Badania geologiczne materiałów kamiennych wczesnośredniowiecznych budowli Krakowa

• Autorzy: Bromowicz J. , Magiera J.

Warianty tytułu

EN

Geological investigations of stonework of early mediaeval buildings in Kraków

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule przedstawiono wyniki badań skał użytych we wczesnośredniowiecznych budowlach Krakowa. Analiza zróżnicowania zastosowanego materiału, jego kształtów i wymiarów z uwzględnieniem znajomości budowy geologicznej okolicy miasta i możliwości złożowych w obrębie wychodni rozpoznanych w budowlach skał, pozwala na wnioskowanie o umiejętnościach wykonawców w zakresie obróbki kamienia, jego transportu i metod pozyskiwania. Informacje te są istotne przy ustaleniu sukcesji użycia poszczególnych materiałów, pozwalają też typować miejsca ich wydobycia. Szczegółowe opisy skał w dostępnych murach budowli wykazały obecność wśród nich: dolnokredowych zwięzłych piaskowców i jurajskich wapieni o podzielności cienkopłytowej, dolnokredowych zwięzłych piaskowców o podzielności grubopłytowej, jurajskich wapieni o nieregularnej podzielności i miękkich ciosowych piaskowców z przełomu kredy i paleogenu (istebniańskie). Dwie pierwsze z wymienionych odmian skał występują w najstarszych, przedromańskich budowlach Wawelu, piaskowce zwięzłe o grubopłytowej podzielności zastosowano w murach wawelskiego kościoła św. Gereona i kościoła klasztoru Benedyktynów w Tyńcu. Wapienie o nieregularnej podzielności należą do najwcześniej i najpowszechniej stosowanych materiałów wykorzystywanych zarówno do wykonania fundamentów, jak i wypełnienia wnętrza murów o licach płytkowych. Po opanowaniu obróbki stały się surowcem do wyrobu kształtek prostopadłościennych. Miękkie ciosowe piaskowce pojawiły się jako ostatni materiał kamienny wprowadzony do krakowskiego budownictwa romańskiego. Umożliwiały one pozyskiwanie dużych brył do wyrobu kolumn i płyt nagrobnych. Przeprowadzone analizy wykazały dużą jednorodność w zakresie stosowanych odmian skał i równocześnie wyraźne zróżnicowanie w doborze materiału stosowanego w różnych częściach budowli. Ich najważniejsze fragmenty zawierają najbardziej jednorodny materiał danej odmiany. Od powyższej zasady odbiegają mury najstarszej części klasztoru Dominikanów, co pozwala wnioskować o pochodzeniu kamiennego materiału z różnych budowli zniszczonych wskutek nieznanego dziś kataklizmu. Rekonstrukcje architektoniczne uwzględniające objętość użytego materiału pozwalają na ocenę wielkości wyrobisk potrzebnych do jego uzyskania, a wymiary detali architektonicznych wskazują na wykorzystanie występowania piaskowców istebniańskich w formie odrębnych skałek.

EN

Stones used in early mediaeval buildings in Kraków were investigated. Analysis of diversity of stones used in the buildings, their shape and size, with regard to the geology and resources of the Kraków vicinity, allowed evaluating skills of ancient miners, carriers and stonecutters. It helped considerably in reconstructing of a succession of different stones and sites of their quarrying. The following stone types have been recognized: thin-plated compact sandstone (Carpathian flysch; Lower Cretaceous) and limestone (Upper Jurassic); thick-plated compact sandstone (Carpathian flysch; Lower Cretaceous); massive, irregularly breaking limestone (Upper Jurassic); soft, regularly splitable (dimension) Istebna sandstone (Carpathian flysch; Cretaceous/Paleocene). Thin-plated sandstone and limestone were used in the oldest, pre-Romanesque buildings on the Wawel Hill. Thick-plated limestone was applied in the walls of the Romanesque churche of Wawel’s St. Gereon and in the Benedictines Abbey church in Tyniec. Irregular limestone clumps have been commonly used since the very early stages for both constructing of the foundations and filling interior of the walls faced with slabs and plates. Later, as the stonecutters skills developed, regular blocks and bricks were cut from the massive limestone. The soft Istebna sand-stone appeared the last in the Romanesque buildings. Its thick-bedded deposits yielded large blocks suitable for cutting columns and tombstones. Analysis revealed that various types of the stones were relatively very homogeneous. On the other hand, stones used in different parts of buildings were considerably variable. The only exception are the walls of the oldest part of the Dominicans convent. The stones used there stemmed probably from various, earlier demolished structures. Volume of the stones used in buildings, estimated from the architectonic reconstructions, points to the size of ancient quarries. The largest elements were probably cut from blocks quarried from rocks (tors) or cliffs developed on natural outcrops and easily mined.

