Synergy of architecture and theology on the example of wooden Orthodox churches in the Podlaskie Voivodeship with blue façades

• Autorzy: Woszczenko Katarzyna , Musiuk Adam

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc230402

Warianty tytułu

PL

Synergia architektury i teologii na przykładzie drewnianych cerkwi województwa podlaskiego z elewacjami w kolorze niebieskim

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The article presents research results regarding the importance of the synergy of theology and aesthetics of the architecture of blue Orthodox churches in the Podlaskie Voivodeship. The research was conducted using manuscript sources, subject literature, private communications and Internet sources. Photographic inventories of the sacred buildings under study were also carried out. The Podlaskie Voivodeship has the largest number of Orthodox churches in Poland. Due to the good availability of wood, these areas are associated with wooden construction. A characteristic feature of wooden Orthodox churches located in the analysed area is the colourful finish of their façades. Colours have rich theological symbolism, especially visible in icons. Blue is often associated with the Theotokos, but also universally with divinity. The study covered 17 parish churches that currently have blue façades in the following towns: Augustowo, Bielsk Podlaski, Dubicze Cerkiewne, Koterka, Kożany, Narew, Pasynki, Ploski, Puchły, Podbiele, Rajsk, Rogacze, Saki, Stary Kornin, Suwałki, Szczyty-Dzięciołowo, Werstok and 4 facilities with blue façades in the past – in Kuraszewo, Malesze, Milejczyce and Orzeszkowo. The churches were described in terms of the date of construction and the colour of the façade finish. The majority of the buildings are oriented, have a tripartite interior visible from the outside and were built in a log construction. Exceptions to these rules are included in the text. Our research has shown a connection between the blue colour of the façade and the Mother of God and theological symbolism. When designing new churches, the use of blue should be taken into account in accordance with the symbolism adopted in the Orthodox Church and the tradition prevailing in a given area.

PL

W artykule zaprezentowano wyniki badań dotyczące znaczenia synergii teologii i estetyki architektury niebieskich cerkwi prawosławnych województwa podlaskiego. Badania zostały przeprowadzone z wykorzystaniem źródeł rękopiśmiennych, literatury przedmiotu, komunikatów prywatnych i źródeł internetowych. Przeprowadzono także inwentaryzacje fotograficzne opracowywanych obiektów sakralnych. Na terenie województwa podlaskiego występuje największa liczba cerkwi prawosławnych w Polsce. Ze względu na dobrą dostępność drewna tereny te są kojarzone z budownictwem drewnianym. Cechą charakterystyczną drewnianych świątyń prawosławnych znajdujących się na analizowanym obszarze jest różnobarwne wykończenie ich elewacji. Kolory mają bogatą symbolikę teologiczną widoczną szczególnie na ikonach. Błękit jest często kojarzony z Bogurodzicą, ale też uniwersalnie z boskością. Opracowaniem objęto 17 cerkwi parafialnych mających obecnie elewacje w kolorze niebieskim w miejscowościach: Augustowo, Bielsk Podlaski, Dubicze Cerkiewne, Koterka, Kożany, Narew, Pasynki, Ploski, Puchły, Podbiele, Rajsk, Rogacze, Saki, Stary Kornin, Suwałki, Szczyty-Dzięciołowo, Werstok oraz cztery obiekty z niebieską elewacją w przeszłości – w Kuraszewie, Maleszach, Milejczycach i Orzeszkowie. Świątynie zostały opisane pod względem daty budowy oraz koloru wykończenia elewacji. Przeważająca część obiektów jest orientowana, ma widoczny z zewnątrz trójpodział wnętrza oraz została wybudowana w konstrukcji zrębowej. Wyjątki od tych reguł zostały ujęte w tekście. Badania wykazały powiązanie niebieskiego koloru elewacji z Matką Bożą i symboliką teologiczną. W przypadku projektowania nowych świątyń należy wziąć pod uwagę zastosowanie niebieskiego koloru zgodnie z przyjętą w Kościele symboliką i tradycją panującą na danym terenie.

