Morfo- i osadotwórcze skutki zmian poziomu jeziora Jasień w późnym vistulianie i holocenie

• Autorzy: Florek W. , Majewski M.

Warianty tytułu

EN

Geomorphological and sedimentological impact of lake level changes in the late Vistulian and Holocene, Jasień lake

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Wykorzystując wcześniej opublikowane prace oraz materiały jeszcze nieopublikowane, autorzy przeprowadzili ocenę danych geologicznych i paleobiologicznych zebranych w rynnie jeziora Jasień z punktu widzenia paleogeograficznego, a przede wszystkim paleohydrologicznego. Analiza ta wykazała trafność większości uwag zawartych we wcześniejszych pracach W. Florka i jego współpracowników traktujących o zmianach poziomu jezior występujących na dnie rynny jeziora Jasień. Nowsze dane paleobiologiczne i geologiczne pozwoliły na uściślenie wcześniejszych danych i ich korektę.

EN

The paper focuses on palaeogeography and, dominantly, palaeohydrology of the Jasień lake trough. The analysis is based on re-assessment ofpreviously published geological and palaeobiological data, as well as on new, yet unpublished materials. Geomorphic evidence for lake level changes within the trough includes lake shore terraces, relict cliffs from earlier stages of higher lake stands, small and flattened coastal bars, plains built of limnic and palustrine deposits, and deltas formed by tributary streams (mainly by Obrówka). The current appearance ofall these landforms is the outcome ofprocesses acting since the stabilization of lake level in the Atlantic period. The following deposits of late Pleistocene age have been recognized in the Jasień lake trough: outwash sand and gravel, varved clays, calcareous gytja, lake marl with malacofauna, detrital gytja, and moss peat. The Holocene is represented by calcareous, calcareous-detrital and detrital gytja, variously decomposed peat and charcoal. The origin oflake sedimentary sequences was connected with lake level changes. In the late Vistulian the lake stands were considerably higher than today, whereas in the early Holocene the lake level dropped below the present one. Since the middle ofthe Atlantic period lake stands in the Jasień trough have fluctuated very little because the main lake is open at the downstream end, whereas dry periods have resulted in minor oscillations, up to 1 m. Recent drainage and channelization works have contributed to the lake level drop by a similar value.

Słowa kluczowe

PL

jezioro Jasień; terasa jeziorna; osady jeziorne; paleogeografia; holocen

EN

Jasień lake; limnic terrace; limnic deposits; palaeogeography; Holocene

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2008
• Tom: Vol. 7
• Strony: 35--42
• Opis fizyczny: Bibliogr. 27 poz., rys.

Twórcy

autor

Florek W.

• Akademia Pomorska w Słupsku, Zakład Geomorfologii i Geologii Czwartorzędu, ul. Partyzantów 27, 76-200 Słupsk

autor

Majewski M.

• Akademia Pomorska w Słupsku, Zakład Geomorfologii i Geologii Czwartorzędu, ul. Partyzantów 27, 76-200 Słupsk

