Rola denudacji odpływowej w kształtowaniu rzeźby małych zlewni na obszarach zastoiskowych (na przykładzie dopływów dolnej Wieprzy)

• Autorzy: Florek W. , Jonczak J. , Princ C.

Warianty tytułu

EN

The significance of runoff denudation in the relief evolution of small catchments in the dammed areas (on the example of tributaries of lower Wieprza)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Przedmiotem badań autorów jest pięć małych zlewni niewielkich, lewobrzeżnych dopływów dolnej Wieprzy odwadniających fragment niemal płaskiej wysoczyzny morenowej zbudowanej z glin i utworów zastoiskowych. W obrębie zlewni prowadzone są badania wód powierzchniowych oraz wód zasilających wody powierzchniowe (wysięki, wycieki i wody drenarskie). Łącznie zostało wytypowanych 15 punktów poboru wód powierzchniowych oraz 10 punktów poboru wód zasilających wody powierzchniowe. W miesięcznych odstępach prowadzone są pomiary przepływu w ciekach oraz pobierane próbki do analiz. W przypadku wystąpienia w zlewni zjawisk o charakterze ponadprzeciętnym częstotliwość pomiarów jest zwiększana. Na tej podstawie określono zmienność stężenia zawiesiny i rozmaitych jonów, a także wielkość ładunków wynoszonych z badanych zlewni. Wyliczono tempo denudacji odpływowej w badanych zlewniach i porównano je z ustaleniami innych autorów odnoszącymi się do innych małych zlewni nizinnych

EN

Denudation, according to the most commonly accepted definition, encompasses all surface processes leading to gradual lowering and planation of the Earth surface. In the narrow sense, the process is relevant to sloping surfaces and involves mainly downslope transport ofregolith. As such, it is contrasted with erosion, understood as destructive role ofwater flowing in concentrated way, as rivers and streams. The bulk of material carried outside the drainage basin (an area drained by one ofmore streams) is transported through drag or rolling over the bed, in suspension or in solution (real or colloidal). Quantitative estimation ofeach mode oftransport provides an opportunity to establish the rate ofcatchment denudation. This parameter is named runoff denudation and expressed in mass or volume units. Research focused on runoff denudation in the Wieprza valley has been carried out since the beginning of 2006. Nowadays, measurements are carried out within five left-hand tributaries of the lower Wieprza in the vicinity of Stary Kraków and Mazowsze (phot. 1). The analyzed drainage basins differ in terms of area, relief and land use. The basins of Jarosławianka (creek no. 5, phot. 1) and Struga Leśna (creek no. 3, phot. 1) are the largest. Process measurements focus on surface waters, groundwater outflows, and drains. On a monthly basis discharges are measured and samples for analysis collected. In the case of rare meteorological events the frequency of measurement increases. The existing data indicate that denudation rate in the entire Wieprza catchment and in the controlled five small drainage basins is low and comparable with rates established for other rivers of Przymorze (sub-Baltic) region (Cyberski 1984, Florek 1991), and for small catchments within the limits of the last glaciation (Kostrzewski, Zwoliński 1988a, b, Smolska 1996). It needs emphasizing that denudation rates in the investigated small catchments are lower, or considerably lower, than those established for the drainage basin ofWieprza, despite high gradients ofthe smaller streams and their deeply incised valleys. This means that the upper catchment ofWieprza is an area ofenhanced geomorphic activity. This finding corresponds with the results obtained for the Parsęta river by Kostrzewski and Zwoliński (1988a, b) and Zwoliński (1989)

Słowa kluczowe

PL

denudacja; denudacja odpływowa; Wieprza

EN

denudation; runoff denudation; Wieprza River

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2008
• Tom: Vol. 7
• Strony: 23--34
• Opis fizyczny: Bibliogr. 16 poz., rys.

Twórcy

autor

Florek W.

• Akademia Pomorska w Słupsku, Zakład Geomorfologii i Geologii Czwartorzędu, ul. Partyzantów 27, 76-200 Słupsk

autor

Jonczak J.

