Ocena przydatności źródeł kartograficznych z okresu reform agrarnych w Wielkopolsce do badań retrogresywnych krajobrazu

• Autorzy: Mikulski D. , Raszeja E.

Warianty tytułu

EN

Evaluation of the usefulness of cartographic sources dating from the period of agrarian reforms in the Wielkopolska region for retrogressive landscape study

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Okres reform agrarnych od końca XVIII w. do lat 60. XIX w. spowodował na terenie Wielkopolski niemal całkowite przekształcenie przestrzeni wiejskiej. Źródłem tych zmian była prywatna i państwowa regulacja gruntów, w tym realizacja zapisów ustawy regulacyjnej związanej z procesem uwłaszczenia. Narzędziem do jej przeprowadzania były sukcesywnie sporządzane plany domen, lasów państwowych i wsi. Wskazane materiały, z uwagi na swój potencjał informacyjny, mogą służyć badaniom retrogresywnym, których celem jest odtworzenie wcześniejszego wizerunku krajobrazu. Zadanie to jest utrudnione z uwagi na zróżnicowanie treści, ograniczoną dostępność oraz stan zachowania materiałów kartograficznych. Przeszkodą są także liczne zniekształcenia rysunków oraz sposób przedstawienia szczegółów na planie. Częściową eliminację tych barier, zapewnia wykorzystanie technologii GIS.

EN

Agrarian reforms conducted in the period from the end of the 18th century until the sixties of the 19th century almost completely transformed rural areas in the Wielkopolska region. The reforms originated both from private and state land use regulations, including the implemented provisions of the regulatory act related to enfranchisement process. Plans of domains, state forests and villages were successively prepared and used as tools to carry out the process. Due to their information potential, the above mentioned materials can be used in retrogressive study for the reconstruction of the prior landscape image. The task is complex because of diverse content, limited accessibility and physical condition of preserved cartographic materials. Moreover, work is rendered more difficult by numerous distortions of the drawings and the way of presenting details on plans. The use of GIS technology ensures partial elimination of the above obstacles, increasing the usefulness of archival maps by transforming the plans and integrating them with other data.

Słowa kluczowe

PL

krajobraz rolniczy; reformy agrarne; badania retrogresywne; mapy archiwalne; GIS

EN

agricultural landscape; agrarian reforms; retrogressive study; archival maps; GIS

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2017
• Tom: nr 38
• Strony: 23--41
• Opis fizyczny: Bibliogr. 36 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Mikulski D.

• Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, Poznań, Polska

autor

Raszeja E.

• Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu, Wydział Architektury i Wzornictwa, Poznań, Polska

