Pary rtęci i jej związki nieorganiczne

Sapota, A.; Skrzypińska-Gawrysiak, M

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Pary rtęci i jej związki nieorganiczne

Autorzy

Sapota A. , Skrzypińska-Gawrysiak M

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

Warianty tytułu

Mercury

Języki publikacji

Abstrakty

Rtęć jest metalem, który w temperaturze pokojowej występuje w stanie ciekłym. W przyrodzie występuje głównie w postaci cynobru (siarczek rtęciowy, HgS) oraz jako rtęć rodzima w postaci kropel lub krystalicznego amalgamatu srebra. Światowa produkcja rtęci w połowie lat 70. XX w. osiągnęła poziom około 10 000 t rocznie. Z uwagi na problem zanieczyszczenia środowiska w końcu lat 80. zużycie rtęci gwałtownie zmniejszyło się. Niektóre państwa (USA) wstrzymały całkowicie wydobycie rtęci. W ostatnich latach światowa produkcja ustabilizowała się na poziomie około 2500 t rocznie. Rtęć jest stosowana przy produkcji baterii alkalicznych, lamp fluorescencyjnych, lamp rtęciowych w przemyśle chloroalkalicznym (elektrolityczne otrzymywanie chloru i wodorotlenku sodowego) oraz chemicznym (produkcja farb, katalizator w procesach chemicznych). Rtęć jest stosowana także w urządzeniach kontrolno-pomiarowych (termometry, zawory ciśnieniowe, przepływomierze), w preparatach dentystycznych (amalgamaty) oraz w niewielkich ilościach w laboratoriach. Narażenie zawodowe na pary rtęci ma miejsce głównie przy wydobywaniu i przerobie rudy cynobrowej, a także przy otrzymywaniu chloru i ługu metodami elektrolitycznymi, przy produkcji stopów metali, barwników, fungicydów oraz przy produkcji i obsłudze takich przyrządów wypełnionych rtęcią, jak np.: przepływomierze, różnego rodzaju aparatura pomiarowa, termometry, barometry, prostowniki. Narażeni na rtęć są również pracownicy laboratoriów, pracowni naukowych, gabinetów dentystycznych i zakładów fotograficznych. W zakładach przemysłu chloroalkalicznego w różnych państwach stężenie rtęci w powietrzu wynosiło < 10 ÷ 430 mg/m3. Obserwowane stężenia rtęci w moczu u pracowników tych zakładów wynosiły od 0 do około 750 mg/l. W warunkach przemysłowych narażenie dotyczy wyłącznie narażenia drogą inhalacyjną na pary rtęci. Inne nieorganiczne związki rtęci praktycznie nie stwarzają ryzyka przy narażeniu inhalacyjnym. Według danych stacji sanitarno-epidemiologicznych w 2007 r. na pary rtęci powyżej wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS), tj. 0,025 mg/m3 było narażonych 48 pracowników przy produkcji wyrobów chemicznych. Dla nieorganicznych związków rtęci przekroczeń wartości NDS (0,05 mg/m3) nie zanotowano. Narządem krytycznym u ludzi w zatruciach ostrych parami rtęci są płuca. W przypadku narażenia zawodowego postać ostra występuje rzadko. Po narażeniu na pary rtęci o dużym stężeniu obserwowano wiele skutków ze strony układu nerwowego, m.in.: drżenia, chwiejność emocjonalną, bezsenność, zaburzenia pamięci, polineuropatie, zaburzenia w funkcjach poznawczych i motorycznych oraz zaburzenia widzenia. W przewlekłym narażeniu ludzi na rtęć i jej związki nieorganiczne obserwowano głównie skutki neurotoksyczne i nefrotoksyczne. Po narażeniu szczurów na pary rtęci o stężeniu 27 mg/m3 przez 2 h padło 20 z 30 zwierząt. Wartość DL50 dla szczurów po dożołądkowym podaniu chlorku rtęci(II) wynosi 25,9 mg Hg/kg. Na tej podstawie, zgodnie z klasyfikacją UE, rtęć i jej związki nieorganiczne można zaliczyć do związków toksycznych. W eksperymentach podprzewlekłych i przewlekłych nieorganiczne związki rtęci wykazywały głównie działanie nefrotoksyczne, zależnie od wielkości dawki. W ocenie działania rakotwórczego IARC zaklasyfikowała rtęć metaliczną i jej związki nieorganiczne do grupy 3., czyli związków nieklasyfikowanych pod względem działania rakotwórczego dla ludzi. W licznych doniesieniach wykazano, że chlorek rtęci(II) działał mutagennie, natomiast pary rtęci nie wykazywały takiego działania. Mimo że w przypadku narażenia ludzi dane na temat wpływu rtęci metalicznej i jej nieorganicznych związków na rozrodczość są niejednoznaczne, to jej wpływ na zwierzęta jest udowodniony. Ponadto, z uwagi na fakt, że rtęć przechodzi przez barierę łożyska, istnieją zalecenia, aby u kobiet w wieku rozrodczym maksymalnie ograniczyć narażenie na rtęć i jej związki. O ile większość danych uzyskanych na podstawie wyników badań przeprowadzonych na zwierzętach dotyczy badań nieorganicznych związków rtęci, zwłaszcza chlorku rtęci(II), to dane z badań epidemiologicznych dotyczą głównie narażenia zawodowego na pary rtęci. Nadmierne narażenie zawodowe na rtęć metaliczną (pary) i jej związki powoduje wystąpienie objawów psychiatrycznych, behawioralnych i neurologicznych i wiąże się również z uszkodzeniem nerek. Tak więc, krytycznymi narządami w przypadku chronicznego narażenia na rtęć i jej związki nieorganiczne są ośrodkowy układ nerwowy i nerki. Ustalenie zatem wartości NDS powinno dotyczyć takiej wartości stężeń, poniżej której nie pojawią się subkliniczne zmiany. Najwcześniejszymi obserwowanymi zmianami są zaburzenia neurobehawioralne pojawiające się w wyniku narażenia na pary rtęci, dlatego proponowana wartość NDS wyprowadzona będzie dla par rtęci, a otrzymany normatyw powinien zabezpieczyć pracowników przed szkodliwymi skutkami działania zarówno par rtęci, jak i jej związków nieorganicznych. Za podstawę ustalenia wartości NDS dla par rtęci i jej związków nieorganicznych przyjęto wyniki badań epidemiologicznych dotyczących wczesnych neurotoksycznych skutków wywieranych przez rtęć. Większość wyników tych badań wykazała większą korelację stanu zdrowia badanych osób z wynikami monitoringu biologicznego (stężenia Hg w moczu i we krwi) niż monitoringu powietrza, dlatego proponowane normatywy higieniczne są wyprowadzane na podstawie wielkości stężenia rtęci w moczu. Większość autorów badań epidemiologicznych przyjmuje wartość 35 μg/g kreatyniny w moczu za stężenie progowe, powyżej którego zaczynają się ujawniać szkodliwe skutki ze strony ośrodkowego układu nerwowego i nerek. Dane z metaanaliz wskazują jednak na możliwość toksycznego działania rtęci na zachowania człowieka już po narażeniu na stężenia rtęci w moczu w zakresie 20 ÷ 30 μg/g kreatyniny. W ocenie autorów jednej z metaanaliz ludzie narażeni na rtęć uzyskują gorsze wyniki z niektórych testów neurobehawioralnych, porównywalne z wynikami osiąganymi przez ludzi o 5 ÷ 20 lat starszych. Na podstawie argumentacji uzasadnienia normatywów Unii Europejskiej oraz wyników meta analiz uważamy, że należy przyjąć poziom 30 μg Hg/g kreatyniny za poziom zabezpieczający przed wystąpieniem zaburzeń behawioralnych. Wartość ta jest proponowaną wartością dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB). Ekstrapolując wyniki monitoringu biologicznego na stężenie rtęci w powietrzu, zalecanemu stężeniu rtęci w moczu (30 μg/g kreatyniny) będzie odpowiadało stężenie rtęci w powietrzu wynoszące 0,02 mg/m3. Wartość tę proponujemy przyjąć za wartość NDS. Zaproponowane wartości normatywne (NDS – 0,020 mg/m3 i DSB – 30 μg/g kreatyniny) są zgodne z normatywami przyjętymi w Unii Europejskiej. Tak zaproponowane normatywy higieniczne powinny zabezpieczyć pracowników przed szkodliwymi skutkami działania zarówno par rtęci, jak i jej związków nieorganicznych. Nie ma podstaw do ustalenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) rtęci i jej związków.

