politechnika Warszawska

Bibliografia

• Ajdacki P., Spacerownik Otwocki - Przewodnik historyczno-sentymentalny, Otwock 2012
• Andriolli artysta, patriota, wizjoner, red. Tabendzki J., Warszawa 1988
• Centroni A., Styl ”Świdermajer” architektura do zachowania - Lo stile „Świdermajer” un’architettura da tutelare, Józefów 2011
• Cichy A., Znaczenie ozdobnego deskowania w periodyzacji drewnianej architektury w paśmie otwockim problematyka badawcza i konserwatorska, „Ochrona Zabytków”, 2007, nr 3
• Czaplicki W., Przewodnik po Otwocku, Warszawa 1906
• Czerniawski J., Wawer. Korzenie i współczesność, Warszawa 2008
• Diehl E., Wille w Otwocku i warunki pobytu tamże, Warszawa 1893
• Dobrzyńska J. 1995, Falenica moja miłość, Warszawa 1995
• Górski M., Lach W., Jak wyremontować świdermajer, Warszawa, Otwock 2016
• Herz L., Okolice Otwocka, Warszawa 1979
• Kałuszko J., Ajdacki P., Otwock i okolice, Pruszków 2006
• Kasprzycki J., Majewski J.S., Korzenie miasta, tom VI, Niedaleko od Warszawy, Warszawa 2004
• Letniska Falenickie. Odbitka z „Informatora Uzdrowisk, Letnisk i Osiedli Podstołecznych pn. Lato pod Warszawą”, Warszawa 1938
• Lewandowski R., Brzegi Andriollego, Józefów 2010
• Lewandowski R., Droga Żelazna nadwiślańska, Józefów 2007
• Lewandowski R., Kronenberg, Andriolli i wilegiatura czyli podwarszawskie letniska linii otwockiej, Józefów 2012
• Lewandowski R., Letniska Falenickie 1938, Józefów 2012
• Piątkowski H., Dobrzycki H., Andriolli w sztuce i życiu społecznym, Warszawa 1904
• Pustoła-Kozłowska E., Z przeszłości Otwocka - „wzorowej miejscowości leczniczej, „Mazowsze”, 1994, vol. 3, nr 2
• Wośko-Czeranowska, A., Falenica i okolice - katalog detalu stosowanego w budownictwie drewnianym, Warszawa 1993
• Wośko-Czeranowska, A., Osie rozwoju w strukturach słabo zurbanizowanych, na przykładzie Falenicy - eksperyment zrealizowany i realizowany, „Urbanistyka. Międzyuczelniane Zeszyty Naukowe”, 2017, z. 23
• Wośko-Czeranowska, A., Zaklęte w drewnie - bajanie o falenickich letniakach, Warszawa 1993

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).