• Akademia Pomorska w Słupsku, Zakład Geomorfologii i Geologii Czwartorzędu, ul. Partyzantów 27, 76-200 Słupsk

autor

Princ C.

• Akademia Pomorska w Słupsku, Zakład Geomorfologii i Geologii Czwartorzędu, ul. Partyzantów 27, 76-200 Słupsk

Bibliografia

• Brański J. 1972. Zmącenie wody i transport rumowiska unoszonego w rzekach polskich w okresie 1956–1965. PIHM. Warszawa.
• Brański J. 1975. Rozkład wskaźników zmącenia i transportu rumowiska unoszonego oraz wskaźników denudacji na obszarze Polski. IMiGW, Warszawa. Maszynopis.
• Cyberski J. 1984. Zasoby wodne zlewni rzecznych. [W:] B. Augustowski (red.), Pobrzeże Pomorskie. Ossolineum. Gdańsk, s. 189–213.
• Dębski K. 1959. Próba oszacowania denudacji na obszarze Polski. Prace Komisji Gospodarki Wodnej, 2: 477–481.
• Florek E., Florek W. 1989. Cechy hydrologiczne Słupi a osady budujące koryto. Zeszyty Naukowe Akademii Górniczo-Hutniczej, Geologia, 15(1–2): 15–33, 200–201.
• Florek W. 1991. Postglacjalny rozwój dolin rzek środkowej części północnego skłonu Pomorza. Wydawnictwo WSP, Słupsk.
• Kostrzewski A., Klimczak R., Stach A., Zwoliński Z. 1992. Wpływ procesów katastrofalnych na funkcjonowanie współczesnego systemu denudacyjnego obszarów młodoglacjalnych – Pomorze Zachodnie. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, 43A: 55–82.
• Kostrzewski A., Mazurek M., Zwoliński Z. 1993. Sezonowa zmienność składu chemicznego wód górnej Parsęty (Pomorze Zachodnie) jako odzwierciedlenie funkcjonowania systemu zlewni. [W:] A. Kostrzewski (red.), Geoekosystem obszarów nizinnych. Ossolineum, Wrocław, s. 79–99.
• Kostrzewski A., Mazurek M., Zwoliński Z. 1994. Dynamika transportu fluwialnego górnej Parsęty jako odbicie funkcjonowania systemu zlewni. Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich, Poznań.
• Kostrzewski A., Zwoliński Z. 1988a. Koncentracja i ładunek materiału zawieszonego i rozpuszczonego w zlewniach cząstkowych dorzecza górnej Parsęty w roku hydrologicznym 1986. Sprawozdania Poznańskiego TPN, 105(1986): 51–54.
• Kostrzewski A., Zwoliński Z. 1988b. Tempo denudacji regionalnej w zlewni górnej Parsęty w roku hydrologicznym 1986. Sprawozdania Poznańskiego TPN, 105(1986): 57–61.
• Krzemień K. 1996. Zmienność wynoszenia materiału rozpuszczonego i zawiesiny z eksperymentalnych zlewni Pogórza Wielickiego. [W:] G. Wójcik (red.), VII Ogólnopolskie Sympozjum ZintegrowanyMonitoring Środowiska Przyrodniczego. Funkcjonowanie i monitoring geoekosystemów z uwzględnieniem lokalnych problemów ekologicznych, K. Marciniak. Koniczynka, Toruń, s. 51–52.
• Migoń P. 2006. Geomorfologia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Smolska E. 1996. Funkcjonowanie systemu korytowego na obszarze młodoglacjalnym na przykladzie górnej Szeszupy, Warszawa: Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW.
• Wilamski J. 1977. Procesy erozji chemicznej w wybranych zlewniach rzek Przymorza Zachodniego na podstawie spływu jonowego. IMiGW, Oddział w Słupsku, Słupsk. Maszynopis.
• Zwoliński Z. 1989. Geomorficzne dostosowywanie się koryta Parsęty do aktualnego reżimu rzecznego, Dokum. Geogr. IGiPZ PAN, 3–4.