Kamień w architekturze zamku w Nowym Wiśniczu

• Autorzy: Smoleńska A. , Korzeniowski M. , Ozga P.

Warianty tytułu

EN

Stones in the architecture of the castle in Nowy Wiśnicz

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Zamek Kmitów i Lubomirskich w Nowym Wiśniczu, położony na wzniesieniach Pogórza Wiśnickiego, jest jedną z wielu zabytkowych siedzib magnackich na terenie Polski. Zamek zawdzięcza swój dzisiejszy kształt licznym przebudowom, które miały miejsce od jego lokacji w XIV wieku do powstania ostatecznej formy palazzo in fortezza na początku XVIII wieku. W artykule przedstawiono identyfikację skał zastosowanych w zamku, stan ich zachowania oraz pochodzenie na podstawie własnych badań autorów. Materiałem najczęściej spotykanym jest piaskowiec istebniański, który był pozyskiwany w niewielkiej odległości od zamku. Dzięki znacznym miąższościom ławic oraz korzystnym właściwościom fizykomechanicznym doskonale nadawał się nie tylko do wznoszenia murów warowni, ale również wykonania detali architektonicznych. W XVII wieku Stanisław Lubomirski, chcąc nawiązać do kamieniarki zamku królewskiego na Wawelu, sprowadził do pałacu „marmury węgierskie” (wapienie), z których wykonano kominki i obramienia drzwi. Ponadto wnętrze zdobią polerowane „marmury kieleckie”– wapień jurajski i dewoński – oraz czarny wapień dębnicki. Niektóre ich powierzchnie są matowe, szare, a walory dekoracyjne tych kamieni nie są w pełni eksponowane. Stan zachowania piaskowców użytych do budowy zamku i murów obronnych nie jest najlepszy. Jest to spowodowane różnymi czynnikami niszczącymi. Do najbardziej uciążliwych należą czynniki antropogeniczne w postaci mieszaniny toksycznych gazów i pyłów pochodzących przede wszystkim z aglomeracji krakowskiej, które sprzyjają tworzeniu się naskorupień pyłowych, rzadziej gipsowych, na powierzchni skały. Kolejnym czynnikiem wpływającym destrukcyjnie na kamień jest oddziaływanie klimatu, a zwłaszcza zjawisko zamrozu.

EN

The Nowy Wiśnicz castle of the Kmita and Lubomirski families is one of many historic magnate seats in Poland. It is located on the hills of the Wiśnicz Highland. The castle history started in the 14th century and had its peak in the 17th century. Being a stronghold at the beginning, the castle owns its present shape to numerous reconstructions that had taken place from the location times to the beginning of the 18th century, when it assumed the final form of a palazzo in fortezza. The authors have identified the rocks used in constructing the castle, their state of preservation and their possible quarrying site. The Istebna sandstone is the most common building material. It was quarried close to the place where the castle was erected. Due to substantial thickness of the beds and advantageous physical-mechanical properties, the sandstone was perfectly suited not only to raising the stronghold walls but also to carving architectonic details. In the 17th century, Stanisław Lubomirski introduced Hungarian marbles in the castle in his desire to mimic the stonework of the castle to the stonework of the royal Wawel castle in Kraków. Fireplaces and doorframes were constructed of the Hungarian stones. The interiors are also adorned by the polished “Kielce marbles” (spotted Jurassic and Devonian limestones) and the black limestone from Dębnik near Kraków. However, the surfaces of some of them are matt and grey, hiding decorative valours of these stones. The degree of preservation of the sandstone used in constructing the castle and its defensive walls is not too good, which results from a combination of various damaging factors, especially those of anthropogenic origin, first of all a mixture of toxic gases and dusts emitted mainly form the Kraków agglomeration. They are responsible for the formation of dust crusts and, sometimes, gypsum covers on the sandstone surfaces. Climate, and particularly the frost action, is the second factor negatively affecting the stone.

Słowa kluczowe

PL

kamień budowlany; zamek w Nowym Wiśniczu

EN

stone building; Nowy Wiśnicz castle

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2010
• Tom: nr 439 (2)
• Strony: 447--452
• Opis fizyczny: Bibliogr. 3 poz., zdj., rys.

Twórcy

autor

Smoleńska A.

• Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Akademia Górniczo-Hutnicza, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Korzeniowski M.

• Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Akademia Górniczo-Hutnicza, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Ozga P.

• Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Akademia Górniczo-Hutnicza, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

Bibliografia

• [1] LORENC M.W., 2003 – Deterioracja obiektów kamiennych i metody jej zapobiegania. Biul. Inform. Dzieł Sztuki, 14, 3/4: 44–48.
• [2] MAŁKOWSKA-HOLCER T., 1992 — Zamek w Wiśniczu Nowym. Dokumentacja Historyczna, I i II, Kraków. Oddział PP PKZ w Krakowie. Pracownia Dokumentacji Naukowo-Historycznej, Kraków.
• [3] WILCZYŃSKA-MICHALIK W., MICHALIK M., 2001 — Wpływ zanieczyszczeń atmosfery na wietrzenie skał. Prz. Geol., 49, 4: 353.

Uwagi

PL

Artykuł w Część 7, Geologia w architekturze, malarstwie i zdobnictwie Historia górnictwa