Mapa bagien Polesia Daniela Zwickera z 1650 roku - dwa znane i dwa nieznane egzemplarze odkryte w zbiorach polskich

• Autorzy: Kozica K.

Warianty tytułu

EN

The map of the Polesie marshes from 1650 by Daniel Zwicker - two known copies, and two unknown copies discovered in Polish public collections

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule przedstawiono stan badań nad jedną z najrzadszych map w historii kartografii polskiej - mapą bagien Polesia Daniela Zwickera (1612-1678) z 1650 r. Wyrytowana i opublikowana w Gdańsku przez Wilhelma Hondiusa (po 1597-1652), uważana jest przez K. Buczka (1963) za jego najlepsze lub jedno z najlepszych dzieł. Jeszcze do niedawna sądzono, że nie ma jej w polskich zbiorach publicznych, a w całej dotychczasowej literaturze wymieniano tylko dwa jej znane zachowane egzemplarze w zbiorach zagranicznych: w Dreźnie i w Wiedniu. Ostatnie poszukiwania autora doprowadziły do odkrycia jej trzeciego egzemplarza w Bibliotece Raczyńskich w Poznaniu i czwartego w zbiorach Muzeum Warszawy. Mało tego, ten odkryty czwarty egzemplarz mapy bagien Polesia jest jej drugim stanem z tego samego 1650 roku (dodano min. informację o bitwie łojowskiej), którego istnienie przewidywał K. Buczek (1963) na podstawie przerysu mapy zamieszczonego w dziele o czerwcu polskim J. Hamela w tłumaczeniu S.B. Górskiego (Wilno 1837).

EN

The map of the Polesie marshes from 1650 elaborated by the outstanding Socinian and physician from Gdansk, Daniel Zwicker (1612-1678), is one of the rarest and most precious maps in the history of Polish cartography. It is also famous for showing for the first time the places where a scale insect (Porphyrophora polonica) occurs. In the middle ages larvas of this insect were used to produce a valuable raw material to obtain red pigment called carmine dye. The map was engraved and published in Gdansk by the well-known engraver Guilielmus Hondius (after 1597-1652). According to K. Buczek (1982) the map is of little significance from a cartographic point of view, but has considerable artistic value and was probably the best map produced by G. Hondius. Until recently no copy of this map was known to exist in Polish public cartographical collections, and until now all published map references in Polish or other languages quoted only two known copies of the map preserved in foreign collections: in Dresden (Sach bibliothek, sign.: H. Polon. 23, III) and in Vienna (Osterreichische Nationalbibliothek, sign.: 389.030-F.K. 23, Taf. 42). The author's latest research brought to light a third copy in 2011, this time in a Polish public collection - the Raczyński Library (Biblioteka Raczyńskich) in Poznań (sign.: M II 971 / 5706), which was purchased in 1985 after the death of a private collector. A fourth copy of this map was discovered by the author in the Museum of Warsaw (Muzeum Warszawy) in a composite atlas by Matthaus Seutter (1678-1757) purchased in 1960. What is more, this fourth copy of the map of the marshes of Polesye is the second state of the Zwicker map from the same year - 1650 (showing, among other additional details, information about the battle of Łojowogród on 31 July 1649). The existence of a second state was already presumed by K. Buczek (1963) on the basis of a copy of that state published in a Polish translation by Stanisław Batys Gorski of a work on the said insect (Porphyrophora polonica) by J. Hamel (Wilno 1837). A fifth copy of the Zwicker map is reputed to exist in the trade.

Słowa kluczowe

PL

historia; kartografia; Polska; bagno; Polesie; czerwiec polski; Zwicker Daniel

EN

history; cartography; Poland; marshe; Polesie; Porphyrophora polonica; Zwicker Daniel

• Wydawca: Polskie Towarzystwo Geograficzne. Oddział Kartograficzny
• Czasopismo: Polski Przegląd Kartograficzny
• Rocznik: 2014
• Tom: T. 46, nr 2
• Strony: 173--191
• Opis fizyczny: Bibliogr. 30 poz., mapy, rys.