Mercury (Hg) is the only common metal which is liquid at conventional room temperature. It is found in nature mostly as cinnabar (mercuric sulfide, Hg5) and also as native mercury in the form of drops or silver crystalline amalgam. In the mid 1970s world production of mercury was around 10 000 tonnes per year. By the end of the 1980s the use of mercury had rapidly decreased because of its adverse environmental effects. In recent years its annual world production has stabilized at the level of about 2500 tonnes. Mercury is used in the production of alkaline batteries and fluorescent lamps, mercuric lamps in the chlor-alkali (electrolytic production of chloride and sodium hydroxide) and chemical (paint manufacturing, catalysts in chemical processes) industries. It is also used in control and measurement devices (thermometers, manometers, pressure valves), in dental preparations (amalgam) and in laboratories. Mercury concentrations in chlor-alkali plants have recently ranged, depending on the country, from < 10 to 430 μg/m3, and concentrations in the urine of the employees of those plants ranged from 0 to 750 μg/l. In industrial plants, inhalation is the only way of workers’ exposure to Hg vapors. Inhalation exposure to other Hg inorganic compounds does not practically entail any risk. In the cases of acute Hg intoxication, the lungs are the most critical organ. In occupational exposure the acute form of contamination with this metal is rather rare. Nevertheless, it has been found that high concentrations of Hg vapors induce various harmful effects on the nervous system, e.g., tremor, emotional liability, insomnia, memory disturbances, polyneuropathies, disturbances of cognitive and motor functions and vision disorders, whereas chronic exposure to mercury and its inorganic compounds exerts neurotoxic and nephrotoxic effects. On the basis of the DL50 value for rats (25.7 mg/kg) and in accordance with the European Union (EU) classification, mercury and its inorganic compounds can be categorized as toxic compounds. On the basis of the available evidence, the International Agency for Research on Cancer categorized metallic mercury and its inorganic compounds as group 3, not classifiable as to its carcinogenity to humans. Numerous reports have indicated mutagenic effects of mercuric chloride (II), but not of Hg vapors. Although data on the effects of metallic mercury and its inorganic compounds on fertility in persons exposed to metallic mercury are contradictory, their adverse effects have been evidenced in animal studies. Bearing in mind that mercury penetrates the placental barrier it has been recommended to reduce exposure to mercury and its compounds to a minimum among women of child-bearing age. Most data based on animal studies apply to inorganic mercury compounds, especially to mercuric chloride, whereas data obtained from epidemiological studies mostly apply to occupational exposure to Hg vapors. Excessive occupational exposure to metallic mercury (vapors) and its compounds leads to psychiatric, behavioral and neurological symptoms and also to kidney damage. Thus, the neurological system and kidneys are major targets in chronic exposure to mercury and its inorganic compounds. Therefore, when setting MAC values, researchers should consider concentrations beyond which subclinical changes are not observed. Behavioral disturbances are the earliest consequences of exposure to Hg vapors, therefore the proposed MAC value should be set for Hg vapors and the obtained standard value should protect workers against harmful effects of both vapors of mercury and its inorganic compounds. The results of epidemiological studies on early mercury-induced neurotoxic effects have been taken as the basis for setting MAC values for Hg vapors and inorganic compounds. Most of those results showed that the health condition of the persons under study were more correlated with the results of biologic monitoring (urine and blood Hg concentrations) than with those of air monitoring. That is why the proposed hygiene standards have been deduced from Hg concentrations in urine. Most authors of epidemiological studies adopt the value of 35 μg/g creatinine in urine as the threshold concentration; at higher concentrations adverse effects on the peripheral nervous system and on the kidneys have been observed. Meta analyses of epidemiological studies reveal potential toxic effects of mercury on human behavior already after exposure to urinal Hg concentration within the range of 20 ÷ 30 μg/g creatinine. In our opinion, on the basis of the arguments used to justify the adoption of EU standards and the results of meta analyses, the level of 30 μg Hg/g creatinine in urine should be set as the level protecting against the development of behavioral disturbances. This value is proposed to be adopted as a biological limit value (BLV). Extrapolation from biological monitoring values to airborne exposure to mercury show that Hg concentration in the air at the level of 0.02 mg/m3 would correspond with the recommended Hg concentration in urine (30 μg/g creatinine). We propose to adopt this level as the MAC value. The proposed standard values (MAC, 0.020 mg/m3 and BLV 30 μg/g creatinine) are in agreement with norms adopted by the European Union. The proposed hygienic standards should protect workers against adverse effects of both mercury vapors and inorganic compounds. Setting the STEL concentration of mercury and its compounds is not warranted.

