Drewniane dwory Sokólszczyzny. Historia i stan zachowania

• Autorzy: Bazydło Angelika , Drozdowski Bartosz , Głódź Natalia , Sulima Magdalena

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK71MANORS

Warianty tytułu

EN

Wooden manors of the Sokółka region: history and state of preservation

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Historycznie zamieszkiwane przez szlachtę i ziemiaństwo drewniane dwory, o charakterystycznej architekturze z wysuniętym przed lico portykiem kolumnowym i dachem krytym gontem, stały się wyróżnikiem polskiego krajobrazu kulturowego, a ponadto symbolem poczucia tożsamości i tradycji narodowych. Ich sytuacja uległa jednak zmianie po wybuchu II wojny światowej. Przez wiele lat były siedzibami PGR-ów, co znacznie pogorszyło ich kondycję. Lata zaniedbań doprowadziły większość do ruiny, a brak środków finansowych na remont pogarsza stan techniczny niektórych z nich. Na terenie województwa podlaskiego zachowało się około 40 drewnianych dworów, w tym 9 na terenie powiatu sokólskiego. Na podstawie materiałów źródłowych i badań terenowych dworów z Bobry Wielkiej, Łosośnej Małej i Lebiedzina artykuł prezentuje ich przemiany urbanistyczno-architektoniczne na przestrzeni lat oraz stan aktualny.

EN

Historically inhabited by the nobility, wooden manor houses have a characteristic architecture with symmetrical divisions both inside and on the facade, a column portico protruding from its face and a shingled roof, that have become a distinctive feature of the Polish cultural landscape as well as a symbol of national identity, customs, and traditions. However, their situation changed after the outbreak of the Second World War. For many years, they were the seats of state-owned farms, which significantly worsened their condition. Years of neglect led most to ruin, and the lack of funding for their renovation or modernization have worsened their structural condition. About forty wooden manor houses have survived to this day in the Podlasie Voivodeship, and nine of them are located in the region of Sokółka. Based on source materials and field studies conducted on the manors of Bobra Wielka, Łosośna Mała, and Lebiedzin, the article below presents the urban and architectural transformations that have taken place over the years and the buildings’ current state.

Słowa kluczowe

PL

Podlasie; drewniany dwór; tożsamość

EN

Podlasie; wooden manor house; identity

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2022
• Tom: Nr 71
• Strony: 121--136
• Opis fizyczny: Bibliogr. 21 poz., il.

Twórcy

autor

Bazydło Angelika

• Wydziału Architektury Politechniki Białostockiej

autor

Drozdowski Bartosz

• Wydziału Architektury Politechniki Białostockiej

autor

Głódź Natalia

• Wydziału Architektury Politechniki Białostockiej

autor

Sulima Magdalena

• Wydziału Architektury Politechniki Białostockiej

• https://orcid.org/0000-0002-0807-9417

Bibliografia

• Opracowania / Secondary sources
• 1. Arno Maria, Architektura drewnianych dworów szlacheckich na Polesiu, „Echa Polesia. Kwartalnik Polaków na Polesiu” 2018, http://polesie.org/6790/architektura-drewnianych-dworow-szlacheckich-na-polesiu/ (dostęp: 23 IV 2021).
• 2. Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Bobra Wielka, http://www.ogrodowy.minigo.pl/index.php/page/bobra-wielka (dostęp: 10 I 2021).
• 3. Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Lebiedzin, http://www.ogrodowy.minigo.pl/index.php/page/lebiedzin (dostęp: 10 I 2021).
• 4. Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Łosośna Mała, http://www.ogrodowy.minigo.pl/index.php/article/show/id/149 (dostęp: 14 III 2021).
• 5. Górska Iwona, Kotyńska-Stetkiewicz Joanna, Kulesza Krzysztof, Kułak Aneta, Ołdykowska Agnieszka, Ryżewski Grzegorz, Architektura drewniana Podlasia, 2007, http://www.kobidz.pl/app/site.php5/print/article/25/1491.html (dostęp: 14 I 2021).
• 6. Jasielczuk Leszek, Zarys dziejów osadnictwa nad rzeką Klimówka do początku XVIII wieku, Białystok 2006.
• 7. Kajzer Leszek, Dwory w Polsce: od średniowiecza do współczesności, Warszawa 2010.
• 8. Markiewicz Marcin, Powojenne losy ziemiaństwa na białostocczyźnie, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2011, nr 3, https://www.polska1918-89.pl/pdf/powojenne-losy-ziemianstwa-na-bialostocczyznie,2863.pdf (dostęp: 14 II 2022).
• 9. Maroszek Józef, Bobra Wielka – dzieje dworu i parku, „Rocznik Białostocki” 1991, t. 17.
• 10. Miłaszewska Wanda, Święty Wiąz. Legenda Starych Kątów. Powieść, Poznań 1937.
• 11. Rydel Maciej, Siedziby ziemiańskie dzisiaj. Aktualny stan dawnych siedzib wiejskich polskiego ziemiaństwa, http://www.ziemianie.org.pl/siedziby-ziemianskie-dzisiaj/ (dostęp: 13.02.2022).
• 12. Samusik Katarzyna, Samusik Jerzy, Pałace i dwory Białostocczyzny, Białystok 1998.
• 13. Sarnik-Konieczna M., Przekształcenia własnościowe zabytkowych zespołów dworsko- i pałacowo-parkowych przekazanych do zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation ” 2000, nr 7–8.
• 14. Sawaniewska-Mochowa Zofia, Zielińska Anna, Dziedzictwo kultury szlacheckiej na byłych kresach północno-wschodniej Rzeczypospolitej. Ginąca część kultury europejskiej, https://rcin.org.pl/dlibra/doccontent?id=14301 (dostęp: 14 II 2022).
• 15. Sulima Magdalena, Podróże po drewnianym Podlasiu, cz. 2, Białystok 2022.
• 16. Szafrańska-Dolewska Aleksandra, Dwór w Łosośnej
• 17. Małej, https://dipp.info.pl/baza-dipp/podlaskie/powiat-sokolski/gmina-kuznica/dwor-lososna-mala (dostęp: 28 I 2021).
• 18. Szymańska Aleksandra, Dwór tworem wielu epok, https://rme.cbr.net.pl/index.php/archiwum-rme/442-stcze-luty-nr-59/w-polskich-dworach-dworkach74.
• 19. Wiśniewska Edyta, Pluta Aleksandra, Wiśniewski Eugeniusz, Nowakowska Sylwia, Sokólszczyzna mini-przewodnik, Sokółka 2018, http://www.psa.org.plpliki/2018/12/mini-przewodnik-po-Sok%C3%B3lszczy%C5%BAnie.pdf (dostęp: 4 I 2021).
• Inne / Others
• 20. Bończak-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef, Kosmaczewska Jolanta, „Dokumentacja ewidencyjna założenia dworsko-ogrodowego w Lebiedzinie”, mps ze zbiorów WUOZ, Białystok 1985.
• 21. Włoch Łucja, Stankiewicz Dariusz, „Dwór – Łosośna Mała”, Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, mps ze zbiorów WUOZ, Białystok 1996.