Kilka uwag na temat historii ogrodu przy zamku w Janowcu w czasach Firlejów i Lubomirskich

• Autorzy: Janowski Piotr Józef

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK74JANOWIEC

Warianty tytułu

EN

Remarks on the history of the Janowiec castle garden in the time of the Firlej and Lubomirski families

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Zagadnienie istnienia ogrodu przy zamku w Janowcu w czasach Firlejów i Lubomirskich pozostawało dotychczas na marginesie dociekań naukowych, a niniejszy artykuł stanowi przyczynek do dalszych badań nad tym tematem. Analiza źródeł archiwalnych połączona z opisem tła historycznego, a także zagadnień z historii sztuki, szczególnie w zakresie twórczości Santi Gucciego, pozwoliła na postawienie hipotezy, że na wschodnim przedpolu zamku w Janowcu w drugiej połowie XVI wieku założono renesansowy ogród ozdobno-użytkowy. Potwierdzono również, że za czasów Lubomirskich w rezydencji janowieckiej uprawiano rośliny egzotyczne eksponowane w okresie letnim zapewne w przestrzeni dziedzińca i ogrodu. Omówiono także dzieje założenia pod koniec XVIII wieku oraz wskazano na możliwość praktycznego wykorzystania części ustaleń autora do wzbogacenia ekspozycji muzealnej zespołu zamkowego w Janowcu – oddziału Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym.

EN

The issue of the existence of a garden at Janowiec Castle in the times of the Firlej and Lubomirski families has so far remained on the margins of academic inquiry, and this paper is a contribution to further research on this topic. An analysis of archival sources combined with a documentation of the historical background, as well as issues from the history of art, especially with regard to the work of Santi Gucci, allowed the formulation of the hypothesis that a Renaissance ornamental garden was established in the eastern foreground of Janowiec Castle in the second half of the sixteenth century. It was also confirmed that during the time of the Lubomirski family, exotic plants were grown in the Janowiec residence, probably displayed in the courtyard and garden space during summer. This paper also discusses the layout’s history towards the end of the eighteenth century and indicates the possibility of practical use of some of the author’s findings to enrich the museum exhibition of the castle complex in Janowiec—a branch of the Vistula Museum in Kazimierz Dolny.

Słowa kluczowe

PL

zamek w Janowcu; ogród Santi Gucci; Firlejowie; Lubomirscy

EN

Janowiec Castle; garden Santi Gucci; Firlej family; Lubomirski family

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2023
• Tom: Nr 74
• Strony: 143--157
• Opis fizyczny: Bibliogr. 45 poz., fot.

Twórcy

autor

Janowski Piotr Józef

• Wydział Historii i Dziedzictwa Kulturowego Uni- wersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie

• https://orcid.org/10.48234/WK74JANOWIEC

Bibliografia

• Archiwalia / Archive materials
• 1. (ANKr) Archiwum Narodowe w Krakowie
• 2. (ZZG) Zbiór Zygmunta Glogera, sygn. 550: Regestr drzewek w ogrodzie janowickim będących i naczynia p. Palenckiemu ogrodnikowi zamkowemu oddanych 27 aug[usti] 1730.
• 3. (BOss) Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu
• 4. Rkps 5256: Autografy królów polskich oraz monarchów obcych z lat 1460–1838.
• 5. Rkps 180: Kopiariusz przywilejów, nadań, donacji i innych akt wystawianych przeważnie przez królów polskich w latach 1516–1588.
• Teksty źródłowe / Source texts
• 6. Grabowski Ambroży, Starożytności historyczne polskie, czyli pisma i pamiętniki do dziejów dawnej Polski, listy królów i znakomitych mężów, t. 1, Kraków 1840.
• 7. Przezdziecki Aleksander, Jagiellonki polskie w XVI w., t. IV, Kraków 1868.
• 8. Rachunki budowy zamku krakowskiego 1532, „Źródła do Dziejów Wawelu”, t. 17, opr. Marek Ferenc, red. Ryszard Skowron, Kraków 2003.
• 9. z Tańskich Hoffmanowa Klementyna, Opisy różnych okolic Królestwa Polskiego, t. I, Wrocław 1833.
• Opracowania / Secondary sources
• 10. Bogdanowski Janusz, Królewski ogród na Łobzowie, cz. I: Historia przemian. Okres świetności (XIV–XVII w.), „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury” 1990, t. 24, s. 15–25.
• 11. Chachaj Marian, Wykształcenie Firlejów w XVI–XVII wieku, [w:] I Janowieckie Spotkania Historyczne. Firlejowie, red. Andrzej Szymanek, Janowiec 1999.
• 12. Chrzanowski Władysław, Przewodnik po Janowcu, [b.m.w.] 1930.
• 13. Fabiański Marcin, Zamek króla Zygmunta I na Wawelu, Kraków 2017.
• 14. Fischinger Andrzej, Santi Gucci. Architekt i rzeźbiarz królewski XVI wieku, Kraków 1969.
• 15. Grabowski Ambroży, Kraków i jego okolice, wyd. 3, Kraków 1836.
• 16. Gromnicki Jan, Jeszcze o badaniach ogrodów i parków zabytkowych z zastosowaniem metody archeologicznej, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2007, nr 22, s. 39–46.
• 17. Gruszecki Andrzej, Zamek w Janowcu w świetle badań, [w:] Ruiny ż ywe, red. Maria Brykowska, Janowiec 2007.
• 18. Hajduk Olga M., Gucci Santi Romolo, [w:] Słownik achitektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, red. Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, Warszawa 2016.
• 19. Jaroszyński Filip, „Winnica zamek Janowiec” – projekt odtworzenia uprawy winorośli na skarpie zamkowej, „Notatnik Janowiecki” 2008, nr 15, s. 233–238.
• 20. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, woj. kieleckie, pow. kozienicki, t. III, z. 6, opr. Michalina Kwiczala, Katarzyna Szczepkowska, Jerzy Z. Łoziński, Warszawa 1958.
• 21. Klimek Beata, Zamek w Janowcu nad Wisłą – fazy budowy, przeprowadzone prace i ocena stanu technicznego poszczególnych części zamku, [w:] Ochrona i konserwacja ruin zamkowych – wybrane problemy i przykłady, red. Bogusław Szmygin, Piotr Molski, Warszawa–Lublin 2013.
• 22. Kowalczyk Jerzy, Santi Gucci w służbie Firlejów, [w:] III Janowieckie Spotkania Historyczne. Mecenat kulturalny Firlejów. Firlejowie w tradycji lokalnej Lubelszczyzny, red. Andrzej Szymanek, Janowiec 2001.
• 23. Krasnowolski Bogusław, Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013.
• 24. Krasnowolski Bogusław, Rączka Jan W., Królewska rezydencja w Łobzowie, [w:] Pałace i wille podmiejskie Krakowa, red. Jan M. Małecki, Kraków 2007.
• 25. Kurzątkowska Alicja, Rezydencja Firlejów w Dąbrownicy, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1964, t. 9, s. 29–48.
• 26. Kurzątkowski Mieczysław, Żurawski Jerzy, Zamek w Janowcu nad Wisłą, Warszawa 1995.
• 27. Miłobędzki Adam, Zamek w Pińczowie za Myszkowskich. U początków nowożytnej rezydencji w Polsce, [w:] Sarmatia artistica. Księga pamiątkowa ku czci profesora Władysława Tomkiewicza, Warszawa 1968.
• 28. Morysiński Tadeusz, Archeologia w procesie rewaloryzacji ogrodów. Trudne początki, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2006, nr 19, s. 30–37.
• 29. Nalepka Dorota, Renesansowe ogrody królewskie na Wawelu. Palinologiczne badania ogrodów na górnym tarasie, „Czasopismo Techniczne. Architektura” 2012, R. 109, z. 6-A, s. 39–43.
• 30. Olmi Giuseppe, Aldrovandi Ulisses, [w:] Wielcy przyrodnicy od Arystotelesa do Darwina, red. Robert Huxley, Warszawa 2009.
• 31. Oszajca Paulina, Bela Zbigniew, Ulisses Aldrovandi, jego kolekcja przyrodnicza oraz związki z polskimi uczonymi, (cz. 2), „Opuscula Musealia” 2013, t. 21, s. 169–179.
• 32. Rączka Jan W., Królewska rezydencja pałacowo-ogrodowa na Łobzowie. Stan badań i zachowane źródła archiwalne (1585–1655), część II, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury” 1983, t. 17, s. 25–40.
• 33. Rolska Irena, Firlejowie Leopardzi. Studium nad patronatem i fundacjami artystycznymi w XVI–XVII wieku, Lublin 2009.
• 34. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. III, Warszawa 1882.
• 35. Sochacka Anna, Posiadłości Lewartów w Lubelskim średniowieczu, [w:] II Janowieckie Spotkania Historyczne. Gospodarcza i kulturotwórcza rola Firlejów. Firlejowie w tradycji lokalnej, red. Andrzej Szymanek, Janowiec 2000.
• 36. Stankiewicz Aleksander, Łaźnia i ogród w rezydencji Zygmunta Gonzagi margrabiego Myszkowskiego w Pińczowie, „Modus. Prace z Historii Sztuki” 2015, t. 15 s. 161–186.
• 37. Stolot Franciszek, Testament Tomasza Nikla. Przyczynek do dziejów pińczowskich warsztatów budowlanych i kamieniarsko-rzeźbiarskich na przełomie wieków XVI i VII, „Biuletyn Historii Sztuki” 1970, t. 32, nr 3/4, s. 227–240.
• 38. Supryn Maria, Archeologia zamku w Janowcu: dzieje budowli w świetle badań archeologicznych z lat 1976–2001, Kazimierz Dolny 2008.
• 39. Szmygin Bogusław, Siwek Andrzej, Fortuna-Marek Anna, Zespół zamkowy w Janowcu: ocena wartości i plan zarządzania, Lublin 2020.
• 40. Włodarczyk Wojciech, Janowiec i winnice Środkowej Wisły, „Notatnik Janowiecki” 2008, nr 15, s. 31–53.
• 41. Wyrobisz Andrzej, Początki miasta Janowca nad Wisłą. Dokumenty z lat 1537, 1566, 1580, Janowiec 1999.
• 42. Zachariasz Agata, Projektowanie ogrodów historycznych. Przypadki krakowskie, „Czasopismo Techniczne Architektura” 2011, R. 108, z. 2-A/1, s. 367–380.
• 43. Żurawski Jerzy, Zamek w Janowcu nad Wisłą. Budowa – rozbudowa – ruina – konserwacja – rewaloryzacja – za- gospodarowanie, „Ochrona Zabytków” 2003, nr 1/2, s. 5–33.
• Dokumentacja / Documentation
• 44. Jaroszyński Filip, „Pałac Andrzeja i Anny Firlejów w Janowcu. Dzieło Santi Gucciego”, praca magisterska na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, wydruk komputerowy w Archiwum Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2006.
• 45. Kurzątkowska Alicja, Kurzątkowski Mieczysław, Dokumentacja naukowo-historyczna ruin zamku Firlejów w Janowcu, t. I–III, mps w Archiwum Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym, Warszawa 1961.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).