Callovian and Oxfordian echinoids of Zalas

• Autorzy: Radwańska U.

Warianty tytułu

PL

Jeżowce keloweju oksfordu Zalasu

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Within the Callovian-to-Oxfordian sequence, transgressive upon the Variscan rhyodacite laccolith exposed at Zalas in the Cracow Upland, southern Poland, and far-known due to its ubiquitous fossils of various kinds, to this study subjected are the echinoids. The Callovian assemblage from the variably-sized clastics is low-diversified, to contain 4 taxa of a wider regional occurrence. The Lower (up to the base of Middle) Oxfordian assemblage appears the richest in the Oxfordian of Poland. Its content is typified by the representatives of the orders Cidaroida Claus, 1880, and Phymosomatoida Mortensen, 1904. Amongst the recognised 12 species, of special attention are those first reported from the Jurassic sequences of Poland, viz. Eosalenia miranda Lambert, 1905, and Heterocidaris dumortieri Cotteau, 1871, the latter of which is still a great rarity to the science. Discussed are the life requirements of some of the recognised taxa, as apparent from the functional analysis of their tests. banalnych form nieregularnych pojawia się tutaj (patrz pl. 1: 3a-3b) duży osobnik regularny, Stomechinus heberti Cotteau, 1884, nieznany dotąd w środkowej jurze Polski. Zespół jeżowców z osadów oksfordu (patrz pl. 2- 3) składa się z 12 taksonów (patrz fig. 2), spośród których sześć z podgromady Cidaroidea Claus, 1880, zostało omówionych wcześniej (Radwańska 2003). Zespół ten obejmuje wyłącznie jeżowce regularne o zbliżonych wymaganiach życiowych wskazujące na ujednolicenie warunków środowiskowych w czasie rozszerzającej się transgresji. Uwagę zwraca w nim gatunek Heterocidaris dumortieri Cotteau, 1871, o wprawdzie niejasnej pozycji systematycznej (patrz Fell 1966), a reprezentowany niestety tylko w postaci ułamków pancerzy (pl. 2: 5) znacznych rozmiarów (średnicy ponad 10 cm), ale będący niezmierną rzadkością w jurze europejskiej (patrz Cotteau 1860, 1871; Fell 1966) i nieznany dotychczas z obszaru Polski.

PL

Profil osadów jurajskich odsłaniający się w stropie wielkiego kamieniołomu waryscyjskich riodacytów Zalasu (patrz fig. 1) okazuje się znaczącym ze względu na bogactwo szczątków różnorodnych szkarłupni (liliowców, rozgwiazd, wężowideł), spośród których na szczególną uwagę zasługują jeżowce . W dotychczasowych opracowaniach profilu Zalasu, dostępnego dawniej w niewielkich odsłonięciach naturalnych lub lokalnych łomikach, jeżowce były notowane sporadycznie, jako towarzyszące obfitej faunie gąbek, amonitów i innych mięczaków, oraz ramienionogów (patrz Siemieradzki 1893; Wójcik 1910). Rozlegle odsłonięcie w kamieniołomie riodacytów, rozbudowywanym od lat 1970-tych, umożliwiło szczegółowe rozpoznanie wykształcenia facjalnego osadów jurajskich, ich inwentarza faunistycznego i przede wszystkim ich biostratygrafii wyznaczającej pozycję stratygraficzną profilu w przedziale dolny kelowej - niższa część oksfordu środkowego (patrz Giżejewska i Wieczorek 1977; Matyja i Tarkowski 1991; Tarkowski 1989). Badane przez autorkę jeżowce, pochodzące częściowo z rozmaitych kolekcji (publicznych i prywatnych), a w większości zebrane osobiście, stanowią w sumie dosyć istotny element w rozpoznaniu faun jurajskich Polski. Zespół jeżowców z osadów keloweju (patrz pl. 1) obejmuje tylko 4 gatunki (patrz fig. 2) o różnych wymaganiach życiowych wskazujących na nieustabilizowane warunki środowiskowe w czasie postępującej transgresji morskiej. Oprócz dość Analiza funkcjonalna pancerzy (patrz Smith 1978, 1984; Radwańska 1999) pozwoliła na bardziej szczegółowe rozpatrzenie sposobu życia i wymogów środowiskowych badanych gatunków jeżowców z keloweju i oksfordu Zalasu, zaś analiza taksonomiczna na unacześnienie rozpoznań autorów wcześniejszych (Siemiradzki 1893; Wójcik 1910; patrz fig, 3). Zespół jeżowców oksfordzkich Zalasu okazuje się najbogatszym spośród wszystkich dotychczas badanych stanowisk oksfordu w Polsce (por. Radwańska 2000,2003, 2004b), zaś jego środowiskowe siedlisko - wśród obfitych gąbek, ich mumii i budowli (por. Matyja i Tarkowski 1981, fig. 2B-3) - nadzwyczaj podobne do przedstawionego dla środkowego oksfordu Szwajcarii (patrz Hess 1975, fig. 27).

