Na styku medycyny, architektury i teatru – sale rozrywkowo-teatralne w XIX-wiecznych zakładach dla psychicznie chorych na Pomorzu i w Wielkopolsce

• Autorzy: Bręczewska-Kulesza Daria

Identyfikatory

DOI

10.17425/WK59POMERANIA

Warianty tytułu

EN

The meeting of medicine, architecture and theatre – entertainment and theatre rooms in the 19ᵗʰ-century lunatic asylums in Pomerania and Greater Poland

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Koniec XVIII stulecia przyniósł rewolucyjne przeobrażenia w dziedzinie psychiatrii. Za pomocą tzw. „terapii moralnej” zmienione zostało całkowicie podejście do chorego. Podstawowymi środkami terapeutycznymi były rozmowy, perswazja oraz praca fizyczna i rozrywka. Do spełnienia tych celów psychiatria potrzebowała odpowiedniej przestrzeni, której dostarczała stosownie zaprojektowana architektura i jej otoczenie. Umiejętności architekta łączono z wiedzą medyczną, tworząc uporządkowane zespoły, pomagające pacjentom w zachowaniu samokontroli i dyscypliny. Wśród różnych form terapii pojawiły się pomysły na wykorzystanie w tym celu teatru, co miało wielu zwolenników i przeciwników. Niemieccy psychiatrzy i architekci zalecali wyposażenie zakładów dla psychicznie chorych w duże sale bankietowe „na uroczystości, występy teatralne i muzyczne, bale, obchody świąt Bożego Narodzenia itp.” W tego typu „pomieszczenia towarzyskie” wyposażone zostały również zakłady wzniesione w tym czasie na ziemiach polskich, będących pod zaborem pruskim, jak np. w Gnieźnie, Kościanie, Świeciu, Starogardzie Gdańskim, Międzyrzeczu, Gorzowie Wielkopolskim, Trzebiatowie, Lęborku. Sale umieszczone były w głównych gmachach administracyjnych lub w osobnych „budynkach towarzyskich”. Wszystkie wyposażone zostały w scenę, empory, były bogato ozdobione, miały odświętny charakter. Przestrzenie te stanowiły wyjątkowe miejsca spotkania medycyny, architektury i teatru. Do dziś są świadectwem poszukiwań rodzącej się w tamtym czasie nowoczesnej psychiatrii.

EN

The end of the 18ᵗʰ century brought revolutionary transformations in the field of psychiatry. By means of the so called “moral therapy” the approach to patients changed completely. Basic therapeutic measures were conversations, persuasion, physical labour and entertainment. For the new therapy to succeed, psychiatry required suitable space provided by appropriately designed architecture and its surroundings. Architect’s skills were combined with medical knowledge, creating ordered complexes which helped patients to maintain self-control and discipline. Among various form of therapy there appeared an idea to use theatre for this purpose, which had both many supporters and opponents. German psychiatrists and architects recommended that lunatic asylums should have large banqueting halls "for celebrations, theatre and music performances, balls, Christmas festivities etc.” This type of “social rooms” were also added in mental hospitals erected at that time in the Polish territories under Prussian occupation, such as Gniezno, Kościan, Świecie, Starogard Gdański, Międzyrzecz, Gorzow Wielkopolski, Trzebiatow and Lębork. The rooms were located either in main administrative buildings or in separate “social buildings”. All of them had stages, emporas, were lavishly decorated and had a generally festive appearance. They constituted unique meeting spaces for medicine, architecture and theatre. Till today they have been evidence of the beginnings of modern psychiatry that was being born at the time.

Słowa kluczowe

PL

architektura i psychiatria w XIX w.; szpitale psychiatryczne; sale teatralne

EN

architecture and psychiatry in the 19ᵗʰ century; lunatic asylums; theatre rooms

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2019
• Tom: Nr 59
• Strony: 61--72
• Opis fizyczny: Bibliogr. 16 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Bręczewska-Kulesza Daria

• Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich w Bydgoszczy

Bibliografia

• [1] Shorter E.L. Historia psychiatrii. Od zakładu dla obłąkanych po erę Prozacu. WSiP, Warszawa, 2005.
• [2] Charland L.C. Science and Morals in the Affective Psychopathology of Philippe Pinel, History of Psychiatry, 2010, doi.org/10.1177/0957154X09338334.
• [3] De Young M. Encyclopedia of Asylum Therapeutics, 1750–1950s. Jefferson, NC, McFarland, 2015.
• [4] Edington B. The Well-Ordered Body: The Quest for Sanity through Nineteenth – Century Asylum Architecture, CBMH / BCHM, 1994, 11, 375–386.
• [5] Jacobi M. Über die Anlegungen und Einrichtung von Irren – Heilanstalten, mit ausführlicher Darstellung der Irren – Heilanstalt zu Siegburg, C. Reimer, Berlin, 1834.
• [6] Raz C. Music, theater, and the moral treatment: the Casa dei Matti in Aversa and Palermo https:// journals.openedition.org/laboratoireitalien/1581 (access 10.09.2018).
• [7] Pinel P. A Treatise on Insanity, trans. D.D. Davis, Sheffield, W. Todd, London, 1806.
• [8] Reil J.C. Rhapsodien über die Anwendung der psychischen Kurmethode auf Geisteszerrütungen, Halle, Curtsch, 1803.
• [9] Funk A. Irrenanstalten. In: Durm J., Ende H., Schmidt E., Handbuch der Architektur, Arnold Bergsträsser, Darmstadt, 1891, part 4, Half-Band 5/2.
• [10] Kruszewski T. Prowincjonalne lecznictwo chorych psychicznie na Śląsku na przełomie XIX i XX stulecia, http://www.bibliotekacyfrowa.pl/Content/ 39979/01_Tomasz_Kruszewski.pdf (access 11.09.2018).
• [11] Bresler J.,Deutsche Heil- und Pflegeanstalten für Psychischkranke in Wort und Bild, Carl Marhold Verlagsbuchhandlung, Halle a. S. t. I 1910, t. II, 1912.
• [12] Grunau [?], Die erste 40 Jahren (von 1 April 1855 bis 31 März 1895) der Westpreussichen Provinzial-Irrenanstalt Schwetz, Danzig, 1897.
• [13] Pamiętnik Dziekanki, In: Nowiny Psychiatryczne, 1925, 2.
• [14] Dramowicz W. Obrzyce. Dzieje szpitala, Samodzielny Publiczny Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Międzyrzeczu, Międzyrzecz, 2004
• [15] Siemens F. Festschrift zum 25 jährigen Bestehen der Provinzial-Heilanstalt Lauenburg in Pommern, J. Springer, Berlin, 1914.
• [16] Wojewódzki Szpital dla Nerwowo i Psychiczne Chorych w Świeciu im. dr Józefa Bednarza 1855–2015, Świecie, 2015, pr. zb.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).