Spektrometr Zantedeschiego-Porra – najstarszy zachowany dwuramienny przyrząd do obserwacji widma liniowego

• Autorzy: Rodzeń J.

Warianty tytułu

EN

Zantedeschi-Porro spectrometer – the oldest preserved two-armed device for observation of line spectrum

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

Until today, in the world collections of historic scientific devices only three complete spectroscopic apparatuses have survived. They were used for line spectrum observation and they date from before 1860, i.e. before Bunsen’s and Kirchhoff’s spectrochemical analysis was aknowledged. The subject of this article concerns inventory item No 348/10383 kept in the Museum of the History of Physics at the Padua University. With probability that equals certainty, the item was identified as spectrometer (spettrometro), constructed in the years 1852-1855 by Porr for Zantedeschi and his physical office at the Padua University. The identification was made on the basis of the following sources: little-known scientific articles of this Italian physicist, Francesco Zantedeschi (1797-1873), unpublished letters of Italian optics specialist and topographer, Ignazio Porro (1801-1875), illustrations of scientific devices, and descriptions from museum catalogues. In the perspective of the early history of optical spectrum apparatuses, Zantedeschi-Porro spectrometer should be considered as the oldest known and preserved two-armed (not with double telescope!) device to observe the line spectrum.

Słowa kluczowe

PL

spektroskopia; widmo liniowe; spektrometr Zantedeschiego-Porra; historia nauki

EN

spectroscopy; line spectrum; Zantedeschi-Porro spectrometer; history of science

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2016
• Tom: R. 61, nr 4
• Strony: 145--163
• Opis fizyczny: Bibliogr. 38 poz., fot., portr., rys.

Twórcy

autor

Rodzeń J.

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Instytut Dziennikarstwa i Informacji