Słowa kluczowe

EN

architecture; Orthodox church; blue colour; theology; symbols

PL

architektura; cerkiew prawosławna; kolor niebieski; teologia; symbolika

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2023
• Tom: Nr 4 (76)
• Strony: 13--24
• Opis fizyczny: Bibliogr. 38 poz., il., tab.

Twórcy

autor

Woszczenko Katarzyna

• Faculty of Architecture, Bialystok University of Technology, Poland

• https://orcid.org/0000-0001-5442-9994

autor

Musiuk Adam

• Faculty of Architecture, Bialystok University of Technology, Poland

• https://orcid.org/0000-0001-9685-9597

Bibliografia

• [1] Słownik polskiej terminologii prawosławnej, W. Przyczyna, K. Czarnecka, M. Ławreszuk (red.), Orthdruk, Białystok 2022.
• [2] Woszczenko K., Green colour of the façades of Orthdox Churches of the Podlaskie Voivodeship in the context of sacred architecture and theology, “Rocznik Filozoficzny Ignatianum” 2023, Vol. 29, No. 3, 133–151, doi: 10.35765/rfi.2023.2903.9.
• [3] Musiuk A., Specificity of designing a House of God in the light of the Orthodox theology, “Elpis” 2016, nr 18, 87–91, doi: 10.15290/elpis.2016.18.11.
• [4] Ouspensky L., Theology of the icon, Vol. 2, St. Vladimir’s Seminary Pr, New York 1992.
• [5] Evdokimov P., Sztuka ikony. Teologia piękna, Wydawnictwo Księży Marianów PROMIC, Warszawa 2003.
• [6] Patrologia Graeca, Vol. 98, Sts. Germanus I and Tarasius of Constantinople, J.P. Migne, Paris 1865.
• [7] Paprocki H., Prawosławie w Polsce, Bosz, Olszanica 2008.
• [8] Bułgakow S., Prawosławie. Zarys nauki Kościoła Prawosławnego, Orthdruk, Białystok 1992.
• [9] Radziukiewicz A., Cerkiew – okręt płynący ku wschodowi, czyli kilka uwag o architekturze, [in:] A. Radziukiewicz (red.), Prawosławie w Polsce, Arka, Białystok 2001, 211–226.
• [10] Quenot M., Ikona. Okno ku wieczności, Orthdruk, Białystok 1997.
• [11] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Towarzystwo Biblijne w Polsce, Warszawa 2004.
• [12] Uspienski L., Teologia ikony, W drodze, Poznań 1993.
• [13] Jazykova I., Świat ikony, Wydawnictwo Księży Marianów PROMIC, Warszawa 2003.
• [14] Evans G., Historia kolorów. Tajemniczy świat barw, Bellona, Warszawa 2019.
• [15] Charkiewicz J., Najświętsza Bogarodzico zbaw nas, Warszawska Metropolia Prawosławna, Warszawa 2015.
• [16] Nastolnaja kniga swiaszczennosłużytiela, Po błagosłowieniju – Swiatiejszego Patriarcha Moskowskogo i wsieja Rusi PIMIENA, t. 4, Izdanije Moskowskoj Patriarchii, Moskwa 1983.
• [17] Olszewska-Świetlik J., Szmelter-Faustek B., Technika opracowania błękitów w malarstwie gdańskim od połowy XVI do końca XVIII w., “Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 2015, t. 46, 345–361, doi: 10.12775/AUNC_ZiK.2015.013.
• [18] Pastoureau M., Niebieski. Historia koloru, Oficyna Naukowa, Warszawa 2013.
• [19] Tarajko-Kowalska J., Blue colour traditions in Polish wooden architecture – valuable cultural heritage and a source of inspiration, “Cultura e Scienza del Colore – Color Culture and Science Journal” 2018, Vol. 10, 49–57, doi: 10.23738/ccsj.i102018.06.