Słowa kluczowe

rtęć toksyczność narażenie zawodowe NDS

mercury toxicity occupational exposure MAC

Wydawca

Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy

Czasopismo

Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy

Rocznik

2010

Tom

Nr 3 (65)

Strony

85--149

Opis fizyczny

Bibliogr. 180 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Sapota A.

andrzej.sapota@umed.lodz.pl

Uniwersytet Medyczny w Łodzi 90-151 Łódź ul. J. Muszyńskiego 1

autor

Skrzypińska-Gawrysiak M

Uniwersytet Medyczny w Łodzi 90-151 Łódź ul. J. Muszyńskiego 1

Bibliografia

1.Abdennour C. i in. (2002) Urinary markers of workers chronically exposed to mercury vapor. Environ. Res. Sec. A. 89, 245–249.
2.ACGIH (2001) Documentation of the threshold limit values and biological exposure indices. 6th ed.
3.ACGIH (2009) Threshold limit values for chemical substances and physical agents and biological exposure indices.
4.Affelska-Jercha A. (1999) Toksyczne działanie rtęci w narażeniu zawodowym i środowiskowym. Med. Pracy 50(4), 305–314.
5.Afonne O.J. i in. (2000) Zinc protection of mercury-induced hepatic toxicity in mice. Bio. Pharm. Bull. 23(3), 305–308.
6.Ahlbom A. i in. (1986) Dentists, dental nurses and brain tumors. Brit. Med. J. 292, 662 [cyt. za: IRIS 2002a].
7.Alcser K.H. i in. (1989) Occupational mercury exposure and male reproductive health. Am. J. Ind. Med. 15, 517–529 [cyt. za: IARC 1993].
8.Andel M. i in. (2005) Suicide attempt via intravenous injection of elemental mercury. A case report and review of the literature. Acta Toxicol. 13, 47–52.
9.Anders P. (1984) IgA-IgG disease in the intestine of Brown Norway rats ingesting mercuric chloride. Clin. Immunol. Immunopathol. 30, 488–494 [cyt. za: IRIS 2002b].
10.Arabi M. (2005) Bull spermatozoa under mercury stress. Reprod. Dom. Anim. 40, 454–459.
11.Asano S. i in. (2000) Acute inorganic mercury vapor inhalation poisoning. Pathol. Int. 50, 169–174.
12.Ashe W. i in. (1953) Behavior of mercury in the animal organism following inhalation. Arch. Ind. Hyg. Occup. Med. 17, 19–43.
13.ATSDR (1999) Toxicological profile for mercury (update). US Department of Health & Human Services.
14.Aymaz S. i in. (2001) Membranous nephropathy from exposure to mercury in the fluorescent tube recycling industry. Nephrol. Dial. Transplant. 16, 2253–2255.
15.Bando I. i in. (2005) Endogenous antioxidant defence system in rat liver following mercury chloride oral intoxication. J. Biochem. Mol. Toxicol. 19(3), 154–161.
16.Barański B. (1977) Disorders of reproduction in rats in course of experimental poisoning by mercury vapors. Pracov. Lek. 29, 144–153.
17.Barański B. (1981) Wpływ rtęci na cykl płciowy oraz prenatalny i postnatalny rozwój potomstwa. Med. Pracy 32, 272–276.
18.Barański B., Szymczyk I. (1973) Wpływ par rtęci na funkcję reproduktywną samic szczura białego. Med. Pracy 24, 249–261.
19.Barlow S.M., Sullivan F.M. (1982) Reproductive hazards of industrial chemicals. An evaluation of animal and human data. London , Academic Press [cyt. za: IARC 1993].
20.Barregard L. i in. (1990) Mortality and cancer incidence in chloralkali workers exposed to inorganic mercury. Brit. J. Ind. Med. 47, 99–104.
21.Barregard L. i in. (1991) Effects of occupational exposure to mercury vapor on lymphocyte micronuclei. Scand. J. Work Environ. Health 17, 263–268.
22.Barregard L. i in. (1992) Kinetics of mercury in blood and urine after brief occupational exposure. Arch. Environ. Health 47(3), 176–184.
23.Barregard L. i in. (1994) Endocrine function in mercury exposed chloralkali workers. Occup. Environ. Med. 51, 536–540.
24.Barregard L. i in. (1997) A study of autoantibodies and circulating immune complexes in mercury-exposed chloralkali workers. Int. Arch. Occup. Environ. Health 70, 101–106.
25.Barregard L. i in. (1999) Tissue levels of mercury determined in a deceased worker after occupational exposure. Int. Arch. Occup. Environ. Health 72, 169–173.
26.Bast-Pettersen R. i in. (2005) A neurobehavioral study of chloralkali workers after the cessation of exposure to mercury vapor. Neurotoxicology 26, 427–437.
27.Bernard S.R., Purdue P. (1984) Metabolic models for methyl and inorganic mercury. Health Phys. 46(3), 695–699 [cyt. za: EHC 1991].
28.Bernaudin P. i in. (1981) Inhalation or ingestion of organic or inorganic mercurials produces auto-immune disease in rats. Clin. Immunol. Immunopathol. 20, 129-135, 1981 [cyt. za: IRIS 2002b].
29.Bluhm R.E. i in. (1992) Elemental mercury vapor toxicity, treatment and prognosis after acute, intensive exposure in chloralkali plant workers. Part I. History, neuropsychological findings and chelators effects. Hum. Exp. Toxicol. 11(3), 201–210.
30.Bradberry S.M. i in. (1996) Elemental mercury induced skin granuloma: a case report and review of the literature. J. Toxicol. Clin. Toxicol. 34(2), 209–216.
31.Brambila E. i in. (2002) Effect of mercury vapor exposure on metallothionein and glutathione s-transferaze gene expression in the kidney of nonpregnant, pregnant and neonatal rats. J. Toxicol. Environ. Health, Part A, 65, 1273–1288.
