Późnoglacjalny rozwój osuwisk w polskich Karpatach zewnętrznych

Wójcik, Antoni

doi:10.7306/2019.34

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Późnoglacjalny rozwój osuwisk w polskich Karpatach zewnętrznych

Autorzy

Wójcik Antoni

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Wojcik_A_poznoglacjalny_PG_Vol.67_nr 5_2019.pdf

Pobierz

Identyfikatory

DOI

10.7306/2019.34

Warianty tytułu

The Late Glacial evolution of landslides in the Polish Outer Carpathian Mountains

Języki publikacji

Abstrakty

The area of Poland, including the Carpathian Mountains, is located in a zone where landslides cause large material damage. This issue can be considered using different time scales. Using various dating methods, it was possible to distinguish periods of increased landslide activity. Among others, the radiometric methods are the most common. Based on the 14C dated landslides in Szczawnica-Biafy Stream, Zapadle near Szymbark, Rychwatd near Żywiec and on data published by Margielewski (2006), it was possible to hypothesize that landslides in the Carpathians have been developing over 13,000 years, i.e. since the Oldest Dryas. This is related to the beginning of degradation of the permafrost, which can be considered as the inception of the development of large rock landslides. On the basis of the presented data, it can also be stated that these landslides have been active up to modern times and their development is very long. An example of this is the landslide in Zapadle. The position of the landslide tongue, which is subjected to erosion, is of great importance, which promotes its further activity. Permanent removing of the colluvial material by a stream and its supplementing by subsequent new displacements from the scarp causes that the landslides can be active for a very long period of time.

Słowa kluczowe

ruchy masowe Karpaty fliszowe osuwisko Polska południowa

mass movements Flysch Carpathians landslide radiocarbon dating Late Glacial

Wydawca

Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy

Czasopismo

Przegląd Geologiczny

Rocznik

2019

Tom

Vol. 67, nr 5

Strony

397--404

Opis fizyczny

Bibliogr. 42 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Wójcik Antoni

antoni.wojcik@pgi.gov.pl

Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Karpacki, ul. Skrzatów 1, 31-560 Kraków