Słowa kluczowe

EN

echinods; ecology; palaeoenvironment; Callovian; Oxfordian; Poland

PL

jeżowce; ekologia; paleośrodowisko; Kelowej; Oksford; Polska

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Volumina Jurassica
• Rocznik: 2005
• Tom: Vol. 3, no. 1
• Strony: 63--74
• Opis fizyczny: Bibliogr. 23 poz.

Twórcy

autor

Radwańska U.

• Instytut Geologii Podstawowej. Wydział Geologii. Uniwersytet Warszawski. ul. Żwirki i Wigury 93.02-089 Warszawa. Poland

Bibliografia

• 1. Cotteau G. 1860. Note sur le genre Heterocidaris, nouveau type de la famille des Cidaridees. Bulletin de la Société Géologique de France, série 2,17: 378-380.
• 2. Cotteau G. 1880-1885. Paléontologie franćaise, ou description des fossiles de la France. Série 1. Animaux invertébrés. Terrain Jurassique, 10, 2 Échinides réguliers: 1-960.
• 3. Dżułyński S. 1950. Littoral deposits of the Middle Jurassic south of Krzeszowice. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego (Annales de la Société Géologique de Pologne) , 19, 2: 387-400.
• 4. Fell H. B. 1966. Euechinoids. In: Moore R C. (Ed.), Treatise on Invertebrate Paleontology, Part U: Echinodermata 3, 2. U339-U366a. Kansas.
• 5. Giżejewska M. & Wieczorek J. 1977. Remarks on the CalIovian and Lower Oxfordian of the Zalas area (Cracow Upland, Southern Poland). Bulletin de l'Academie Polonaise des Sciences, Serie des Sciences de la Terre, 24, 3-4: 167-175.
• 6. Gradziński R 1960. Krzeszowice-Zalas-Gluchówki. In: Gradziński R (Ed.), Przewodnik geologiczny po okolicach Krakowa. 115-131, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
• 7. Gradziński R & Gradziński M. 1994. Budowa geologiczna i rzeźba. In: Gradziński R, Gradziński M. & Michalik S. (Eds) , Natura i kultura w krajobrazie Jury, Przyroda. 11-54, Zarząd Jurajskich Parków Krajobrazowych, Kraków.
• 8. Hess H. 1975. Die fossilen Echinodermen des Schweizer Juras. Verorfentlichungen aus dem Naturhistorischen Museum Basel, 8: 5-130.
• 9. Jesionek-Szymańska, W 1963. Echinides irreguliers du Dogger de Pologne. Acta Palaeontologica Polonica, 8, 3: 293-414.
• 10. Matyja B. A. & Tarkowski R. 1981. Lower and Middle Oxfordian ammonite biostratigraphy at Zalas in the Cracow Upland. Acta Geologica Polonica, 31, 1-2: 1-14.
• 11. Radwańska U. 1999. Lower Kimmeridgian echinoids of Poland. Acta Geologica Polonica, 49, 4: 287-364.
• 12. Radwańska U. 2000. Analiza funkcjonalna pancerza jeżowca regularnego Rhabdocidaris nobilis (Munster, 1826) i jej znaczenie paleoekologiczne. Jurassica 2000, Wiktorowo. 22.
• 13. Radwańska U. 2003. A monograph of the Polish Oxfordian echinoids; Part 1, Subclass Cidaroidea Claus, 1880. Acta Geologica Polonica, 53, 2: 143-165.
• 14. Radwańska U. 2004a. Alpheid burrows as preservational traps of echinoderms. In: Radwańska U. & Radwański A., Tiered burrows of alpheid shrimps and their eco-taphonomic significance in the Oxfordian and Kimmeridgian of the Holy Cross Mountains. Tomy Jurajskie, 2: 113-130.
• 15. Radwańska U. 2004b. Oxfordian echinoids of Bałtów. Tomy Jurajskie, 2: 131-140.
• 16. Radwańska U. & Radwański A. 2003. The Jurassic crinoid genus Cyclocrinus d'Orbigny, 1850: still an enigma. Acta Geologica Polonica, 53, 4: 301-320.
• 17. Roemer F. 1870. Geologie von Oberschlesien. 1-587. R. Nischkowsky, Breslau (Wrocław).
• 18. Siemiradzki J. 1893. Das obere Jura in Polen und seine Fauna; II. Gastropoden, Bivalven, Brachiopoden und Echinodermen. Zeitschrift der deutschen geologischen Gesellschaft, 45: 103-144.
• 19. Smith A. B. 1978. A functional classification of the coronal pores of regular echinoids. Palaeontology, 21, 4: 759-789.
• 20. Smith A. B. 1984. Echinoid Palaeobiology 1-190. George Allen & Unwin, London.
• 21. Tarkowski R. 1989. Stratygrafia utworów jury w Zalasie. Przewodnik 60 Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Kraków 1989. 74-78. Wydawnictwo AGH, Kraków.
• 22. Wójcik K. 1910. Bat, kelowej i oxford okręgu krakowskiego (Stratygrafia). Rozprawy Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Akademii Umiejętności w Krakowie, Seria B, 50: 409-511 .
• 23. Zaręczny S. 1894. Atlas geologiczny Galicyi. Tekst do zeszytu trzeciego. 1-290. Akademia Umiejętności, Kraków.