Twórcy

autor

Kozica K.

• Zamek Królewski w Warszawie

Bibliografia

• Alexandrowicz S., 1967, Prace kartograficzne Józefa Naronowicza-Narońskiego na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego w połowie XVII wieku. „Zeszyty Naukowe UAM, Historia" z. 7, Poznań, s. 255.
• Alexandrowicz S., 2012, Kartografia Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do polowy XVIII wieku. Cartographia Magni Ducatus Lithuaniae XV-XVIII saeculorum. Wyd. 3 poprawione i uzupełnione. Warszawa: Instytut Historii Nauki PAN, Oficyna WydawniczaASPRA-JR, s. 116, s. 121, s. 144 i przypis 289 na tej stronie, il. stanu pierwszego (egz. poznański) poz. 27.
• Aurea Porta Rzeczypospolitej, Sztuka Gdańska od polowy XV do końca XVIII wieku, Katalog. Warszawa 1997.
• Bersohn M., 1887, O rytownikach gdańskich. Warszawa. Reprint Warszawa 1986, s. 41-47.
• Bietenholz P.G., 1997, Daniel Zwicker (1612-1678). Peace, Tolerance and God the One and Only. Firenze: Casa Editrice Leo S. Olschki.
• Block J.C. (wyd.), 1891, Das Kupferstich-Werk des Wilhelm Hondius. Mit alphabetischen und chronologischen Register sowie mit Reproductionen nach des Kunstlers besten Stichen. Danzig: Verlag und Druck von A.W. Kafemann, poz. 6, s. 17.
• Brandt J.F., 1834, Naturhistorische Bemerkung uber Wurzelcochenille im Vergleich zur mexicanischen, als Zusatz zur vorstehenden Abhandlung des Herm Hamel. „Mem. Acad. Sc. St.-Petersbourg" Ser. 6, 2e partie, T. 1 (3), livr. 1, s. 65-68.
• Buczek K., 1963, Dzieje kartografii polskiej od XV do XVIII wieku. Zarys anaiityczno-syntetyczny. Wrocław: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, s. 62-63 i przypis 216, il. stanu pierwszego (egz. wiedeński) ryc. XXXIX.
• Buczek K., 1982, The history of Polish cartography from the 15th to the 18th century. Amsterdam: Meridian Publishing Co. (Angielskie tłumaczenie rozprawy Dzieje kartografii polskiej od XV do XVIII wieku. Zarys analityczno-syntetyczny, Wrocław 1963), s. 76-78 i przypis 283, il. stanu pierwszego (egz. wiedeński) ryc. 36.
• Estreicher K., Bibliografia polska, t. XVIII, s. 257. Reprint: Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1977.
• Ewicz K., 1997, Zbiory kartograficzne Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu. Informator. Poznań: Biblioteka Raczyńskich, 121 s., o mapie D. Zwickera s. 71.
• Gdańsk dla Rzeczypospolitej w służbie Króla i Kościoła, 2004. Gdańsk: Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, (katalog wystawy).
• Gorski S.B., 1837, Wiadomość historyczna o czerwcu araratskim i polskim czytana na posiedzeniu St. Petersburskiej Akademii Nauk d. 4 maja 1833 r. przez P. J. Hamela, tłumaczona z niemieckiego przez S.B.G. z przydaniem ogólnego rysu charakterów i obyczajów czerwca polskiego, jednej tablicy i karty błot Polesia według Zwickera zr. 1650. Wilno: Nakładem i drukiem A. Marcinkowskiego,
• Hamel J., 1834, Uber Cochenille am Arart und uber Wurzelcochenille im Allgemein. „Mem. Acad. Sc. St.-Petersbourg" Ser. 6. 2e partie, T. 1 (3), livr. 1, s. 9-64.
