Modernistyczna architektura mieszkaniowa w Otwocku

• Autorzy: Popławska-Bukało Ewa

Identyfikatory

DOI

10.17388/WUT.2024.0005.ARCH

Warianty tytułu

EN

Modern Residential Architecture in Otwock

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Zabudowa mieszkaniowa Otwocka jest odzwierciedleniem historycznych etapów rozwoju przestrzennego miasta, który kształtował się, z pewnymi wyjątkami, od końca XIX w. Poszczególne dzielnice miejscowości mają zróżnicowany charakter urbanistyki i architektury. Rozpoznana modernistyczna zabudowa międzywojenna występuje na terenie kilku z nich i jest integralnie związana z naturalnym krajobrazem: kompleksem leśnym i doliną rzeki Świder. Występuje przede wszystkim na terenie Śródmieścia, Świdra, Soplicowa i Śródborowa. W obecnym centrum modernistyczne domy jedno- i wielorodzinne uzupełniają tkankę miejską. Reprezentują przeważnie formy wczesnego i umiarkowanego modernizmu. Podobnie w Świdrze przykładów architektury modernistycznej nie jest wiele. Największym procentem zrealizowanych i zachowanych do dziś budynków o cechach modernizmu pojętego jako symbol nowoczesności i postępu, mogą poszczycić się dwa dawniej peryferyjne osiedla: Soplicowo i Śródborów. Zabudowa kształtowała się tu inaczej niż na terenach historycznych, zagospodarowanych w innych częściach miasta już w końcu XIX w., różniących się między sobą genezą i sposobem parcelacji. Jej powstanie na obszarze Soplicowa zainicjował Edward Kasperowicz wraz z innymi udziałowcami kolonii dla urzędników państwowych. Śródborów powstał z inicjatywy społecznej „Towarzystwa Śródborów”. Sposób zagospodarowania tych osiedli był oczywiście rezultatem nowego myślenia urbanistycznego (popularnej w tym czasie idei miast-ogrodów) oraz założenia ich jako nowych inwestycji mieszkalnych na tzw. „surowym korzeniu”. Występują tu obiekty rozmieszczone wśród zieleni, często z zakomponowanymi ogrodami leśnymi i małą architekturą, które w wielu przypadkach posiadają pierwotne gabaryty i rozwiązania architektoniczne. Sukcesywnie poddawane są zmianom, modernizacji lub w ogóle rozbiórce. Niemniej nadal na tym terenie można odnaleźć interesujące i mało znane przykłady działalności architektonicznej znanych warszawskich architektów oraz lokalnych budowniczych, realizowane dla inwestorów o różnym statusie społecznym. Zaprezentowanie tych przykładów –obiektów z l. 1918 –1939 – jest celem artykułu, który został oparty na wieloletnich badaniach własnych, w tym materiałach zebranych i opracowanych w ramach realizacji stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2. poł. 2018 r. Artykuł zawiera też nowe, wcześniej nieznane informacje oraz odnalezione i niepublikowane projekty archiwalne ze zbiorów różnych archiwów. Wykorzystuje istniejącą literaturę przedmiotu. W artykule omówione zostały modernistyczne budynki na tle historii i rozwoju przestrzennego miasta Otwocka. Przeprowadzone analizy wykazały charakterystyczne cechy ich architektury, wskazały na konieczność zachowania i ochrony najbardziej wartościowych przykładów dla przyszłych pokoleń. Do powstania artykułu przyczyniła się przychylność Pani profesor Małgorzaty Rozbickiej, której w tym miejscu pragnę podziękować.

EN

Residential architecture in Otwock is a reflection of the historical phases in the spatial development of the city, shaped, with certain exceptions, from the end of the 19th century. The individual districts of this locality have varied urban planning and architectural character. The identified Modern interwar buildings are present within the limits of several of these. They are integrated with the natural landscape: a forest complex and the Świder River valley. Primarily, they are found in Śródmieście [Downtown], Świder, Soplicowo, and Śródborów. Modern single– and multi–family buildings supplement the urban tissue in the present city center. They mainly represent early and moderate Modernism. Similarly, there are not many examples of Modernism in Świder. The greatest number of buildings with the qualities of Modernism understood as symbols of modernity and progress that were built and have survived to this day are the pride of two formerly peripheral housing estates: Soplicowo and Śródborów. Building tissue here was shaped differently than in historical areas, developed in different parts of the city as early as the end of the 19th century. They differed in their genesis and method of land parceling. Construction on the grounds of Soplicowo was initiated by Edward Kasperowicz, together with other partners, in a residential colony for civil servants. Śródborów was created thanks to the initiative of the “Śródborów Society.” The development of these housing estates was obviously the result of the new way of thinking in urban planning (the then popular concept of the garden–city) and their founding as new housing projects on virgin land. The structures located here are distributed amidst vegetation with composed forest gardens and small–scale architecture that, in many cases, has maintained its initial dimensions and architectural solutions. These are successively subject to changes, modernization, or even demolition. Nevertheless, these areas continue to be the site of interesting and little known examples of the architectural activities of recognized Warsaw architects as well as local builders, undertaken for investors of varied social standing. The presentation of these examples – buildings from the years 1918–1939 – is the objective of this article. It is based on many years of own research, including materials collected and developed within the framework of a fellowship from the Ministry of Culture and National Heritage from the 2nd half of 2018. The article also contains new, previously unknown information as well as discovered, unpublished archival designs from the collections of various archives. It also takes advantage of existing topical literature. The article discusses Modern buildings against a backdrop of the history and spatial development of the city of Otwock. The conducted analyses demonstrated the characteristic features of their architecture and pointed out the need to preserve and protect the most valuable examples for future generations. This article was in part made possible with the kind support of Professor Małgorzata Rozbicka, who I want to thank at this point.

