Ksenobiotyki, substancje toksyczne, mutagenne i kancerogenne : klasyfikacja i aspekty prawne

• Autorzy: Dobrzański Z. , Buszewski B. , Opaliński S. , Kołacz R. , Koziel J. A.

Identyfikatory

DOI

10.15199/62.2017.1.5

Warianty tytułu

EN

Xenobiotics, toxic compounds, mutagens and carcinogens substances : classification and regulatory challenges

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Dokonano przeglądu literatury naukowej i omówiono akty prawne dotyczące ksenobiotyków, substancji toksycznych, mutagennych i kancerogennych. Podano klasyfikacje tych substancji wg ECHA (UE), IARC (WHO) oraz ATSDR i OSHA (USA). Przytoczono liczne akty prawne (dyrektywy, ustawy, rozporządzenia) dotyczące rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) i utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, w sprawie wprowadzania klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin chemicznych (CLP). Omówiono problematykę substancji chemicznych, ich mieszanin oraz czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy w Polsce i USA. Podano informacje na temat substancji niepożądanych w paszach dla zwierząt gospodarskich oraz zanieczyszczeń chemicznych w środkach spożywczych (żywności) z uwzględnieniem prawnych wymogów unijnych (UE). Przedstawiono rolę instytucji kontrolnych w ocenie jakości żywności i środowiska w Polsce oraz w USA (FDA, EPA).

EN

A review, with. 54 refs., of legal aspects of using chem. substances in the environment and foods.

Słowa kluczowe

PL

ksenobiotyki; substancje toksyczne; substancje mutagenne; substancje kancerogenne; klasyfikacja chemikaliów

EN

xenobiotics; toxic compounds; mutagens substances; classification of chemicals

• Wydawca: Wydawnictwo SIGMA-NOT
• Czasopismo: Przemysł Chemiczny
• Rocznik: 2017
• Tom: T. 96, nr 1
• Strony: 76--84
• Opis fizyczny: Bibliogr. 54 poz., tab., rys., wykr.

Twórcy

autor

Dobrzański Z.

• Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

autor

Buszewski B.

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń

autor

Opaliński S.

• Katedra Higieny Środowiska i Dobrostanu Zwierząt, Wydział Biologii i Hodowli Zwierząt, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, ul. Chełmońskiego 38C, 51-630 Wrocław

autor

Kołacz R.

• Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

autor

Koziel J. A.