• Jakubski A., 1934, Czerwiec polski (Porphyrophora polonica L.). Studium historyczne ze szczególnym uwzględnieniem roli czerwca w historii kultury, T. 1, Warszawa.
• Kawecki Z., Wernerówna H., 1975, Opis mapy gdańszczanina Daniela Zwickera (1650) z rozmieszczeniem czerwca polskiego Porphyrophora polonica (L.) (Coccoidea) na Polesiu, uzupełniony dwiema mało znanymi pracami z XVII wieku, „Memorabilia Zoologica" 27, Wrocław, 60 s., il. na wklejce stanu pierwszego (egz. drezdeński) po s. 30.
• Kozica K., 2002, Imago Poloniae. Dawna Rzeczpospolita na mapach, dokumentach i starodrukach w zbiorach Tomasza Niewodniczańskiego. Das Polnisch-Litauische Reich in Karten, Dokumenten und alten Drucken in der Sammlung von Tomasz Niewodniczański, t. I (mapy) i t. II, Warszawa (katalog wystawy).
• Kozica K., 2004, Dantiscum Emporium totius Europae Celeberrimum. Gdańsk i Bałtyk na mapach, widokach oraz dokumentach ze zbiorów Tomasza Niewodniczańskiego (Bitburg, Niemcy), Danzig und die Ostsee in Karten, Ansichten und Dokumenten aus der Sammlung von Tomasz Niewodniczański (Bitburg). Gdańsk: Muzeum Historyczne Miasta Gdańska, G77/2, s. 194-196 (w jęz. polskim i niemieckim), il. stanu pierwszego (egz. drezdeński) s. 195.
• Kozica K., 2013, Gdański rytownik i wydawca Wilhelm Hondius i jego prace na polu kartografii polskiej. W: Kamienie milowe w kartografii, pod red. J. Ostrowskiego i P.E. Weszpińskiego, „Z Dziejów Kartografii" T. 17. Warszawa, s. 139-173, il. stanu pierwszego (egz. poznański) s. 157.
• Kot S., 1960, Jerzy Niemirycz w 300-lecie Ugody Hadziackiej. Paryż, s. 25-26.
• Krogt P. van der, Groot, E. de., 1997-2003, The Atlas Bleu - Van der Hem of the Austrian National Library, vol. III. The British Isles, Northern and Eastern Europe. Descriptive catalogue of volumes 18-24 of the Atlas, vol. III, Leiden: Hes & De Graaf Publishers, poz. 23:42, s. 465, il. kol. stanu pierwszego s. 465.
• Łodyński M., 1961-1968, Centralny katalog zbiorów kartograficznych w Polsce. T. 1-4. Warszawa.
• Olszewicz B., 1931, Kartografia polska XVII wieku. „Polski Przegl. Kartogr." T. 5, nr. 36, poz. 73.
• Polski Słownik Biograficzny, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, Beauplan G., t. 1, 1935, s. 384-386; Hondius W., t. 9, 1960-1961, s. 605-606.
• Rastawiecki E., 1846, Mappografia dawnej Polski, Warszawa: W drukarni S. Orgelbranda, s. 155.
• Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, T. I—VI, 1971-1998. Wrocław: Zakł. Nar. im. Ossolińskich.
• Sobieszczański F.M., 1868, Zwicker (Daniel), w: Encyklopedia powszechna, T. 28. Warszawa: Wydawn. S. Orgelbrand, s. 776.
• Sokół S., 1960, Medycyna w Gdańsku w dobie Odrodzenia. Wrocław: Komitet Historii Nauki i Techniki PAN.
• Talbierska J., 2011, Grafika XVII wieku w Polsce. Funkcje, ośrodki, artyści, dzieła. Warszawa: Wydawn. Neriton.
• Wernerówna H., 1971, Rozmieszczenie czerwca polskiego Porphyrophora polonica (L) (Homoptera, Coccoidea) w Polsce i w krajach ościennych. „Przegląd Zoologiczny" T. 15, s 287-291.