Public transport accessibility of seniors to services of general interest on the example of primary health care in rural areas of the Podkarpackie Voivodeship

• Autorzy: Drążek Anna

Identyfikatory

DOI

10.4467/2543859XPKG.25.005.22668

Warianty tytułu

PL

Dostępność transportem publicznym seniorów do usług użyteczności publicznej na przykładzie podstawowej opieki zdrowotnej na obszarach wiejskich województwa podkarpackiego

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

This article examines seniors’ accessibility to health care. The aim of the study was to analyse accessibility by public transport to primary health care facilities in the context of the services of general interest (SGI) concept. Four rural municipalities (with different functions) in the Podkarpackie Voivodeship were selected as the study area: Jawornik Polski, Horyniec-Zdrój, Komańcza and Gorzyce. In the first step, the demographic situation in the municipalities was described. Next, the distribution of public transportation stops in each municipality and the timetables of the carriers operating there were analysed. The highest accessibility to bus stops, measured by distance, was found in the municipalities of Komańcza and Gorzyce. On the other hand, the municipalities of Gorzyce and Jawornik Polski had the highest number of public transport services to primary healthcare facilities. Low accessibility in the municipality of Horyniec-Zdrój indicated that the provision of services of general interest may be insufficient in peripheral rural areas.

PL

Poniższy artykuł analizuje dostępność seniorów do opieki zdrowotnej. Jego celem było poznanie dostępności transportem publicznym do placówek podstawowej opieki zdrowotnej w kontekście koncepcji usług użyteczności publicznej. Jako obszar badań wybrano cztery gminy wiejskie (o różnej funkcji) w województwie podkarpackim: Jawornik Polski, Horyniec-Zdrój, Komańczę i Gorzyce. W pierwszym kroku opisano sytuację demograficzną w gminach. Następnie przeanalizowano rozmieszczenie przystanków transportu publicznego w poszczególnych gminach oraz rozkłady jazdy przewoźników tam operujących. Najwyższą dostępność do przystanków autobusowych, mierzoną odległością, odnotowano w gminach Komańcza i Gorzyce. Z kolei gminy Gorzyce i Jawornik Polski charakteryzowały się najwyższą liczbą połączeń transportem publicznym do placówek podstawowej opieki zdrowotnej. Niska dostępność w gminie Horyniec-Zdrój pokazała, że świadczenie usług użyteczności publicznej może nie być wystarczające na peryferyjnych obszarach wiejskich.

Słowa kluczowe

EN

transport accessibility; public transport; services of general interest; seniors on transport; rural area

PL

dostępność transportowa; usługi użyteczności publicznej; seniorzy w transporcie; obszar wiejski

• Wydawca: Komisja Geografii Komunikacji Polskiego Towarzystwa Geograficznego ; Uniwersytet Gdański. Katedra Geografii Rozwoju Regionalnego
• Czasopismo: Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG
• Rocznik: 2025
• Tom: nr 28(1)
• Strony: 53--65
• Opis fizyczny: Bibliogr. 57 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Drążek Anna

• Jagiellonian University, Doctoral School in the Social Sciences, Faculty of Geography and Geology, Institute of Geography and Spatial Management, Gronostajowa 7, 30-387 Krakow