Bibliografia

• Affek A., 2012: Kalibracja map historycznych z zastosowaniem GIS [w:] Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, nr 16: 48-62.
• Arnold S., 1929: Geografja historyczna, jej zadania i metody [w:] Przegląd Historyczny, t. 1: 91-120.
• Awramiuk-Godun A., Iwańczak B., 2015: Wizualizacja kartograficzna krajobrazu pogranicza kulturowego – źródła i metody [w:] Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, nr 27: 95-108.
• Burszta J., 1958: Od osady słowiańskiej do wsi współczesnej : o tworzeniu się krajobrazu osadniczego ziem polskich i rozplanowań wsi, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław: ss. 176.
• Burszta J., 1960: Osadnictwo i kształty wsi [w:] Kultura ludowa Wielkopolski, t. 1: 31-105.
• Cousins M.S., 2010: The Prudhoe Landscape History Project: A Retrogressive Study of the Landscape History of Part of Southern Northumberland [w:] Northern landscapes : representations and realities of North-East England (red.): T. Faulkner, H. Berry, J. Gregory, Woodbridge, Boydell: 25-40.
• Dobrowolska M., 1948: Dynamika krajobrazu kulturalnego [w:] Przegląd Geograficzny, t. 21: 151-203.
• Dworniczak Ł., 2013: Ochrona i gospodarowanie krajobrazem Wrocławskiego Obszaru Funkcjonalnego w świetle Europejskiej Konwencji Krajobrazowej, Politechnika Wrocławska, Wrocław: ss. 161.
• Figlus T., 2015: Uwagi na temat procesu kształtowania granic wsi w Polsce do końca XVIII w. w kontekście morfogenetycznym [w:] Studia z Geografii Politycznej i Historycznej, t. 4: 253-276.
• Gołaski J., 1990: Wprowadzenie do kartograficznej metodyki i terminologii badania zmian środowiska przyrodniczego [w:] Kartograficzny opis rolniczej przestrzeni produkcyjnej (red.): E. Krzywicka-Blum, Instytut Planowania i Urządzania Terenów Wiejskich AR, Poznań: 69-76.
• Górska-Gołaska K., 1965a: Pomiary gruntowe w Wielkopolsce : 1793–1861: studia nad źródłami kartograficznymi w Wielkopolsce z okresu reform agrarnych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław Warszawa–Kraków: ss. 162.
• Górska-Gołaska K., 1965b (datowanie przybliżone): Dokumentacja kartograficzna i ewidencyjno-szacunkowa katastru gruntowego i budynkowego w rejencji poznańskiej, maszynopis niepublikowany, Archiwum Państwowe w Poznaniu: ss. 19.
• Graf R., Kaniecki A., Medyńska-Gulij B., 2008: Dawne mapy jako źródło informacji o wodach śródlądowych i stopniu ich antropogenicznych przeobrażeń [w:] Badania Fizjograficzne, Seria A – Geografia Fizyczna, t. 59: 11-28.
• Hildebrandt-Radke I., Przybycin J., 2011: Zmiany sieci hydrograficznej i zalesienia a melioracje regionu środkowej Obry (centralna Wielkopolska) w świetle danych historycznych i materiału kartograficznego [w:] Przegląd Geograficzny, t. 83, nr 3: 323-342.
• Hładyłowicz K., 1932: Zmiany krajobrazu i rozwój osadnictwa w Wielkopolsce od XIV do XIX w., Kasa im. Rektora J. Mianowskiego, Lwów: ss. 256.
• Jakóbczyk W., 1955: Komplikacje regulacyjne w Poznańskiem [w:] Roczniki Historyczne, t. XX: 139-166.
• Jankowska M., Lisiewicz S., 1998: Kartograficzne i geodezyjne metody badania zmian środowiska, Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego, Poznań: ss. 203.
• Kiełczewska-Zaleska M., 1956: O powstaniu i przeobrażaniu kształtów wsi Pomorza Gdańskiego [w:] Prace Geograficzne, nr 5: 5-178.
• Kociuba D., 2015: Propozycja nowej metodyki badań przemian struktur funkcjonalno-przestrzennych miast [w:] Miasto w badaniach geografów (red.): P. Trzepacz, J. Więcław-Michniewska, A. Brzosko-Sermak, A. Kołoś, IGIGP UJ, Kraków: 149-167.
• Kwiatkowska E., 1963: Osadnictwo wiejskie Ziemi Dobrzyńskiej w świetle planów z XVIII i XIX w. i jego przemiany pod wpływem uwłaszczenia i parcelacji [w:] Studia Societatis Scientarium Torunensis, v. 4, nr 3: ss. 89
• Lorek D., 2014: Kartograficzny zapis przestrzeni historycznej w korelacji ze źródłami pisanymi [w:] Badania Fizjograficzne, Seria A – Geografia Fizyczna, t. 65: 205-214.
• Myga-Piątek U., 2012. Krajobrazu kulturowe : aspekty ewolucyjne i typologiczne, Uniwersytet Śląski, Katowice: ss. 382.
• Nawrocki St., 1962: Rozwój kapitalizmu w rolnictwie Wielkopolski w latach 1793-1865: (na przykładzie majątku lwóweckiego), PWN, Poznań: ss. 266.
• Panecki T., 2015: Modelowanie obiektów topograficznych w bazach danych historycznych [w:] Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica SocioOeconomica, nr 21: 37-51.
• Plit J., 2005: Różne metody graficzne przedstawiania dynamiki krajobrazu stosowane na mapach [w:] Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, t. 4: 108-119.
• Raszeja E., 2013: Ochrona krajobrazu w procesie przekształceń obszarów wiejskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Poznań: ss. 242.
• Rączkowski W., 2002: Archeologia lotnicza – metoda wobec teorii, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań: ss. 288.
• Rippon S., 2004: Historic Landscape Analysis : deciphering the countryside, Council for British Archaeology, York: ss. 166.
• Ryder L., 2013: The Historic Landscape of Devon: a Study in Change and Continuity, Windgather Press, Oxford: ss. 379.
• Sobala M., 2012: Rola materiałów kartograficznych w wyznaczaniu granic obszaru badań zmian krajobrazu kulturowego [w:] Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, nr 16: 105-115.
• Szady B., 2013: Geografia historyczna w Polsce – rozwój i perspektywy [w:] Studia Geohistorica : rocznik historyczno-geograficzny, nr 1: 19-37.
• Szafran F., 1930: Działalność władz ziemskich a hipoteka i kataster, Nakładem Ministerstwa Reform Rolnych, Warszawa: 213-214.
• Szulc H., 1964: O nowych drogach badań w geografii historycznej [w:] Czasopismo Geograficzne, t. XXXV, z. 1: 21-28.
• Szulc H., 1984: Badania geograficzno-historyczne osadnictwa wiejskiego w Polsce [w:] Przegląd Geograficzny, t. LV, z. 3-4: 647-660.
• Szulc H., 1995: Morfogeneza osiedli wiejskich w Polsce, Wydawnictwo Conlinuo, Wrocław: ss. 112.
• Tymowski St. J., 1960: Zagadnienia przestrzenne w regulacjach dóbr ziemiańskich w epoce Oświecenia [w:] Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, nr 4: 501-517.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).