Ocena wrażliwości środowiska geologicznego na zanieczyszczenia w planowaniu przestrzennym na przykładzie obszaru okolic Orli na Podlasiu

• Autorzy: Falkowska Ewa

Warianty tytułu

EN

Assessment of the geological environment susceptibilities to pollution in land planning based on the Orla area (eastern part of the Polish Lowlands)

• Konferencja: Ogólnopolskie Sympozjum "Współczesne Problemy Geologii Inżynierskiej w Polsce"(3 ; 31.05-1.06.2007 ; Puszczykowo, Polska)
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Badania przeprowadzone na obszarze Równiny Bielskiej w okolicach Orli w celu określenia prawidłowości rozmieszczenia naturalnych barier izolacyjnych (geologicznych) wskazują na występowanie związku pomiędzy genezą form geomorfologicznych a zdolnościami do zatrzymywania zanieczyszczeń osadów budujących ich strefę przypowierzchniową. W ramach badań wykonano kartowanie geologiczne z wykorzystaniem zdjęć lotniczych oraz określono skład granulometryczny, zawartość węglanu wapnia, zawartość substancji organicznej, pH, pojemność wymiany kationowej (CEC) oraz zawartość Cu, Cr, Co, Zn, Pb dla reprezentatywnych próbek gruntów. Morfogeneza obszaru, związana z procesem deglacjacji arealnej, spowodowała powstanie różnorodności litologicznej i strukturalnej tej strefy, a w konsekwencji także odmienności właściwości izolacyjnych osadów. Wysoczyznę morenową w okolicach Orli, ze względu na niską wodoprzepuszczalność i wysokie wartości pojemności sorpcyjnej budujących ją osadów, można uznać za obszar występowania naturalnej bariery izolacyjnej. Potencjalne zagrożenie stanowić tu może jednak odpływ ewentualnych zanieczyszczeń ze spływem powierzchniowym w kierunku stref o gorszych własnościach izolacyjnych, takich jak równiny akumulacyjne, tarasy kemowe lub fluwioglacjalne równiny piaszczyste. Rolę bariery izolacyjnej spełniają także organiczne utwory obniżeń wytopiskowych - torfy i namuły. Tarasy kemowe wysoczyzny zbudowane z piasków są strefami ułatwionej migracji potencjalnych zanieczyszczeń. O wysokim poziomie zagrożenia tych stref decyduje też płytkie położenie zwierciadła wód gruntowych. Dlatego lokalizacja obiektów uciążliwych w strefach występowania kemów i równin akumulacyjnych wymaga rozważenia konieczności zastosowania sztucznych barier izolacyjnych. W rejonie Orli stwierdzono również występowanie strefowości układu form geomorfologicznych. W sąsiedztwie doliny Białki i Orlanki powstały obszary o skomplikowanej budowie geologicznej i mozaikowym układzie wychodni. Natomiast fragmenty wysoczyzn morenowych oddalone od dolin rzecznych charakteryzują się występowaniem większych i jednorodnych litologicznie form. Jest to prawidłowość, która w znacznym stopniu powinna ułatwiać proces planowania przestrzennego.

EN

Estimating the level of geological environment degradation risk appears to be a very important element of land planning. Among other things it should include an assessment of the soils susceptibility to pressure from anticipated anthropogenic factors. With the aim of such an assessment, investigations were carried out in the part of the Bielska Plain near Orla (eastern part of the Polish Lowlands). A geomorphologic model of the area was constructed as well as the evaluation of the susceptibility of cover soils to pollution. Lithological characteristics of deposits, filtration coefficient, cation exchange capacity (CEC) and heavy metal content (Pb, Cd, Cu, Cd, Cr, Zn, Co) were adopted as indicators of deposits’ pollution retention abilities. The connection between the presence of natural insulation barriers, and the geological setting and origin of postglacial areas in the Bielska Plain area was established. The geomorphology of the studied area was as the result of areal deglaciation. Typical morphological forms in the analyzed area include moranic plateau, melt-out depressions, side valleys connecting postglacial smaller melt- outs on the plateau and accumulation plains with a high-stand or ice-dammed sandy-silty or sandy cover. These forms are of different sediments which are characterized by different physical and chemical properties. Due to very high sorption abilities, low permeability potential and cohesive soils of morainic plateau and organic sediments form a natural barriers protecting groundwater from pollution.

Słowa kluczowe

PL

Równina Bielska; grunty; litogeneza; bariera izolacyjna; właściwości sorpcyjne

EN

Bielska Plain; soils; lithogenesis; isolation barriers; sorption abilities

• Wydawca: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza. Instytut Geologii
• Czasopismo: Geologos
• Rocznik: 2007
• Tom: Vol. 11
• Strony: 151--162
• Opis fizyczny: Bibliogr. 9 poz.

Twórcy

autor

Falkowska Ewa

• Uniwersytet Warszawski, Wydział Geologii, Katedra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych, 02-089 Warszawa, ul. Żwirki i Wigury 93

Bibliografia

• Dobrzański B., Siuta J., Strzemski M., Witek T., Zawadzki S., 1973. Zarys charakterystyki gleb Polski. Wyd. Geol., Warszawa.
• Brud S., 2000. Próba wyznaczenia południowej granicy zasięgu fazy północnomazowieckiej (stadiału Wkry) zlodowacenia Warty na obszarze arkusza Bielsk Podlaski (Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000) na podstawie stopnia jeziorności. Warsztaty terenowe: „Osady, struktury deformacyjne i formy warciańskiej strefy glacjomarginalnej na Nizinie Podlaskiej”, s. 13-14.
• Falkowski E., Falkowski T., Granacki W., Karabon J., Kraużlis K., 1988. Morfogeneza sieci rzecznej obszaru woj. bialskopodlaskiego w nawiązaniu do prawdopodobnego przebiegu deglacjacji. Przegląd Geologiczny 11: 619-630.
• Mojski J.E., Nowicki A., 1961. Kemy okolic Bielska Podlaskiego. Kwartalnik Geologiczny 5.
• Mojski J.E., 1988. Zanik lądolodu warciańskiego na Nizinie Podlaskiej. W: Pękala K. (red.) IV Zjazd Geomorfologów Polskich. Referat i komunikaty. UMCS, Lublin: 361-366.
• Musiał A., 1992. Studium rzeźby glacjalnej północnego Podlasia. Rozprawy Uniwersytetu Warszawskiego, 403.
• Myślińska E., 2001. Laboratoryjne badania gruntów. PWN, Warszawa.
• Pazdro Z., Kozerski B., 1990. Hydrogeologia ogólna. Wyd. Geol., Warszawa.
• Tucker B.M., 1974. Laboratory procedures for ion Exchange measurements on soils. Com. Sci. Ind Res. Org. Australia.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).