• https://orcid.org/0009-0005-3633-6862

Bibliografia

• [1] Bambury E. A., Merdjanoff A. A., Fergen J. T., Mueller J. T., 2025, Exploring access to critical health services for older adults in rural America from 1990 to 2020. The Journal of Rural Health, 41 (1), e70004. DOI: https://doi. org/10.1111/jrh.70004.
• [2] Bryant Jr. J., Delamater P. L., 2019, Examination of spatial accessibility at micro-and macro-levels using the enhanced two-step floating catchment area (E2SFCA) method, Annals of GIS, 25 (3), 219-229. DOI: https://doi.org/10.1 080/19475683.2019.1641553.
• [3] Cauvin C., 2005, A systemic approach to transport accessibility, A methodology developed in Strasbourg: 1982- 2002, Cybergeo: European Journal of Geography https:// doi.org/10.4000/cybergeo.3425.
• [4] Christaller W., 1966, Central Places in Southern Germany, Prentice-Hall, Inc. Englewood Cliffs, New Jersey. DOI: https://doi.org/10.1177/000271626636800132.
• [5] Ciechański A., 2020, Bariery w przemieszczaniu się osób dorosłych na obszarach wykluczonych transportowo - przykład rejonu Komańczy (Barrriers in adults moving in transport based social excluded areas - an example from Komańcza area), Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG, 23 (5), 34-52. DOI: https://doi.org/10.4467/2543859XPKG.20.030.13247.
• [6] Cieślak I., Eźlakowski B., Biłozor A., Senetra A., 2025, Spatial Analysis of Medical Service Accessibility in the Context of Quality of Life and Sustainable Development: A Case Study of Olsztyn County, Poland, Sustainability, 17 (15), 6687. DOI: https://doi.org/10.3390/su17156687.
• [7] ESPON, 2013, SeGI Indicators and perspectives for services of general interest in territorial cohesion and development, Scientific Report Version, 25 (5), Luksemburg.
• [8] Guagliardo M. F., 2004, Spatial accessibility of primary care: concepts, methods and challenges, International journal of health geographics, 3(1), 3. DOI: https://doi.org/10.1186/ 1476-072X-3-3.
• [9] GUS, 2023, Prognoza ludności na lata 2023-2060 (Population projections for 2023-2060), Warszawa.
• [10] Haamer M., Aasa A., Poom A., 2025, Assessing public transport accessibility using GPS data, European Transport Research Review, 17 (1), 36. DOI: https://doi.org/10.1186/ s12544-025-00733-w.
• ]11] Hansen W. G., 1959 a, Accessibility and residential growth, Doctoral dissertation, Massachusetts Institute of Technology.
• [12] Hansen W. G.,1959 b, How accessibility shapes land use, Journal of the American Institute of Planners, 25, 2, 73-76. DOI: https://doi.org/10.1080/01944365908978307.
• [13] Hess D. B., 2012, Walking to the bus: Perceived versus actual walking distance to bus stops for older adults, Transportation, 39, 247-266. DOI: https://doi.org/10.1007/s11116-011-9341-1.
• [14] Humer A., Palma P., 2013, The Provision of Services of General Interest in Europe: Regional Indices and Types Explained by Socio-Economic and Territorial Conditions, EUROPA XXI, 23, 85-104. DOI: https://doi.org/10.7163/Eu21.2013.23.5.
• [15] Ingram D. R., 1971, The concept of accessibility: a search for an operational form, Regional studies, 5, 2, 101-107. DOI: https://doi.org/10.1080/09595237100185131.
• [16] Jarczewska D. Ł., Jarczewski W., 2015, Dostępność geograficzna ośrodków podstawowej opieki zdrowotnej w Krakowskim Obszarze Metropolitalnym (Geographical accessibility of primary health care in Krakow Metropolitan Area), Problemy Rozwoju Miast, 1, 7-13.
• [17] Joseph A. E., Bantock P. R., 1982, Measuring potential physical accessibility to general practitioners in rural areas: a method and case study, Social science & medicine, 16, 1, 85-90. DOI: https://doi.org/10.1016/0277-9536(82)90428-2.
• [18] Kazimierczak M., Matykowski R., 2017, Sieć publicznych placówek ochrony zdrowia w województwie wielkopolskim i ich dostępność przestrzenna, Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 40, 107-126. DOI: https://doi. org/10.14746/rrpr.2017.40.08.
• [19] Knox P. L., 1978, The intraurban ecology of primary medical care: patterns of accessibility and their policy implications, Environment and planning A, 10, 4, 415-435. DOI: https://doi.org/10.1068/a100415.
• [20] Kołodziejczak A., Kaczmarek U., 2017, Analiza zróżnicowania regionalnego dostępności do usług medycznych w Polsce w latach 2006-2015 (Analysis of Regional Differences in the Access to Medical Health Care from 2006 to 2015 in Poland), Studia i Materiały Wydziału Zarządzania i Administracji Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Jana Kochanowskiego w Kielcach, 21, 241 250.