32.Braszczyńska Z. i in. (1994) Ocena narażenia na rtęć metaliczną na podstawie pomiarów stężeń par rtęci w powietrzu na stanowiskach pracy przy produkcji aldehydu octowego i chloru. Med. Pracy 45, 487–493.
33.Brodsky J.B. i in. (1985) Occupational exposure to mercury in dentistry and pregnancy outcome. J. Am. Dent. Assoc. 111, 779–780 [cyt. za: IARC 1993].
34.Bulat P. i in. (1998) Activity of glutathione peroxidase and superoxide dismutase in workers occupationally exposed to mercury. Int. Arch. Occup. Environ. Health 71, suppl. S37-S39.
35.Cavalleri A. i in. (1995) Colour vision loss in workers exposed to elemental mercury vapour. Toxicol. Lett. 77, 351–356.
36.Cavalleri A., Gobba F. (1998) Reversible color vision loss in occupational exposure to metallic mercury. Environ. Res. 77, 173–177.
37.Cebulska-Wasilewska A. i in. (2005a) Wpływ par rtęci podczas narażenia zawodowego na limfocyty in vivo, na ich podatność na promieniowanie UV-C lub X oraz wydajność naprawy in vitro. Med. Pracy, 56, 303–310.
38.Cebulska-Wasilewska A. i in. (2005b) Occupational exposure to mercury vapour on genotoxicity and DNA repair. Mutat. Res. 586, 102–114.
39.Chang Y.C. i in. (1995) Subclinical neurotoxicity of mercury vapor revealed by a multimodality evoked potential study of chloralkali workers. Am. J. Ind. Med. 27, 271–279.
40.Chapman L.J. i in. (1990) Differences in frequency of finger tremor in otherwise asymptomatic mercury workers. Br. J. Ind. Med. 47(2), 838–843.
41.Chen C. i in. (2006) The roles of serum selenium and selenoproteins on mercury toxicity in environmental and occupational exposure. Environ. Health Persp. 114(2), 297–301.
42.Cherian M.G. i in. (1978) Radioactive mercury distribution in biological fluids and excretion in human subjects after inhalation of mercury vapor. Arch. Environ. Health 33, 109–114.
43.Chmielnicka J. i in. (1986) Kidney concentrations and urinary excretion of mercury, zinc and copper following the administration of mercuric chloride and sodium selenite to rats. Arch. Toxicol. 59, 16–20.
44.Chmielnicka J. (2005) Toksyczność metali i półmetali (metaloidów). [W:] Toksykologia współczesna. [Red.] W. Seńczuk. Warszawa, PZWL.
45.Cook T.A., Yates P.O. (1969) Fatal mercury intoxication in a dental surgery assistant. Brit. Dent. J. 127, 553–555.
46.Cordier S. i in. (1991) Prenatal exposure to mercury and spontaneous abortions. Brit. J. Ind. Med. 48, 375–381.
47.Cortes-Gutierrez E.I. i in. (2004) Evaluation of the mutagenic and cytotoxic effects of mercurous chloride by the micronuclei technique in golden Syrian hamsters. Mutagenesis 19, 203–205.
48.Cragle D.L. i in. (1984) A mortality study to men exposed to elemental mercury. J. Occup. Med. 26, 817–821.
39.Czynniki szkodliwe w środowisku pracy. Wartości dopuszczalne (2003) Warszawa, CIOP.
Davis B.J. i in. (2001) Mercury vapor and female reproductive toxicity. Toxicol. Sci. 59, 291–296.
40.De Rosis F. i in. (1985) Female reproductive health in two lamp factories: effects of exposure to inorganic mercury vapour and stress factors. Brit. J. Ind. Med. 42, 488–494 [cyt. za: IARC 1993].
41.Druckrey H. i in. (1957) Carcinogenic action of metallic mercury after intraperitoneal administration in rats. Z. Krebsforsch. 61, 511–519 [cyt. za: IRIS 2002a].
42.Druet P. i in. (1978) Immune type glomerulonephritis induced by HgCl2 in the Brown Norway rat. Ann. Immunol. 129C, 777–792 [cyt. za: IRIS 2002b].
43.Działalność Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie higieny pracy w 2007 roku. Bydgoszcz, Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna [materiały niepublikowane].
44.Echeverria D. i in. (1995) Behavioral effects of low-level exposure to Hgo among dentists. Neurotoxicol. Teratol. 17, 161–168.
45.EHC (1976) 1. Mercury. Geneva, WHO.
46.EHC (1991) 118. Inorganic mercury. Geneva, IPCS/WHO.
47.Ehrenberg R.L. i in. (1991) Effects of elemental mercury exposure at a thermometer plant. Am. J. Ind. Med. 19, 495–507.
48.Elghany N.A. i in. (1997) Occupational exposure to inorganic mercury vapour and reproductive outcomes. Occup. Med. 47, 333–336.
49.Elinder G.G. i in. (1988) Biological monitoring of metals. [W:] Biological monitoring of metals. New York, London, Plenum Press [cyt. za: EHC 1991].
50.Ellingsen D. i in. (1992) Cancer incidence and mortality among workers exposed to mercury in the Norwegian chloralkali industry. Rev. Epidemiol. Sante Publique 40, S93–S94 [cyt. za: IRIS 2002a].
51.Ellingsen D.G. i in. (1993) Urinary mercury excretion in chloralkali workers after the cessation of exposure. Scand. J. Work Environ. Health 19(5), 334–341.
52.Ellingsen D.G. i in. (2000) Renal and immunologic markers for chloralkali workers with low exposure to mercury vapor. Scand. J. Work Environ. Health 26, 427–435.
53.Ellingsen D.G. i in. (2001) neuropsychological effects of low mercury vapor exposure in chloralkali workers. Neurotoxicology 22, 249–258.
54.El-Safty I.A.M. i in. (2002) Effect of mercury vapour exposure on urinary excretion of calcium, zinc and copper: relationship to alterations in functional and structural integrity of the kidney. Toxicol. Ind. Health 18, 377–388.