• [20] Uścinowicz J., O przenikaniu wartości w architekturze sakralnej pogranicza, [in:] J. Uścinowicz (red.), Architektura kultur lokalnych pogranicza. Pogranicze Polski, Litwy, Białorusi i Ukrainy, Politechnika Białostocka, Białystok 2006, 247–264.
• [21] Marciniszyn E. i P., Architektura drewniana, Carta Blanca, PWN, Warszawa 2009.
• [22] Koprowski M.A., Łemkowie. Losy zaginionego narodu, Replika, Zakrzewo 2016.
• [23] Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2015–2018, 2020, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/inne-opracowania/wyznania-religijne/wyznania-religijne-w-polsce-20152018,5,2.html [accessed: 8.12.2022].
• [24] Radziukiewicz A., Prawosławie w Polsce, Bosz, Białystok 2000.
• [25] Górska I., Kotyńska-Stetkiewicz J., Kulesza K., Kułak A., Ołdytowska A., Ryżewski G., Drewniana architektura Podlasia jako desygnat tożsamości kulturowej, religijnej i etnicznej obszaru pogranicza, [in:] T. Morysiński, Monument. Studia i materiały krajowego ośrodka badań i dokumentacji zabytków, nr 2, KOBiDZ, Warszawa 2005, 115–165.
• [26] Maraśkiewicz J., Baszkow A., Drewniana architektura północnej części Euroregionu Bug, Bialskopodlaskie Stowarzyszenie Rozwoju Regionalnego, Biała Podlaska 2006.
• [27] Pokropek M., Budownictwo ludowe w Polsce, LSW, Warszawa 1976.
• [28] Krasny P., “Maluczko, a nie ujrzycie mnie… (J 16, 16)”. Uwagi o stanie zachowania drewnianych cerkwi na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej i znaczeniu materiałów ikonograficznych w badaniach nad architekturą cerkiewną, [in:] W. Walanus (red.), Cerkwie drewniane dawnej Galicji Wschodniej, t. 1, Universitas, Kraków 2012, 9–27.
• [29] Tłoczek I., Polskie budownictwo drewniane, Ossolineum, Wrocław 1980.
• [30] Brykowski R., Drewniana architektura cerkiewna na koronnych ziemiach Rzeczypospolitej, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, Warszawa 1995.
• [31] Żabicki J., Leksykon zabytków architektury Mazowsza i Podlasia, Arkady, Warszawa 2010.
• [32] Katalog zabytków sztuki. Seria nowa, t. 12, Województwo podlaskie, z. 4, Powiat bielski, Z. Michalczyk, D. Piramidowicz, K. Uchowicz, M. Zgliński (oprac.), IS PAN, Warszawa 2019.
• [33] Katalog zabytków sztuki. Seria nowa, t. 12, Województwo białostockie, z. 1, Siemiatycze, Drohiczyn i okolice, M. Kałamajska-Saeed (oprac.), IS PAN, Warszawa 1996.
• [34] Szymański W., Rocznik 1913 – Wiktor Gutkiewicz, radio broadcast, 11.02.2021 [online], Polskie Radio Białystok, https://www.radio.bialystok.pl/bialostoccy-mistrzowie-sztuk-pieknych-na-falach-eteru/index/id/196245 [accessed: 19.10.2023].
• [35] Ks. Zabrocki P., Wizytacja kanoniczna w Ploskach, https://www.orthodox.pl/wizytacja-kanoniczna-w-ploskach/ [accessed: 14.03.2023].
• [36] Gmina Narew, Parafia prawosławna w Puchłach, 15.05.2014, https://www.portals.narew.gmina.pl/parafie/102-parafia-prawoslawna-w-puchlach [accessed: 10.04.2023].
• [37] Remont cerkwi w Rogaczach, “Głos Siemiatycz” 14.06.2011, https://kurierpodlaski.pl/artykul/remont-cerkwi-w-rogaczach/398891 [accessed: 28.03.2023].
• [38] Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, Podział administracyjny. Diecezje, https://www.orthodox.pl/administracja/metropolie/ [accessed: 10.04.2023].

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).