Słowa kluczowe

PL

Otwock; Śródmieście Otwocka; Świder; Soplicowo; Śródborów; modernizm; architektura l. 30. XX w.

EN

Otwock; Downtown Otwock; Świder; Soplicowo; Śródborów; modernism; architecture of the 1930s.

• Wydawca: Politechnika Warszawska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Studia do Dziejów Architektury i Urbanistyki w Polsce
• Rocznik: 2024
• Tom: nr 7
• Strony: 50--85
• Opis fizyczny: Bibliogr. 17 poz., rys.

Twórcy

autor

Popławska-Bukało Ewa

• Narodowy Instytut Dziedzictwa

Bibliografia

• MATERIAŁY PUBLIKOWANE
• [1] Ajdacki Paweł, Spacerownik otwocki. Przewodnik historyczno-sentymentalny, Otwock 2014.
• [2] Diehl Edmund, Wille w Otwocku i warunki pobytu tamże, Warszawa 1893.
• [3] Dymek Anna, Popławska-Bukało Ewa, Układ przestrzenny i architektura międzywojennych willi dawnego folwarku Pogorzel, obecnej części miasta Otwocka, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 2012, t. LVII, z. 4, s. 56-77.
• [4] Chmielarska-Łoś Barbara, Układ komunikacyjny a plany parcelacyjne przy linii otwockiej, „Mazowsze”, 1994, nr 2, s. 21-25.
• [5] Chmielarska-Łoś Barbara, Popławska-Bukało Ewa, Nieznane obiekty architektury nowoczesnej lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku w Śródborowie, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 2011, t. LVI, z. 1, s. 82-102.
• [6] Kasperowicz Edward, Otwock-uzdrowisko. Informator 1925, Warszawa 1925.
• [7] Letniska falenickie, reprint z 1938 r.
• [8] Omilanowska Małgorzata, Wacław Weker i jego niezrealizowane projekty dla Gdyni i Jastrzębiej Góry, „Porta Aurea”, 2016, nr 15, s. 203-230.
• [9] Popławska-Bukało Ewa, Dymek Anna, „Osada Sopliczanka” w Otwocku, „Spotkania z Zabytkami”, 2017, nr 5 –6, s. 41-45.
• [10] Strasz Izabela, Modernizm w mieście ogrodzie na przykładzie Soplicowa, „Spotkania z Zabytkami”, 2012, nr 5-6, s. 5-11.
• [11] TurystycznyOtwock.pl — Przewodnik turystyczny, Otwock 2012.
• MATERIAŁY NIEPUBLIKOWANE
• [12] Archiwum Akt Nowych w Warszawie:
• Bank Gospodarstwa Krajowego w Warszawie Zespól nr 2/235/0
• — sygn. 2813 Projekt budynku mieszkalnego 2.kond.w Soplicowie pod Otwockiem przy ul. Litewskiej róg Bernardyńskiej. Projekt zatwierdzony 21.08.1939 r.
• [13] Archiwum Państwowe Warszawy, Oddział w Otwocku:
• Akta miasta Otwocka — projekty architektoniczne Zespół nr 78/1/0
• — sygn. 2292 Projekt zamienny domu drewnianego obmurowanego I-o piętr. skanalizowanego na posesji Pinkusa Galisa przy ul. Andriollego róg Hożej w Otwocku, 1938, tech. bud. St. Russek, bud. Jan Świech. Data zatwierdzenia projektu 14.05.1938 r.
• — sygn. 2636 Projekt domu mieszkalnego murowanego jednopiętrowego na nieruchomości stanowiącej własność p. inż. Witolda Kazimierza Wierzejskiego w Otwocku przy ul. Klonowej (nr hip. willa GLINIANKA nn 35 A i 38 A). 1937, inż. Jan Wlekliński. Data zatwierdzenia projektu 20.12.1937.
• — sygn. 2842 Projekt 1-o piętr. domu drewn. oraz stróżówki na nieruchomości przy zbiegu ulic Matejki i Andriollego w Otwocku wł sp. akc. „Opus”. 1933, arch. S. Pianko. Data zatwierdzenia projektu 24.07.1933 r.