• Iowa State University, Ames, USA

Bibliografia

• [1] P. de Voogt, Reviews of environmental contamination and toxicology, Springer Int. Publ., Switzerland 2016.
• [2] A. Kabata-Pendias, H. Pendias, Biogeochemia pierwiastków śladowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.
• [3] G.W. van Loon, S.J. Duffy, Environmental chemistry, Oxford University Press, 2010.
• [4] W. Seńczuk, Toksykologia współczesna, Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2012.
• [5] D. Liska, M. Lyon, D.S. Jones, Detoxification Biotransformational Imbalances, EXPLORE-NY 2006, 2, nr 2, 122.
• [6] A.F. Nassar, Biotransformation and metabolite elucidation of xenobiotics, John Wiley and Sons, 2011.
• [7] K. Liman, M. Morawska, Ksenobiotyki w środowisku naturalnym, https:// prezi.com/9qbxrt-lklw4/ksenobiotyki-w-srodowisku-naturalnym/
• [8] M.K. Błaszczyk, Mikroorganizmy w ochronie środowiska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
• [9] F. Kozisek, www.who.int/water_sanitation_health/dwq/nutrientschap12
• [10] H.C. Hodge, J.H. Sterner, Am. Ind. Hyg. Assoc. 1943, 10, 93.
• [11] E. Walum, Environ. Health Perspect. 1998, 106, 497.
• [12] Rozporządzenie Komisji (WE) NR 440/2008 z dnia 30 maja 2008 r. ustalające metody badań zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), Dz.Urz. UE L 142/1 z dnia 31 maja 2008 r.
• [13] European Chemicals Agency (ECHA) Helsinki, https://europa.eu/european- union/about-eu/agencies/echa_pl
• [14] Rozporządzenie (WE) Nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów z dnia 18 grudnia 2006 r., Dz. Urz. UE L 396 z 30 grudnia 2006 r. (REACH).
• [15] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16.12. 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin …, Dz. Urz. UE L 353 z dnia 31 grudnia 2008 r. (CLP).
• [16] Praca zbiorowa, Tablice biologiczne (red. W. Mizerski), Wyd. Adamantan, 2013.
• [17] Centralny Instytut Ochrony Pracy - PIB, https://www.ciop.pl/ CIOPPortalWAR/appmanager/ciop/pl?_nfpb=true&_pageLabel= P30001831335539182278
• [18] IARC Monographs, t. 1-115, Lyon (France) 2016, http://monographs. iarc.fr/ENG/Classification
• [19] Ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach, Dz. U. 2011 nr 63, poz. 322, z późn. zm.
• [20] Oznakowanie opakowań chemikaliów (CLP), http://ekopix.pl/oznakowanie- opakowan-chemikaliow/
• [21] A. Grochowalski, C. Lasen, M. Holzer, M. Sadowski, T. Hudyma, Environ. Sci. Pollut. Res. 2007, 14, 326.
• [22] A. Kiełbasa, R.M. Gadzała-Kopciuch, B. Buszewski, CRC Crit. Rev. Anal. Chem. 2016, 46, 224.
• [23] K. Konieczko, http://www.imp.lodz.pl/home_pl/o_instytucie/reg_and_ databases/prof.
• [24] Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy z dnia 24 lipca 2012 r., Dz. U. 2012 poz. 890 ze zm. z dnia 3 sierpnia 2015 r.
• [25] Czynniki szkodliwe w środowisku pracy. Wartości dopuszczalne (red. D. Augustyńska, M. Pośniak), CIOP-PIB, Warszawa 2014.
• [26] Centralny Instytut Ochrony Pracy - PIB. https://www.ciop.pl/
• [27] Biuro do spraw Substancji Chemicznych, https://www.chemikalia.gov. pl/informacje_ogolne.html
• [28] Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 6 lutego 2012 r. w sprawie zawartości substancji niepożądanych w paszach, Dz. U. 2012 r. poz. 203 z późn. zm.
• [29] R. Kołacz, E. Bodak, Z. Dobrzański, B. Patkowska-Sokola, Czech J. Anim. Sci. 1999, 44, 509.
• [30] R. Barej, Z. Dobrzański, E. Popiela-Pleban, F. Bubel, L. Polak-Juszczak, Braz. J. Poult. Sci. 2015, 17, nr 4, 531.
• [31] P.J. Bykowski, Z. Dobrzański, Przem. Chem. 2014, 93, 1763.
• [32] Z. Dobrzański, H. Górecka, S. Opaliński, K. Chojnacka, R. Kołacz, Med. Weter. 2005, 61, 301.
• [33] Y. Zonova, A. Roman, M. Kowalska-Góralska, S. Opaliński, Przem. Chem. 2016, 95, 1243.
• [34] Plan Urzędowej Kontroli Pasz. MRiRW-GIWet, Warszawa 2016.
• [35] Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1881/2006 z dnia 19 grudnia 2006 r. ustalające najwyższe dopuszczalne poziomy niektórych zanieczyszczeń w środkach spożywczych, Dz.U. UE L 364/5 ze zm. z dnia 29 kwietnia 2011 r.
• [36] Chemia żywności (red. Z. Sikorski), WNT, Warszawa 2004.
• [37] A. Nowak, Z. Libudzisz, Żywność, Nauka, Technologia, Jakość 2008, 59, 9.
• [38] P.L. Knechtges, Food safety. Theory and practice, Jones & Bartlett Publishers, Canada 2011.
• [39] P. Wojciechowski, Kontrola Państwowa 2014, 1, 49, https://www.nik. gov.pl/plik/id,6713.pdf
• [40] Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR), http:// www.atsdr.cdc.gov/index.html
• [41] S. Czerczak, Bezp. Pracy 2004, nr 1, 9.
• [42] Occupational Safety and Health Administration (OSHA), Washington.
• [43] Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). http://europa. eu/about - eu/agencies/regulatory_agencies_bodies/policy_agencies/ efsa/index_pl.htm.
• [44] U.S. Food and Drug Administration, http://www.fda.gov/
• [45] Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, Dz.U. 1991 nr 77, poz. 335 z późn. zm.
• [46] Główny Inspektor Ochrony Środowiska, Program PMŚ na lata 2012- 2015, Warszawa 2012.
• [47] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, Dz.U. 2001 nr 62, poz. 627 z późn. zm.
• [48] Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne, Dz.U. 2001 nr 115, poz. 1229 z późn. zm.
• [49] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, Dz.U. 2001 nr 62, poz. 628.
• [50] Ustawa z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych, Dz.U. 2008 nr 138, poz. 865 z późn. zm.
• [51] U.S. Environmental Protection Agency, https://www3.epa.gov/
• [52] Europejski Instytut Bioinformatyki, https://www.ebi.ac.uk/chebi/
• [53] CAB Registry, USA 2016, http://monographs.iarc.fr/ENG/Classification/
• [54] Z. Dobrzański, Wykład inauguracyjny, Wydział Bioinżynierii Zwierząt, UWM Olsztyn, 30 września 2016 r.

Uwagi

PL

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).