Bibliografia

• Alexandrowicz S.W. 1983. Malakofauna z wierceń i sond w dolinach Słupi i Łupawy (maszynopis w Instytucie Geografii AP w Słupsku).
• Alexandrowicz S.W. 1989. Zespoły mięczaków w osadach późnego glacjału i holocenu doliny Słupi, Zeszyty Naukowe AGH, Geologia, 15, 1–2: 129–153, 207–209.
• Błaszkiewicz M. 1998. Dolina Wierzycy, jej geneza oraz rozwój w późnym plejstocenie i wczesnym holocenie. Dokumentacja Geograficzna IGiPZ PAN, 10, Warszawa.
• Błaszkiewicz M. 2005. Późnoglacjalna i wczesnoholoceńska ewolucja obniżeń jeziornych na Pojezierzu Kociewskim (wschodnia część Pomorza). Prace Geograficzne IGiPZ PAN. 201, Warszawa.
• Czaja M., Skrzypczak M. 2000. Ewolucja południowej części jeziora Obrowo Duże w świetle zmienności fauny Cladocera (Crustacea) strefy płytko i średniowodnej. [W:] IV Konferencja „Geologia i geomorfologia pobrzeża i południowego Bałtyku”. Streszczenia wystąpień i przewodnik wycieczki, Słupsk–Ustka 12–13.10.2000. Pomorska Akademia Pedagogiczna, Słupsk, s. 10–12.
• Florek W. 1991. Postglacjalny rozwój dolin rzek środkowej części północnego skłonu Pomorza. WSP, Słupsk, s. 238.
• Florek W. 1992. Rozwój doliny Łupawy w późnym vistulianie i holocenie. [W:] K. Korzeniewski (red.), Zlewnia przymorskiej rzeki Łupawy i jej jeziora, WSP, Słupsk, s. 9–41.
• Florek W. 1996. Ewolucja jeziora Jasień w późnym vistulianie i holocenie – stan badań. [W:] W. Florek (red.), 45 Zjazd Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Przewodnik wycieczek. WSP, Słupsk, s. 133–140.
• Florek W., Alexandrowicz S.W., Pazdur A. 1999. Zmiany poziomu wody w jeziorze Jasień na tle ewolucji środowiska w późnym vistulianie i holocenie. [W:] A. Pazdur, A. Bluszcz, W. Stankowski, L. Starkel (red.), Geochronologia górnego czwartorzędu Polski w świetle datowania radiowęglowego i luminescencyjnego, WIND-J. Wojewoda, Wrocław, s. 199–206.
• Florek W., Pazdur A. 2000. Radiocarbon age oforganogenic sediments in Lake Jasień subglacial channel and their paleogeographical significance. Geochronometria, 18: 41–45.
• Keilhack K. 1897. Glaziale Hydrographie, Neure Forschungen aufdem Gebiet der Glazialgeologie in Norddeutschland erläutert an einingen Beispielen. Jahrbuch der Königlische Preußische Geologische Landesanstalt, 18, Berlin.
• Keilhack K. 1898. Die Stillstandslagen des letzten Inlandeises und die hydrographische Entwicklung des Pommerschen Küstengebietes. Jahrbuch der Königlische Preußische Geologische Landesanstalt, 19: 90–152.
• Majewski M. 2006. Procesy denudacyjne w rynnie jeziora Jasień. Praca doktorska (maszynopis w Bibliotece Wydziału Geografii i Studiów RegionalnychUniwersytetu Warszawskiego).
• Miotk-Szpiganowicz G. 1997. Sprawozdanie z wyników analizy palinogicznej osadów j. Jasień – rdzeń B-4 – wykonanych dlaWSP w Słupsku (maszynopis w Instytucie Geografii AP w Słupsku).
• Miotk-Szpiganowicz G., Niska M. 2008. Ewolucja środowiska w rynnie jeziora Jasień w obrazie palinologicznym i zmian fauny Cladocera. Landform Analysis, 7: 102–112.
• Nowaczyk B. 1998. Struktura osadów budujących formy limniglacjalne, terasy jeziorne oraz wały brzegowe i jej wymowa paleogeograficzna. [W:] E. Mycielska-Dowgiałło (red.), Struktury sedymentacyjne i postsedymentacyjne w osadach czwartorzędowych i ich wartość interpretacyjna. Uniwersytet Warszawski, s. 261–281.
• Nowaczyk B., Alexandrowicz S.W., Hałas S., Pazdur A. 1999. Rozwój rynny jeziornej jezior: Małe Głuche i Duże Głuche. [W:] A. Pazdur, A. Bluszcz, W. Stankowski, L. Starkel (red.), Geochronologia górnego czwartorzędu Polski w świetle datowania radiowęglowego i luminescencyjnego, WIND-J. Wojewoda, Wrocław, s. 207–213.
• Niewiarowski W. 1987. Development ofLake Strażym (Brodnica Lake district) during Late Glacial and Holocene. Acta Palaeobotanica 27, 1: 251–268.
• Petelski K., Florek W. 2002. Kenozoiczna morfogeneza rynny jeziora Jasień. [W:] A. Traczyk, A. Latocha (red.), VI Zjazd Geomorfologów Polskich „Środowiska górskie – ewolucja rzeźby”, Jelenia Góra 11–14 września 2002. Streszczenia referatów i posterów. Wrocław, s. 106–107.
• Petelski K., Florek W. 2004. Morfogeneza rynny jeziora Jasień w kenozoiku. [W:] Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych 4: 351–361.
• Roszko L. 1968. Recesja ostatniego lądolodu z terenu Polski. [W:] R. Galon (red.), Ostatnie zlodowacenie skandynawskie w Polsce, Prace Geograficzne IG PAN, 74: 65–100.
• Starkel L. 1977. Paleogeografia holocenu. PAN, Warszawa.
• Stasiak J. 1971. Holocen Polski północno-wschodniej. Rozprawy Uniwersytetu Warszawskiego, 47: 1–110.
• Sylwestrzak J. 1972. Zagadnienia recesji krawędzi lodowej lobu bytowskiego i uwagi o rozwoju morfologicznym doliny górnej Łupawy. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego, Geografia, 2: 23–49.
• Sylwestrzak J. 1973. Rozwój sieci dolinnej na tle recesji lądolodu w północno-wschodniej części Pomorza. Gdańsk.
• Sylwestrzak J. 1978. Rozwój sieci dolinnej na Pomorzu pod koniec plejstocenu. Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk.
• Żurek S., Florek W. 2003. Kopalne jeziora i torfowiska w rejonie jeziora Jasień (Wysoczyzna Polanowska). [W:] R.K. Borówka, A. Witkowski (red.), Człowiek i środowisko przyrodnicze Pomorza Zachodniego. II. Środowisko abiotyczne. Oficyna In Plus, Szczecin, s. 57–65.