Bibliografia

• J. Rodzeń: Na tropie widma. Geneza i ewolucja spektroskopu optycznego w latach 1810- 1860. Kraków 2013.
• J. Fraunhofer: Bestimmung des Brechungs- und Farbenzerstreuungsvermögens verschiedener Glassarten, in Bezug auf die Vervollkommnung achromatischer Fernröhre. „Denkschriftender Königlichen Akademie der Wissenschaften zu München” 1817 t. 5.
• http://www.sciencemuseum.org.uk/online_science/explore_our_collections/objects/index/smxg-3618 (dostęp on-line: 13.07.2015).
• J.F.W. Herschel: On the Chemical Action of the Rays of the Solar Spectrum on Preparations of Silver and other Substances, both metallic and non-metallic, and on some Photographic Processes. „Philosophical Transactions of the Royal Society of London” 1840 s. 1-59.
• W. de Wiveleslie Abney: A treatise on photography. New York 1878.
• G. Buttmann: The shadow of the telescope: a biography of John Herschel. New York 1970.
• W. Simms: On the optical glass prepared by the late Dr. Ritchie. „Memoirs of the Royal Astronomical Society”, 1840 t. 11.
• G. Colombini: L’abate Francesco Zantedeschi, fisico-sperimentatore. „Padova e il suo territorio: rivista bimestrale” 1996 t. 11.
• G. Volpato: Il catalogo e il Fondo Zantedeschi presso l’Accademia di Agricoltura, Scienze e Lettere di Verona, [w:] La figura e l’opere di Francesco Zantedeschi (Atti del convegno Dolcè-Verona 24 maggio – 15 novembre 1998). E. Curi (Red.) Verona 2001.
• M. Tinazzi: Francesco Zantedeschi: manoscritti e lettere veronesi, [w:] Atti del XVIII Congresso nazionale di storia della fisica e dell’astronomia. P. Tucci (Red.) Milano 1999.
• F. Zantedeschi: Ricerche fisico-chimico-fisiologiche sulla luce. Venezia 1846.
• D. Brewster: Observations on the Lines of the Solar Spectrum, and on those produced by the Earth’s Atmosphere, and by the action of Nitrous Acid Gas. „Transactions of the Royal Society of Edinburgh” 1834.
• F. Zantedeschi: Su nuove linee nere e luminose dello spettro solare (na posiedzeniu 10 sierpnia 1846). „Atti dell’Imp.Reg. Istituto Veneto” 1846 t. 5.
• E. Wartmann: On some New Lines in the Solar Spectrum. „Philosophical Magazine” 1848 t. 32.
• J. Babinet: Note sur les raies longitudinales observées dans le spectre prismatique par M. Zantedeschi. „Comptes rendus” 1852 t. 35.
• J. Scheiner: Die Spectralanalyse der Gestirne. Leipzig 1890.
• F.X. Mayer, A. Luczak: Absorptions-Spektralanalyse. Berlin 1951.
• http://museo.liceofoscarini.it/virtuale/prismastrie.phtml (dostęp on-line: 13.07.2015).
• G.L’E. Turner: Nineteenth-century Scientific Instruments. London 1983.
• F. Zantedeschi: Nota al rapporto di chimico Dumas intorno alle scoperte spettroscopiche dei sigg. Bunsen e Kirchhoff con documenti. „Atti dell’Imp.Reg. Istituto Veneto” 1861-1862 t. 7.
• F. Zantedeschi: Memoria sul simultaneo passaggio delle correnti elettriche. Venezia 1855.
• C. Carletti: Improving technologies. From the local context to the international exhibitions, [w:] Les expositions universelles en France au XIXe siècle. A.-L. C a r r é et al. (Red.) Paris 2012.
• List I. Porra (L’Institut Technomathique) do F. Zantedeschiego z 14 października 1855 r. (Boulevard di Enfer nr 10). Fondo Zantedeschi: Corrispondeza com Macchinisti d’Italia, di Francia e di Germania dal 1846-1858. Accademia di Agricoltura, Scienze e Lettere di Verona box III fasc. 1.
• F. Zantedeschi: Osservazioni critico-storiche intorno allo spettro luminoso, considerate come fotodoscopio od analizzatore il più squisito che abbia la scienza. „Atti dell’Imp.Reg. Istituto Veneto” 1860/1861 t. 6.
• I. Porro: Note sur un instrument désigné sous le nom de polyoptomètre. „Comptes rendus” 1852 t. 35.
• Exposition universelle Paris 1855. Rapports du jury international. Paris 1856.
• F. Zantedeschi: Descrizione di uno spettrometro e degli esperimenti eseguiti con esso, „Atti dell’Imp.Reg. Istituto Veneto” 1855-1856 t. 1.
• F. Zantedeschi: Descrizione di uno spettrometro e degli esperimenti eseguiti con esso, risguardanti i cambiamenti che si osservano nello spettro solare. Padova 1856.
• [D.L.]: Nouveau spectromètre de Monsieur Zantedeschi. „La Lumière. Revue de la Photographie”, 20 grudnia 1856, Paris.
• M. Meyerstein: Beschreibung des Spectrometers; eines neuen Instrumentes zur Bestimmung der Refractions- und Dispersionsverhältnisse. Göttingen 1856; t e n ż e: Ueber ein Instrument zur Bestimmung des Brechungs- und Zerstreuungsvermögens verschiedenen Medien. „Annalen der Physik und Chemie” 1856 t. 98.
• List I. Porra do F. Zantedeschiego [brak daty] (Rue Rumford nr 2): Fondo Zantedeschi: Corrispondeza com Macchinisti d’Italia, di Francia e di Germania dal 1846-1858, Accademia di Agricoltura, Scienze e Lettere di Verona, box III, fasc. 1.
• Documenti intorno agli studi spettroscopici dell’Ab. Francesco Cav. Zantedeschi. Padova 1868.
• M. Bensi: Ignazio Porro, il genio degli strumenti. „Orione” 2011 nr 232.
• F. de Vincentis: Ignazio Porro (1801-1875) e la nascita dell’ottica applicata in Italia. „Giornale di Fisica della Società Italiana di Fisica” 1999 t. 40.
• I. Porro: Lumière cométaire: comparison spectre du produit par la lumière de la comete de Donati et par celle d’Arcturus. „Comptes rendus” 1858 t. 47.
• [b.a.]: The Spectroscope. „The Mechanics’ Magazine” 20 września 1861.
• J. Rodzeń: Wynalazek palnika bunsenowskiego jako przykład relacji między nauką a rzemiosłem w XIX w. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2013 t. 58(nr 1) s. 91-11.
• W.T. Ginn: Philosophers and artisans: the relationship between men of science and instrument makers in London 1820-1860. Nieopublikowana praca doktorska University of Kent 1991.