55.El-Safty I.A.M. i in. (2003) Nephrotoxic effects of mercury exposure and smoking among Egyptian workers in a fluorescent lamp factory. Arch. Med. Res. 34, 50–55.
56.Erfurth E.M. i in. (1990) Normal pituitary hormone response to thyrotrophin releasing hormones in subjects exposed to elemental mercury vapour. Brit. J. Ind. Med. 47, 639–644.
57.Ericson A., Kallen B. (1989) Pregnancy outcome in women working as dentists, dental assistants or dental technicians. Int. Arch. Occup. Environ. Health 61, 329–333.
58.Fawer R.F. i in. (1983) Measurement of hand tremor induced by industrial exposure to metallic mercury. Br. J. Ind. Med. 40, 204–208.
59.Fitzhugh O.G. i in. (1950) Chronic oral toxicities of mercuric-phenyl and mercuric salts. Arch. Ind. Hyg. Occup. Med. 2, 433–442 [cyt. za: IRIS 2002b].
60.Franko A. i in. (2005) Long-term effects of elemental mercury on renal function in miners of the Idrija mercury mine. Ann. Occup. Hyg. 49(6), 521–527.
61.Frumkin H. i in. (2001) Health effects of long-term mercury exposure among chloralkali plant workers. Amer. J. Ind. Med. 39, 1–18.
62.Girardi G., Elias M.M. (1991) Effectiveness of n-acetylcysteine in protecting against mercuric chloride induced nephrotoxicity. Toxicology 67(2), 155–164.
63.Hansen J.C. i in. (1981) The influence of selenium on mercury distribution in mice after exposure to low dose Hgo vapours. J. Appl. Toxicol. 1, 149–153.
64.Haut M.W. i in. (1999) Neurobehavioral effects of acute exposure to inorganic mercury vapor. Appl. Neuropsychol. 6(4), 193–200.
65.Heidam L.Z. (1984) Spontaneous abortions among dental assistants, factory workers, painters and gardening workers: a follow-up study. J. Epidemiol. Community Health 38, 149–155.
66.Herr D.W. i in. (2004) Evaluation of sensory evoked potentials in Long Evans rats gestationally exposed to mercury (Hgo) vapor. Toxicol. Sci. 82, 193–206.
67.Heyer N.J. i in. (2004) Chronic low-level mercury exposure, BDNF polymorphism annd associations with self-reported symptoms and mood. Toxicol. Sci. 81, 354–363.
68.Holt D., Webb M. (1986a) Comparison of some biochemical effects of teratogenic doses of mercuric mercury and cadmium in the pregnant rat. Arch. Toxicol. 58, 249–254.
Holt D., Webb M. (1986b) The toxicity and teratogenicity of mercuric mercury in the pregnant rat. Arch. Toxicol. 58, 243–248.
69.Horowitz Y. i in. (2002) Acrodynia: a case report of two siblings. Arch. Dis. Child 86, 453–455.
70.HSDB, Hazardous Substances Data Bank (2005).
71.Hua J. i in. (1993) Autoimmune glomerulonephritis induced by mercury vapour exposure in the Brown Norway rat. Toxicology 79(2), 119–129.
72.IARC (1993) Monographs on the evaluation of carcinogenic risk to humans. Vol. 58. Beryllium, cadmium, mercury, and exposures in the glass manufacturing industry.
73.IRIS, Integrated Risk Information System (2002a) Mercury, elemental.
74.IRIS, Integrated Risk Information System (2002b) Mercuric chloride.
75.Kayias E.H. i in. (2003) Elemental mercury induced subcutaneous granuloma. A case report and review of the literature. Acta Orthop. Bel. 69(3), 280–283.
76.Khan A.T. i in. (2004) Effects of inorganic mercury on reproductive performance of mice. Food Chem. Toxicol. 42, 571–577.
77.Khayat A., Dencker L. (1983a) Whole body and liver distribution of inhaled mercury vapor in the mouse: influence of ethanol and aminotriazole pretreatment. J. App. Toxicol. 3(2), 66–74.
78.Khayat A., Dencker L. (1983b) Interactions between selenium and mercury in mice: marked retention in the lung after inhalation of metallic mercury. Chem. Biol. Interact. 46(3), 283–298.
79.Khayat A., Dencker L. (1984) Organ and cellular distribution of inhaled metallic mercury in the rat and Marmoset monkey (Callithrix jacchus): influence of ethyl alcohol pretreatment. Acta Pharmacol. Toxicol. 55(2), 145–152.
80.Kishi R. i in. (1994) Residual neyrobehavioral effects associated with chronic exposure to mercury vapour. Occup. Environ. Med. 51, 35–41.
81.Kobal Grum D. i in. (2006) Personality traits in miners with past occupational elemental mercury exposure. Environ. Health Persp. 114(2), 290–296.
82.Kostial K. i in. (1978) Influence of age on metal metabolism and toxicity. Environ. Health Persp. 25, 81–86.
83.Kostial K. i in. (1983) Age and intestinal retention of mercury and cadmium in rats. Environ. Res. 31, 111– 115 [cyt. za: EHC 1991].
84.Langauer-Lewowicka H. (2003) Neurotoksyczność rtęci metalicznej – trudności diagnostyczne. Med. Pracy 54(4), 377–382.
85.Langauer-Lewowicka H., Zając-Nędza M. (1997) Zmiany w układzie nerwowym w przewlekłym zawodowym zatruciu rtęcią metaliczną. Neurol. Neurochir. Pol. 31, 905–913.
86.Langworth S. i in. (1991) Biological monitoring of environmental and occupational exposure to mercury. Int. Arch. Occup. Environ. Health 63, 161–167.
87.Langworth S. i in. (1992) Effects of occupational exposure to mercury vapour on the central nervous system. Brit. J. Ind. Med. 49, 545–555.