Bibliografia

1. ALEXANDROWICZ S.W. 1990 - Zaporowe jeziorka osuwiskowe w Potoku Ścigockim koło Krościenka. Spraw. Pos. Kom. Nauk. PAN, 34: 1-2.
2. ALEXANDROWICZ S.W. 1993 - Late Quaternary Landslides at estern periphery of the National Park at Pieniny Mountains, Carpathians, Poland. Stud. Geol. Polon., 102: 209-225.
3. ALEXANDROWICZ S.W. 1996a - Malakofauna i wiek osuwiska pod Czajakową Skałą w Wąwozie Homole. Chroń. Przyr. Ojcz., 52 (4): 45-54.
4. ALEXANDROWICZ S.W. 1996b - Holoceńskie fazy intensyfikacji procesów osuwiskowych w Karpatach. Kwart. AGH Geologia, 22 (3): 223-262.
5. GIL E., GILOT E., KOTARBA A., SZCZEPANEK K.,STARKEL L. 1974 - An Early Holocene landslide in the Beskid Niski and its significance for paleographical reconstructions. Stud. Geomorph. Carparho-Balcan., 8: 69-83.
6. GIL E., KOTARBA A. 1977 - Model of slide slope evolution in flysch mountains (An example drawn from the Polish Carpathians). Catena 4 (3): 233-248.
7. GIL E., KOTARBA A. 1979 - Model dynamicznego stoku osuwiskowego w obszarze fliszowym. Przykład z polskich Karpat. Zesz. Probl., Postęp. Nauk Roln., 222: 25-38.
8. GIL E., KOTARBA A. 1985 - Model of functioning of the landslide “Zapadle” in Szymbark. XIII Kongres KBGA, Przewodnik nr 5: 75-77.
9. GOLONKA J., RACZKOWSKI W. 1984 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Piwniczna. Inst. Geol.
10. HACZEWSKI G., KUKULAK J. 2004 - Early Holocene landslide - dammed lake in the Bieszczady Mountaiins (Polish East Carpathians) and its evolution. Studia Geomorph. Carpatho-Balcan., 38: 83-96.
11. KRĄPIEC M., DANEK M., GIL E., KLUSEK M., RACZKOWSKI W., ZABUSKI L. 2008 - Monitoring dendrogeomorfologiczny osuwisk w Beskidzie Niskim. Pr. Kom. Paleogeogr. Czwart. PAU, 6: 173-184.
12. KRĄPIEC M., MARGIELEWSKI W. 2000 - Analiza dendrogeomorfologiczna ruchów masowych na obszarze polskich Karpat fliszowych. Kwart. AGH Geologia, 26: 141-171.
13. LASKOWICZ I., WÓJCIK A. 2014 - Mapa osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi w skali 1 : 10 000, gm. Szczawnica, pow. nowotarski, woj. małopolskie; http://mapa.osuwiska.pgi.gov.pl
14. MARGIELEWSKI W. 2001a - Rejestr zmian klimatycznych późnego glacjału i holocenu w obrębie torfowiska pod Kotoniem (Beskid Średni, Karpaty zewnętrzne). Prz. Geol., 49 (12): 1161-1166.
15. MARGIELEWSKI W. 2001b - Late Glacial and Holocene climatic changes registered in forms add deposits of the Klakowo Landslide (Beskid Średni Range, Outher Carpathians). Stud. Geomorph. Carpatho-Balcan., 35: 63-79.
16. MARGIELEWSKI W. 2006 - Records of the Late Glacial - Holocene paleoenviroonmental changes in landslide forms and deposits of the Beskid Makowski and Beskid Wyspowy Mts. Area (Polish Outer Carpathians). Folia Quatern., 76: 5-149.
17. MARGIELEWSKI W., OBIDOWICZ A., PELC S. 2003 - Late Glacial - Holocene peat bog on Kotoń Mt. and its significance for reconstruction of paleoenviroonmental in the Western Outer Carpathians (Beskid Makowski Range, South Poland). Folia Quatern., 74: 35-56.
18. MARGIELEWSKI W., ZERNITSKAYA V. 2003 - Late Glacial - Holocene paleoenviroonmental evidence recorded in the Hajduki peat bog (Beskid Średni Mts., Outer Western Carpathians). Folia Quatern., 74: 57-73.
19. MANGERUND J., ANDESRSEN S.T., BERGLUNAD., DONNER J.J. 1974 - Quaternary stratigraphy of Norden, proposal for terminology and classification. Boreas, 3: 109-126.
20. NESCIERUK P., RACZKOWSKI W., WOJCIECHOWSKI T., WARMUZ B., KOWALSKI Z., DACKA J. 2014a - Dokumentacja geologiczna z prac monitoringowych wykonanych na osuwisku w m. Szymbark - Zapadle; http://mapa.osuwiska.pgi.gov.pl
21. NESCIERUK P., RACZKOWSKI W., WOJCIECHOWSKI T., WARMUZ B., MICHALSKI A., DACKA J. 2014b - Dokumentacja geologiczna z prac monitoringowych wykonanych na osuwisku w m. Rychwałd; http://mapa.osuwiska.pgi.gov.pl
22. PÁNEK T. 2015 - Recent progress in landslide dating: A global overview. Prog. Phys. Geogr., 39: 168-198; doi:10.1177/0309133314550671