Słowa kluczowe

PL

budownictwo romańskie; materiały kamienne; Kraków

EN

romanesque architecture; stonework; Kraków

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2010
• Tom: nr 439 (2)
• Strony: 425--435
• Opis fizyczny: Bibliogr. 14 poz., rys., wykr.,tab., zdj.

Twórcy

autor

Bromowicz J.

• Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Akademia Górniczo-Hutnicza, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Magiera J.

• Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Akademia Górniczo-Hutnicza, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

Bibliografia

• [1] BROMOWICZ J., 2009 — Pochodzenie kamienia z kolumn krypty św. Leonarda na Wawelu. Pr. Nauk. Inst. Górn. PWroc., 125: 19–31.
• [2] BROMOWICZ J., MAGIERA J., 2003 — Pochodzenie piaskowców z murów wawelskiej rotundy św. św. Feliksa i Adaukta. W: Konferencja Naukowa „Kamień architektoniczny i dekoracyjny”. Kraków AGH, 23–24 września 2003 r.: 13–20.
• [3] BROMOWICZ J., MAGIERA J., 2006 — Znajomość litologii surowca pomocą w rekonstrukcjach architektonicznych romańskich budowli na przykładzie refektarza klasztoru OO. Dominikanów w Krakowie. Górn. Odkr., 1/2: 54–60.
• [4] BROMOWICZ J., MAGIERA J., 2007 — Kamień w budowlach krakowskich benedyktynów. Pr. Nauk. Inst. Górn. PWroc., 119: 14–27.
• [5] BROMOWICZ J., MAGIERA J., 2008 — Geologiczno-górnicza problematyka złóż kamienia dla budowli wczesnośredniowiecznego Krakowa. Górn. Odkr., 2/3: 62–71.
• [6] BURTAN J., 1954 — Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Wieliczka. Wyd. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [7] FIRLET J., PIANOWSKI Z., 1979 — Nowo odkryty kościół romański w rejonie Smoczej Jamy na Wawelu. Spraw. Arch., 31: 225–245.
• [8] FIRLET J., PIANOWSKI Z., 1989 — Z nowszych badań nad wczesnośredniowieczną architekturą murowaną w Krakowie. Krzysztofory, 16: 55–65.
• [9] FIRLET J., PIANOWSKI Z., 2000 — Przemiany architektury rezydencji monarszej oraz katedry na Wawelu w świetle nowych badań. Kwart. Arch. Urban., 44, 4: 207–236.
• [10] KOZIEŁ S., 1998 — Technologia murów budowli przedromańskich na Wawelu. Acta Arch. Waweliana, 2: 55–78.
• [11] SZYSZKO-BOHUSZ A., 1918 — Rotunda świętych Feliksa i Adaukta (Najśw. Panny Marii) na Wawelu. Roczn. Krak., 17: 53–79.
• [12] WRIGHT V.P., 1992 — A revised classification of limestone. Sedim. Geol., 76: 177–185.
• [13] ZIN W., GRABSKI W., 1966 — Wczesnośredniowieczne budowle Krakowa w świetle ostatnich badań. Roczn. Krak., 38: 33–73.
• [14] ŻUROWSKA K., 1983 — Studia nad architekturą wczesnopiastowską. Zesz. Nauk. UJ, 642, Pr. z Hist. Sztuki, 17: 7–53.

Uwagi

PL

Artykuł w Część 7, Geologia w architekturze, malarstwie i zdobnictwie Historia górnictwa