88.Lauwerys R. i in. (1985) Fertility of male workers exposed to mercury vapor or to menganese dust: a questionnaire study. Am. J. Ind. Med. 7, 171–176 [cyt. za: IARC 1993].
89.Li H. i in. (1995) Analysis of biochemical components of seminal plasma in male workers exposed to mercury vapoy. Zhonghua Yu Fang Yi Xue Za Zhi 29, 351–353 [sumary].
90.Liang Y.X. i in. (1993) Psychological effects of low exposure to mercury vapor: application of a computeradministered neurobehavioral evaluation system. Environ. Res. 60, 320–327.
91.Linstedt G. i in. (1979) Individual mercury exposure of chloralkali workers and its relation to blood and urinary mercury levels. Scand. J. Work Environ. Health 5, 59–69 [cyt. za: ACGIH 2001; IARC 1993].
92.Livardjani F. i in. (1991) Lung and blood superoxide dismutase activity in mercury vapor exposed rats. Effect of N-acetylcysteine treatment. Toxicology 66(3), 289–295.
93.Lucchini R. i in. (2003) Application of a latent variable model for a multicenter study on early effects due to mercury exposure. Neurotoxicology 24, 605–616.
94.Magos L. i in. (1973) The depression of pulmonary retention of mercury vapor by ethanol: identification of the site of action. Toxicol. Appl. Pharmacol. 26, 160–183.
95.Magos L. i in. (1974) Effect of 3-amino-1,2,4-triazole on mercury uptake by in vitro human blood sample and by whole rats. Toxicol. Appl. Pharmacol. 28, 367–373.
96.Magos L. i in. (1987) Comparison of the protection given by selenite, selenomethionine and biological selenium against renotoxicity of mercury. Arch. Toxicol. 60, 422–426.
97.Mandic L. i in. (2002) Change in the iso-enzyme profiles of urinary N-acetyl-b-D-glucosoaminidase in workers exposed to mercury. Toxicol. Ind. Health 18, 207–214.
98.Marek K. i in. (1995a) Badania skutków zdrowotnych narażenia na pary rtęci metalicznej u pracowników zatrudnionych przy produkcji chloru i aldehydu octowego. I. Ocena ogólnego stanu zdrowia. Med. Pracy 46, 101–109.
99.Marek K. i in. (1995b) Badania skutków zdrowotnych narażenia na pary rtęci metalicznej u pracowników zatrudnionych przy produkcji chloru i aldehydu octowego. II. Ocena uszkodzenia nerek. Med. Pracy 46, 225–234.
100.Marek K., Wocka-Marek T. (1994a) Nefrotoksyczność rtęci metalicznej w warunkach narażenia zawodowego. Med. Pracy 45, 537–545.
101.Marek K., Wocka-Marek T. (1994b) Beta-N-acetyloglukozaminidaza w moczu jako wskaźnik uszkodzenia nerek u pracowników narażonych na rtęć metaliczną. Med. Pracy 45, 101–105.
102.Mason H.J. i in. (2001) Biological monitoring and exposure to mercury. Occup. Med. 51(1), 2–11.
103.Mathiesen T. i in. (1999) Neuropsychological effects associated with exposure to mercury vapor among former chloralkali workers. Scand. J. Work Environ. Health 25(4), 342–350.
104.McFee R.B., Caraccio T.R. (2001) Intravenous mercury injection and ingestion: clinical manifestations and management. Clin. Toxicol. 39(7), 733–738.
105.McGregor A.J., Mason H.J. (1991) Occupational mercury vapour and testicular, pituitary and thyroid endocrine function. Hum. Exp. Toxicol. 10, 199–203.
106.Meyer-Baron M. i in. (2002) A meta-analysis for neurobehavioural results due to occupational mercury exposure. Arch. Toxicol. 76, 127–136.
107.Meyer-Baron M. i in. (2004) Neurobehavioural test results and exposure to inorganic mercury: in search of dose-response relations. Arch. Toxicol. 78, 207–211.
108.Miller K. i in. (2003) Parkinsonizm w przewlekłym zawodowym zatruciu rtęcią metaliczną. Neurol. Neurochir. Pol. Suppl. 5, 31–38.
109.Mniszek W. (2001) Exposure assessment to mercury vapor in chloralkali industry. Environ. Monit. Assess. 68, 197–207.
110.Morgan D.L. i in. (2002) Disposition of inhaled mercury vapor in pregnant rats: maternal toxicity and effects on developmental outcome. Toxicol. Sci. 66, 261–273.
111.Morton J. i in. (2004) Comparison of hair, nails and urine for biological monitoring of low level inorganic mercury exposure in dental workers. Biomarkers 9, 47–55.
112.Moszczyński P., Moszczyński P. (1995) Ekspozycja na rtęć a zdrowie populacji. I. Immunotoksyczność rtęci. Med. Pracy 46, 385–393.
113.Moszczyński P. i in. (1996) Effects of occupational exposure to mercury vapors on T-cell and NK-cell populations. Arch. Med. Res. 27, 503–507.
114.Moszczyński P. i in. (1998) Immunological effects of occupational exposure to metallic mercury in the population of T-cells and NK-cells. Analyst 123, 99–103.
115.Muller H. i in. (1980) Report on the relationship between Hg concentration in urine and blood and Hg concentration in workroom air. Arbeitsmed. Sozialmed. Praventivmed 15, 64–67 [cyt. za: EHC 1991].
116.Netterstrom B. i in. (1996) Acute mercury intoxication examined with coordination ability and tremor. Neurotoxicol. Teratol. 18(4), 505–509.
117.Newland M.C. i in. (1996) Behavioral consequences of in utero exposure to mercury vapor: alterations in leverpress durations and learning in squirrel monkeys. Toxicol. Appl. Pharmacol. 139, 374–386.
118.Newton D., Fry F.A. (1978) The retention and distribution of radioactive mercuric oxide following accidental inhalation. Ann. Occup. Hyg. 21, 21–32 [cyt. za: EHC 1991].