• [21] Komornicki T., Śleszyński P., Siłka P., 2012, Charakterystyka systemu osadniczego województwa podkarpackiego z identyfikacją biegunów wzrostu oraz wyróżnieniem obszarów funkcjonalnych na poziomie regionalnym i lokalnym (Characteristics of the settlement system of Podkarpackie Voivodship with the identification of growth poles and distinction of functional areas on the regional and local level), Ekspertyza, PAN Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Warszawa.
• [22] Kowalczyk A., 1987, Accessibility and availability of health care in rural areas of Poland: a case study of the Sierpc medical district, Geographia Medica, 17, 47-61.
• [23] Koźlak A., 2010, Znaczenie dostępności transportowej dla rozwoju regionalnego i metody jej oceny (The importance of transport accessibility for regional development and methods of assessment of transport accessibility), [in:] R. Brol (ed.), Problemy rozwoju regionalnego, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, 287-298.
• [24] Lechowski Ł., Jasion A., 2021, Spatial accessibility of primary health care in rural Areas in Poland, International Journal of Environmental Research and Public Health, 18, 17, 9282. DOI: https://doi.org/10.3390/ijerph18179282.
• [25] Luo W., Wang F., 2003, Measures of spatial accessibility to health care in a GIS environment: synthesis and a case study in the Chicago region, Environment and planning B: planning and design, 30, 865-884. DOI: https://doi.org/10.1068/b29120.
• [26] Luo W., Qi Y., 2009, An enhanced two-step floating catchment area (E2SFCA) method for measuring spatial accessibility to primary care physicians, Health & place, 15, 1100-1107. DOI: https://doi.org/10.1016/j.healthplace.2009.06.002.
• [27] Ładysz J., 2021, Dostępność usług medycznych w gminach: studium porównawcze Wrocławskiego Obszaru Funkcjonalnego (Accessibility of medical services in municipalities: a comparative study of the Wrocław Functional Area (Poland)), Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 35, 72-84. DOI: https://doi.org/10.24917/20801653.351.5.
• [28] Mackiewicz M., 1983, Zróżnicowanie przestrzenne możliwości korzystania z opieki zdrowotnej przez ludność wiejską (Spatial diversity of health care opportunities for the rural population), Biuletyn KPZK PAN, 122, 39-52.
• [29] Maslow A. H., 1943, A Theory of Human Motivation, Psychological Review, 50 (4), 370-396. DOI: https://doi.org/10.1037/ h0054346.
• [30] Milbert A., Breuer I. M., Rosik P., Stepniak M., Velasco X., 2013, Accessibility of services of general interest in Europe, Romanian Journal of Regional Science, 7, 36-65.
• [31] Miller H. J., 1991, Modelling accessibility using space-time prism concepts within geographical information systems, International Journal of Geographical Information System, 5 (3), 287-301. DOI: https://doi.org/10.1080/02693799108927856.
• [32] Morris J. M., Dumble P. L., Wigan M. R., 1979, Accessibility indicators for transport planning, Transportation Research Part A: General, 13(2), 91-109. DOI: https://doi.org/10.1016/0191-2607(79)90012-8.
• [33] Moseley M. J., 1977, Rural Transport and Accessibility: Final Report to the Department of the Environment (Research Contract DG/64), University of East Anglia, Centre of East Anglian studies, Norwich.
• [34] Moseley M., J., 1979, Accessibility. The Rural Challenge, Routledge, Londyn.
• [35] Neutens T., 2015, Accessibility, equity and health care: review and research directions for transport geographers. Journal of Transport Geography, 43, 14-27. DOI: https:// doi.org/10.1016/j.jtrangeo.2014.12.006.
• [36] Powęska H., 1990, Dostępność przestrzenna usług medycznych a zachowania medyczne ludności (Spatial accessibility of health services and medical behaviour of the population). Biuletyn Informacyjny - Polska Akademia Nauk. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, 61, Warszawa.
• [37] Pérez-Fernández O., Michel G. R., 2025, Spatial Accessibility to Healthcare Facilities: GIS-Based Public-Private Comparative Analysis Using Floating Catchment Methods, ISPRS International Journal of Geo-Information, 14 (7), 253. DOI: https://doi.org/10.3390/ijgi14070253.
• [38] Quadagno J., 1987, Theories of the welfare state, Annual Review of Sociology, 13 (1), 109-128. DOI: https://doi. org/10.1146/annurev.so.13.080187.000545.
• [39] Radgowski W., 2018, Dostępność do świadczeń ginekologiczno-położniczych-opieka medyczna na terenach wiejskich (Access to Gynaecological and Obstetrical Services - Healthcare in Rural Areas), Kontrola Państwowa, 63, 117-129.