23. PÁNEK T., ENGEL Z., MENTLÍK P., BRAUCHER R., BŘEŽNÝ M., ŠKARPICH V., ZONDERVAN A. 2016 - Cosmogenic age constraints on post-LGM catastrophic rock slope failures in the Tatra Mountains (Western Carpathians). Catena, 138: 52-67; doi:10.1016/j.catena.2015.11.005
24. PÁNEK T., HARTVICH F., JANKOVSKÁ V., KLIMEŠ J., TÁBOŘÍK P., BUBÍK M., SMOLKOVÁ V., HRADECKÝ J. 2014 - Large Late Pleistocene landslides from the marginal slope of the Flysch Carpathians. Landslides, 11: 981-992; doi:10.1007/s10346-013-0463-8
25. PÁNEK T., MENTLÍK P., ENGEL Z., BRAUCHER R., ZONDERVAN A. 2017 - Late Quaternary sackungen in the highest mountains of the Carpathians. Quat. Sci. Rev., 159: 47-62; doi:10.1016/j.quascirev.2017.01.008
26. PAWLIKOWA B. 1965 - Materials for the postglacial history of vegetation of the West Carpathians, peat bog on the Bryjarka. Folia Quatern., 18: 1-9.
27. PAZDUR A., GOSLAR T., MICHCZYŃSKI A., PAWLYTA J. 1999 - Zastosowanie metody radiowęglowej do datowania osadów młodszego czwartorzędu. [W:] Geochronologia górnego czwartorzędu Polski w świetle datowania radiowęglowego i luminescencyjnego. Inst. Fizyki Pol. Śl.: 17-42.
28. POPORAWA D., RACZKOWSKI W. 2003 - Osuwiska Karpat. Prz. Geol., 51 (8): 685-692.
29. RALSKA-JASIEWICZOWA M., STARKEL L. 1988 - Record of the hydrological changes during the Holocene in the lake, mire and fluvial deposits of Poland. Folia Quatern., 57: 91-127.
30. RACZKOWSKI W., MROZEK T. 2002 - Activating of landsliding in the Polish Flysch Carpathian by the end of the 20th century. Stud. Geomorph. Carpatho-Balcan., 36: 91-111.
31. RYLKO W., PAULZ. 2014 - Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Lachowice (1013). Państw. Inst. Geol.
32. STARKEL L. 1984 - Karpaty i kotliny podkarpackie, zlodowacenia północnopolskie. [W:] Budowa Geologiczna Polski, t. 1, Stratygrafia, cz. 3.1, Kenozoik Czwartorzęd. Inst. Geol.: 297-308.
33. SOBOLEWSKA M., STARKEL L., ŚRODOŃ A. 1964 - Młodoplejstoceńskie osady z florą kopalną w Wadowicach. Folia Quatern., 16: 1-64.
34. SZCZEPANEK K. 2001 - Late Holocene vegetation history in the Dukla Pass region (Low Beskidy, Carpathians) based on pollen and macrofossil analyses. Acta Paleobot., 41 (2): 341-353.
35. SZCZYGIEŁ J., MENDECKI M., HERCMAN H., WRÓBLEWSKI W., GLAZER M. 2019 - Relict landslide development as inferred from speleothem deformation, tectonic data and geoelectrics. Geomorphology, 330: 116-128; doi:10.1016/j.geomorph.2019.01.017
36. ŠILHÁN K., PÁNEK T., DUŠEK R., HAVLŮ D., BRÁZDIL R., KOŠIČKOVÁ J., HRADECKÝ J. 2013 - The dating of bedrok landslide reativations using dendrogeomorphic techniques: The Mazak landslide, Outer Western Carpathians (Czech Republic). Catena, 104: 1-13. ŚRODOŃ A. 1952 - Późnoglacjalna flora z Dziadowych Kątów koło Grywałdu. Biul. Państw. Inst. Geol., 67: 77- 97.
37. URBAN J., MARGIELEWSKI W., HERCMAN H., ŽÁK K., ZERNITSKA V., PAWLAK J., SCHEJBAL-CHWASTEK M. 2015 - Dating of speleothems in non-karst caves - methodological aspects and practical application, Polish Outer Carpathians case study. Zeitschr. Geomorph., 59: 185-210; doi:10.1127/zfg
38. WIECZOREK D. 2009 - Mapa osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi w skali 1:10 000, gm. Gilowice, pow. żywiecki, woj. śląskie. Państw. Inst. Geol.; http://mapa.osuwiska.pgi.gov.pl
39. WOJCIECHOWSKI T., BORKOWSKI A., PERSKI Z., WÓJCIK A. 2012 - Dane z lotniczego skaningu laserowego w badaniu osuwisk - przykład osuwiska w Zbyszycach (Karpaty zewnętrzne). Prz. Geol., 60 (2): 95-102.
40. WÓJCIK A. 1958 - Osuwiska ziemi w Beskidzie Niskim i Bieszczadach. Wierchy, 27: 189-194.
41. WÓJCIK A. 1997 - Osuwiska w dorzeczu Koszarawy - uwarunkowania strukturalne i geologiczne. Biul. Państw. Inst. Geol., 376: 5-42.
42. WÓJCIK A., MROZEK T., GRANOSZEWSKI W. 2006 - Litological conditioning of Landslides and Climatic Changes with exemples from the Beskid Mts., Western Carpathians, Poland. Geogr. Fis. Dinam. Quat., 29: 197-209.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-a5e25e0a-9f87-47ec-b06d-5adea794a994