119.Ngim C.H. i in. (1992) Chronic neurobehavioural effects of elemental mercury in dentists. Brit. J. Ind. Med. 49, 782–790.
120.NIOSH (2005) Pocket guide to chemical hazards.
121.Nowakowska B. i in. (1997) Wpływ zawodowego narażenia na rtęć metaliczną na wybrane parametry hemostazy. Med. Pracy 48, 529–538.
122.NTP, The National Toxicology Program (1993) TR-408. Toxicology and carcinogenesis studies of mercuric chloride (CAS 7487-94-7) in F344 rats and B6C3F1 mice (gavage studies).
123.Nygaard S.P., Hansen J.C. (1978) Mercury-selenium interaction at concentrations of selenium and of mercury vapours as prevalent in nature. Bull. Environ. Contam. Toxicol. 20, 20–23.
124.Ogata M. i in. (1985) Mercury uptake in vivo by normal and acatalasemic mice exposed to metallic mercury vapor (203 Hg) and injected with metallic mercury or mercuric chloride (203 HgCl2). Arch. Environ. Health 40, 151–154.
125.Ogata M. i in. (1987) Reduction of mercuric ion and exhalation of mercury in acatalasemic and normal mice. Arch. Environ. Health 42, 26–30.
126.Papp A. i in. (2005) Subchronic mercury treatment of rats in different phases of ontogenesis: functional effects on the central and peripheral nervous system. Food Chem. Toxicol. 43, 77–78.
127.Park S.H. i in. (2000) Effects of occupational metallic mercury vapour exposure on suppresor-inducer (CD4+CD45RA+) T lymphocytes and CD57_CD16+ natural killer cells. Int. Arch. Occup. Environ. Health 73, 537–542.
128.Pelclova D. i in. (2002) Mercury intoxication from skin ointment containing mercuric ammonium chloride. Int. Arch. Occup. Environ. Health 75, suppl. S54–59.
129.Perottoni J. i in. (2004) Effects of mercury and selenite on delta-aminolevulinate dehydratase activity and on selected oxidative stress parameters in rats. Environ. Res. 95(2), 166–173.
130.Piikivi L. i in. (1984) Psycholgical performance and long-term exposure to mercury vapors. Scand. J. Work Environ. Health 10, 35–41.
131.Piikivi L., Hanninen H. (1989) Subjective symptoms and psychological performance of chlorine-alkali workers. Scand. J. Work Environ Health 15, 69–74.
132.Piikivi L., Tolonen U. (1989) EEG findings in chloralkali workers subjected to low long term exposure to mercury vapour. Br. J. Ind. Med. 46(6), 370–375.
133.Piotrowski J.K. i in. (1975) Excretion kinetics and variability in urinary mercury in workers exposed to mercury vapor. Arch. Occup. Environ. Health 35, 245–256.
134.Poradnik fizykochemiczny (1962) Warszawa, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne.
Przemysł chloro-alkaliczny (2005) Najlepsze dostępne techniki (BAT). Wytyczne dla Branży Chemicznej w Polsce. Warszawa, Ministerstwo Środowiska.
135.Queiroz M.L. i in. (1999) Presence of micronuclei in lymphocytes of mercury exposed workers. Immunopharmacol. Immunotoxicol. 21, 141–150.
136.Querioz M.L. de Souza i in. (1998) Abnormal antioxidant system in erythrocytes of mercury-exposed workers. Hum. Exp. Toxicol. 17, 225–230.
137.Ramalingam V. i in. (2003) Effect of mercuric chloride on circulating hormones in adult albino rats. J. Environ. Biol. 24, 401–404.
138.Risher J.F. i in. (2003) Elemental mercury poisoning in occupational and residential settings. Int. J. Hyg. Environ. Health 206, 371–379.
139.Ritchie K.A. i in. (1995) A pilot study of the effect of low level exposure to mercury on the health of dental surgeons. Occup. Environ. Med. 52, 813–817.
140.Ritchie K.A. i in. (2002) Health and neuropsychological functioning of dentists exposed to mercury. Occup. Environ. Med. 59, 287–293.
141.Ritchie K.A. i in. (2004) Mercury vapour levels in dental practices and body mercury levels of dentists and controls. Brit. Dental. J. 197, 625–632.
142.RIVM (2001) Re-evaluation of human toxicological maximum permissible risk levels. Report 711701025, Bilthoven, National Institute of Public Health and the Environment.
143.Roels H. i in. (1985) Surveillance of workers exposed to mercury vapour: validation of a previously proposed biological threshold limit value for mercury concentration in urine. Am. J. Ind. Med. 7, 45–71.
144.Roels H. i in. (1987) Relationships between the concentrations of mercury in air and in blood or urine in workers exposed to mercury vapour. Ann. Occup. Hyg. 31, 135–145.
145.Roels H.A. i in. (1991) Urinary excretion of mercury after occupational exposure to mercury vapour and influence of the chelating agent meso-2,3-dimercaptosuccinic acid (DMSA). Br. J. Ind. Med. 48(4), 247–25.
146.Rohling M.L., Demakis G.J. (2006) A meta-analysis of the neuropsychological effects of occupational exposure to mercury. Clin. Neuropsychol. 20, 108–132.
147.Rowland A.S. (1994) The effect of occupational exposure to mercury vapor on the fertility of female dental assistants. Occup. Environ. Med. 51, 28–34.
148.Rozgaj R. i in. (2005) Mercury chloride genotoxicity in rats following oral exposure, evaluated by comet assay and micronucleus test. Arh. Hig. Rada Toksikol. 56, 9–1.
149.Rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. DzU nr 217, poz. 1833.