• [40] Rauhut D., Komornicki T., 2015, The challenge of SGI provision in rural areas, 55th Congress of the European Regional Science Association: “World Renaissance: Changing roles for people and places”, 25-28 August 2015, Lisbon, Portugal.
• [41] Sievert S., Neubecker N., Müller R., Kaps A., Dähner S., Woellert F. Sütterlin S., 2017, Europe`s Demographic Future: Where the Regions Are Heading After a Decade of Crises, Berlin-Institut für Bevölkerung und Entwicklung, Berlin.
• [42] Soja E., 2009, The city and spatial justice, Justice spatiale/ Spatial justice, 1 (1), p. 1-5.
• [43] Stentzel U., Piegsa J., Fredrich D., Hoffmann W., van den Berg N., 2016, Accessibility of general practitioners and selected specialist physicians by car and by public transport in a rural region of Germany, BMC health services research, 16, 1-10. DOI: http://doi.org/10.1186/ s12913-016-1839-y.
• [44] Stępniak M., Rosik P., 2013, Accessibility of services of general interest at regional scale, Europa XXI, 23, 131-147. DOI: https://doi.org/10.7163/Eu21.2013.23.7.
• [45] Stępniak M., Wiśniewski R., Goliszek S., Marcińczak S., 2017, Dostępność przestrzenna do usług publicznych w Polsce (Spatial accessibility to public services in Poland), 261, IGiPZ PAN, Warszawa.
• [46] Śleszyński P., Komornicki T., 2016, Klasyfikacja funkcjonalna gmin Polski na potrzeby monitoringu planowania przestrzennego (Functional classification of Poland’s communes (gminas) for the needs of the monitoring of spatial planning), Przegląd Geograficzny, 88, 4, 469 488. DOI: https://doi.org/10.7163/PrzG.2016.4.3.
• [47] Taylor Z., 1999, Przestrzenna dostępność miejsc zatrudnienia, kształcenia i usług a codzienna ruchliwość ludności wiejskiej (Accessibility to facilities versus daily mobility of ruraldwellers), IGiPZ PAN, 171, Warszawa.
• [48] The European Comission, 2004, Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions - White Paper on services of general interes, Brussels.
• [49] Ucieklak-Jeż P., Bem A., 2017, Dostępność opieki zdrowotnej na obszarach wiejskich w Polsce (Availability of health care in rural areas in Poland), Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych Problems of Small Agricultural Holdings, 4, 117-131.
• [50] Vickerman, R. W., 1974, Accessibility, attraction, and potential: a review of some concepts and their use in determining mobility, Environment and Planning A, 6, 675-691. DOI: https://doi.org/10.1068/a060675.
• [51] Vitale Brovarone E., Cotella G., 2020, Improving rural accessibility: A multilayer approach, Sustainability, 12 (7), 2876. DOI: https://doi.org/10.3390/su12072876.
• [52] Vollset S. E., Goren E., Yuan C. W., Cao J., Smith A. E., Hsiao T., Bisignano C., Azhar G. S., Castro E., Chalek J., Dolgert A. J., Frank T., Fukutaki K., Hay S. I. , Lozano R., Mokdad A. H., Nandakumar V., Pierce M., Pletcher M., Robalik T., Steuben K. M., Wunrow H. Y., Zlavog B. S., Murray C. J., 2020, Fertility, mortality, migration, and population scenarios for 195 countries and territories from 2017 to 2100: a forecasting analysis for the Global Burden of Disease Study, The Lancet, 396 (10258), 1285-1306. DOI: 10.1016/S0140-6736(20)30677-2.
• [53] Vrabkova I., Ertingerova I., Kukuliač P., 2021, Determination of gaps in the spatial accessibility of nursing services for persons over the age of 65 with lowered self-sufficiency: Evidence from the Czech Republic. PLoS One, 16 (1), e0244991. DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0244991.
• [54] Wachs M., Kumagai T. G., 1973, Physical accessibility as a social indicator. Socio-Economic Planning Sciences, 7, 5, 437- 456. DOI: https://doi.org/10.1016/0038-0121(73)90041-4.
• [55] Wang H., Chen Z., Li Z., He X., Subramanian S. V., 2024, How economic development affects healthcare access for people with disabilities: A multilevel study in China, SSM-Population Health, 25, 101594. DOI: https://doi. org/10.1016/j.ssmph.2023.101594.
• [56] White A. N., 1979, Accessibility and public facility location, Economic Geography, 55, 1, 18-35.
• [57] Xia T., Song X., Zhang H., Song X., Kanasugi H., Shibasaki R., 2019, Measuring spatio-temporal accessibility to emergency medical services through big GPS data, Health & place, 56, 53-62. DOI: https://doi.org/10.1016/j.healthplace.2019.01.012.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr POPUL/SP/0154/2024/02 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki II" - moduł: Popularyzacja nauki (2025).