Kamień w architekturze Lublina na przestrzeni wieków

• Autorzy: Huber M. , Mroczek P.

Warianty tytułu

EN

Stone in the architecture of Lublin over the centuries

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule przedstawiono wyniki inwentaryzacji skał użytych w architekturze i budownictwie Lublina, ze szczególnym uwzględnieniem centrum miasta, w skład którego wchodzą wzgórza Zamkowe i Staromiejskie oraz dzielnice Czwartek, Żmigród, Góra Białkowska i Śródmieście. Z obserwacji terenowych wynika, że w najstarszych, średniowiecznych budowlach dominuje kamień miejscowy, głównie opoki kredy górnej i paleogenu, stosowany prawie wyłącznie jako materiał konstrukcyjny, przy akcesorycznym udziale wapieni sprowadzanych z innych rejonów środkowej i południowej Polski. W budownictwie z okresu zaborów stosowano miejscową opokę oraz narzutniaki skandynawskie, w okresie międzywojennym chętnie sięgano po skały pochodzące ze środkowej Polski, zaś w okresie PRL – z Dolnego Śląska. Obecnie coraz częściej stosuje się zagraniczny materiał importowany, chociaż nadal, ze względów ekonomicznych, dominują dolnośląskie i świętokrzyskie surowce. Współcześnie zanikają niestety przykłady stosowania bruku z narzutniaków, powszechnie wymieniane na kostkę cementową, a wiele budynków zbudowanych z opoki znajduje się w stanie ruiny lub jest pokrywana energooszczędnymi tynkami.

EN

The paper presents the results of field mapping of rocks used in the architecture of Lublin over the centuries. The lithology and distribution of rocks is presented on the maps, diagrams and in the table for over 200 buildings and architectural objects. They are located mainly at the Castel and Old Town Hills and also in the area of old districts (as Kirkut, Czwartek, Żmigród) the Downtown. Each of described historical periods is characterized by specific orientation of used material in architecture. In the characteristic of used rocks is observed a clear division into five chronological stages: 1) from the Middle Ages to the beginning of partition of Poland, 2) partition time, 3) the interwar period, 4) communist epoch and also 5) modern times. There are a lot of buildings (castle, churches and tenement houses) made of common, local rocks – the best was the opokas (Upper Mastrichtian, Cretaceous) explored in the surrounding area of Lublin. The exotics imported from the other regions of southern Poland were used to ornaments during the prosperous periods (e.g. Sudetic granites and Triassic sandstones from Holy Cross Mountains). There are also a lot of domestic erratic Scandinavian rocks (Odranian and older glaciations) used as cheap and proof material for road construction.

Słowa kluczowe

PL

kamień w architekturze; petroarchitektura; kamień budowlany; zabytki architektury; opoka; Lublin

EN

stone in architecture; petroarchitecture; opokas; building stones; historical architectural monuments; Lublin

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2012
• Tom: nr 448 (2)
• Strony: 441--449
• Opis fizyczny: Bibliogr. 11 poz., il., zdj.

Twórcy

autor

Huber M.

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Zakład Geologii i Ochrony Litosfery, al. Kraśnicka 2cd, 20-718 Lublin

autor

Mroczek P.

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Zakład Geoekologii i Paleogeografii, al. Kraśnicka 2cd, 20-718 Lublin

Bibliografia

• [1] HARASIMIUK M., HENKEL A., 1982 — Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, ark. Lublin. Wyd. Geol., Warszawa.
• [2] GAWARECKI H., 1974 — O dawnym Lublinie. Szkice z przeszłości miasta. Wyd. Lubelskie, Lublin.
• [3] GAWARECKI H., GAWDZIK C.,1964 — Lublin krajobraz i architektura. Arkady, Warszawa.
• [4] JAHN A., 1956 — Wyżyna Lubelska. Rzeźba i czwartorzęd. Pr. Geogr. PAN, 7.
• [5] KONDRACKI J, 1998 — Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.
• [6] MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K., 2008 — Mapa geologiczna Polski 1:500 000, ark. SE. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [7] MARUSZCZAK H., 1958 — Charakterystyczne formy rzeźby obszarów lessowych Wyżyny Lubelskiej. Czas. Geogr., 26: 335-353.
• [8] MARUSZCZAK H., 1972 — Wyżyny Lubelsko-Wołyńskie. W:, Geomorfologia Polski (red. M. Klimaszewski). T. 1. Wyd. Geol., Warszawa.
• [9] MENCL T. (red.), 1974 — Dzieje Lubelszczyzny. PWN, Warszawa.
• [10] ROZWAŁKA A., 1997 — Lubelskie wzgórze staromiejskie w procesie formowania średniowiecznego miasta. Wyd. UMCS, Lublin.
• [11] ROZWAŁKA A., NIEDŹWIADEK R, STASIAK M., 2006 — Lublin wczesnośredniowieczny: studium rozwoju przestrzennego. Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej. Wyd. Trio, Warszawa.

Uwagi

Artykuł w części szóstej pt. Geologia w architekturze, malarstwie i zdobnictwie