150.Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającego i uchylającego dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1907/2006. DzUrz WE L 353 z dnia 31.12.2008, 1–1355 ze zm.
151.RTECS, The Registry of Toxic Effects of Chemical Substances (2005) NIOSH.
152.Rutowski J. i in. (1998) Przydatność oznaczania w moczu markerów wczesnego uszkodzenia nerek do monitorowania nefrotoksyczności par rtęci w trakcie zawodowego narażenia. Med. Pracy 49, 129–135.
153.Sallsten G. i in. (1994) Clearance half life of mercury in urine after cessation of long term occupational exposure: influenece of a chelating agent (DMPD) on excretion of mercury in urine. Occup. Environ. Med. 51(5), 337– 342.
154.Sandborgh-Englund G. i in. (1998) The absorption, blood levels and excretion of mercury after a single dose of mercury vapor in humans. Toxicol. Appl. Pharmacol. 150, 146–153.
155.Schroeder H., Mitchener M. (1975) Life-time effects of mercury, methyl mercury, and nine other trace metals in mice. J. Nutr. 105, 452–458 [cyt. za: IRIS 2002b].
156.Schuurs A.H.B. (1999) Reproductive toxicity of occupational mercury. A review of the literature. J. Dent. 27, 249–256.
157.SCOEL (2003) Recommendation from Scientific Committee on Occupational Exposure Limits for elemental mercury and inorganic divalent mercury compounds. SCOEL/ SUM/84.
158.Shamy M.Y. i in. (1995) Somatic cell mutation in workers occupationally exposed to mercury vapors. J. Environ. Pathol. Toxicol. Oncol. 14, 165–171.
159.Sikora A., Langauer-Lewowicka H. (1992) Ocena funkcji psychicznych u osób pracujących w styczności z rtęcią metaliczną, ołowiem nieorganicznym i dwusiarczkiem węgla. Med. Pracy 43, 109–121.
160.Sikorski R. i in. (1987) Women in dental surgeries: reproductive hazards in occupational exposure to metallic mercury. Int. Arch. Occup. Environ. Health 59, 551–557.
161.Silbergeld E.K. i in. (2005) Mercury and autoimmunity: implication for occupational and environmental health. Toxicol. Appl. Pharmacol. 207, S282–S292.
162.Skare I., Engqvist A. (1990) Urinary mercury clearance of dental personnel after a longterm intermission in occupational exposure. Swed. Dent. J. 14(6), 255–259.
163.Soleo L. i in. (1997) Minimal immunological effects on workers with prolonged low exposure to inorganic mercury. Occup. Environ. Med. 54, 437–442.
164.Souza E.M. i in. (2000) Subcutaneous injection of elemental mercury with distant skin lesions. Clin. Toxicol. 38(4), 441–443.
165.Stacchiotti A. i in. (2004) Mercuric chloride-induced alterations in stress protein distribution in rat kidney. Histol. Histopathol. 19(4), 1209–1218.
166.Szyrocka-Szwed K., Kossmann S. (2003) Badania elektronystamograficzne u pracowników eksponowanych na pary rtęci metalicznej. Wiad. Lek. 56, 247–249.
167.Torres A.D. i in. (2000) Mercury intoxication and arterial hypertension: report of two patients and review of the literature. Pediatrics 105, 34–37.
168.Urban P. i in. (1999) Neurological and electrophysiological examinations on three groups of workers with different levels of exposure to mercury vapors. Eur. J. Neurol. 6, 571–577.
169.Urban P. i in. (2003a) EEG photic driving in workers exposed to mercury vapors. Neurotoxicology 24, 23–33.
170.Urban P. i in. (2003b) Color discrimination impairment in workers exposed to mercury vapor. Neurotoxicology 24, 711–716.
171.Vimercati L. i in. (2001) Monocyte-macrophage system and polymorphonuclear leukocytes in workers exposed to low levels of metallic mercury. Sci. Total. Environ. 270, 157–163.
172.Warfvinge K. i in. (1995) Systemic autoimminity due to mercury vapor exposure in genetically susceptible mice; dose-response studies. Toxicol. Appl. Pharmacol. 132(2), 299–309.
173.Weinstein M., Bernstein S. (2003) Pink ladies: mercury poisoning in twin girls. CMAJ 186 (2), 201.
174.WHO (1980) Expert Committee. Recommended Health-based Limits in Occupational Exposure to Heavy Metals. Geneva, WHO.
175.Yang J.M. i in. (2002) Effects of metallic mercury on the perimenstrual symptoms and menstrual outcomes of exposured workers. Am. J. Ind. Med. 42, 403–409.
176.Yoshida M. i in. (2004) Susceptibility of metallothionein-null mice to the behavioral alterations caused by exposure to mercury vapor at human-relevant concentration. Toxicol. Sci. 80(1), 69–73.
177.Yoshida M. i in. (2006) Behavioral changes in metallothionein-null mice after the cessation of long-term, lowlevel exposure to mercury vapor. Toxicol. Lett. 161(3), 210–218.
178.Zabiński Z. i in. (2000) The activity of erythrocyte enzymes and basic indices of peripherial blood erythrocytes from workers chronically exposed to mercury vapours. Toxicol. Ind. Health, 16, 58–64.
179.Zalpus R.K., Cherian M.G. (1992) Renal metallothionein metabolism after a reduction of renal mass: II. Effects of zinc pretreatment on the renal toxicity and intrarenal accumulation of inorganic mercury. Toxicology 71(102), 103–117.
180.Złotkowska R., Zając-Nędza M. (2002) Ostre zawodowe zatrucie rtęcią – opis przypadku. Med. Pracy 53, 315–317.

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-a7282a3f-f3c3-4d51-9ad7-2ad6fa89a266