• — sygn. 3092 Projekt na budowę domu gospodarczego drewnianego parterowego na posesji położonej przy zbiegu ul. Poniatowskiego, Tadeusza i Łowieckiej na działkach oznaczonych N (?) w Otwocku, wł. Alfred Jurzykowski, 1939.
• — sygn. 3095 Projekt willi należ. do Sp. Bud. Przem. z o.o. „ROBDOK” położonej w Otwocku przy zbiegu ulic Poniatowskiego i Zosi. 1937, arch. Teodor Smorgoński. Data zatwierdzenia projektu 30.09.1937 r.
• — sygn. 3101, Projekt willi jednopiętrowej przy ul. Poniatowskiego w Otwocku, własność Tow. Przemysłowe K. Wasilewski i Spółka Akcyjna, arch. Jerzy Gelbard, Roman Sigalin architekci SARP; inż. bud. Ignacy Gotfryd, bd. Data zatwierdzenia projektu 7.10.1937 r.
• — sygn. 3228 Projekt domu jednopiętr. murow. mieszkaln. przy ul. Reymonta róg Kochanowskiego w Otwocku wł. małż. G. i S. Eisenberg. 1937, arch. R. Szwarc, inż. T. Wasilewski. Data zatwierdzenia projektu 24.08.1937 r.
• — sygn. 3473 Projekt zamienny domu murowanego I-o piętr. skanalizowanego na posesji Apolonji Stępieniowej przy ul. Syrokomli róg Lubeckiego w Otwocku-Śródborowie. 1934, bud. Jerzy Juszczyk i tech. bud. Stanisław Russek. Data zatwierdzenia projektu 1.10.1934 r.
• — sygn. 3809 Projekt Ośrodka Szkoleniowego Polskiego Radia w Soplicowie, ul. Wojskiego. 1951, arch. Julian Grzenkiewicz(?). Brak daty zatwierdzenia projektu.
• — sygn. 4074 Projekt domu murowanego piętrowego na posesji p. Anieli Miśniakiewicz działka hipoteczna 27 i 28 dóbr „Anielin” w Otwocku. 27.05.1933 r., arch. Wacław Weker. Data zatwierdzenia projektu 17.08.1933 r.
• — sygn. 4083 Projekt zamienny domu mieszkalnego murowanego na działkach NN 19 i 20 kolonii Soplicowo w m. u. Otwock, właśc. Norbert Bernstein. 1938, inż. Mieczysław Wierny. Data zatwierdzenia projektu 11.07.1938 r.
• — sygn. 4089 Projekt budowy domu dwurodzinnego w Soplicowie dz. 37 hip. 30 wł. małż. H. i R. Goldkopf. 1934, arch. Rubin Szwarc i inż. St. Pankiewicz. Data zatwierdzenia projektu 26.03.1934 r.
• [14] Sąd Rejonowy w Otwocku, IV Wydział Ksiąg Wieczystych
• — sygn. 3053/9213 Księga hipoteczna o nazwie „Wawrzyńców- Glinianka”, t. I i XII.
• — sygn.7961 Księga hipoteczna „Kolonia Soplicowo” t. I, III.
• — sygn. 219 Księga hipoteczna „Kolonia Soplicowo” t. II.
• [15] Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Warszawie
• — karty GEZ autor Wiktor Lach (2014) oraz karty ewidencyjne zabytków nieruchomych niewpisanych do rejestru zabytków autorstwa Margerity i Jana Szulińskich (2014), Marty Kruczyńskiej (2016), Ewy Popławskiej-Bukało (2019, 2020).
• [16] Zbiory prywatne Anny Dymek
• — fotografia willi A. Jurzykowskiego z 2009 r.
• [17] Strony internetowe
• — https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/portaaurea/article/view/6808, [dostęp 28.02.2024].
• — http://magazyn.pionier.com.pl/brazylijsko-amerykanski-filantrop-z-polski,varia [dostęp: 20.08.2018].
• — www.mapywig.org [dostęp 2.05.2024].
• — In memoriam — Pamięci Architektów Polskich — https://archimemory.pl [dostęp 20.05.2024].
• — http://otwock.geoportal-krajowy.pl/mapa [dostęp 1.05.2024].
• — Otwock — System Informacji Przestrzennej (e-mapa.net) [dostęp 1.05.2024].
• — https://pl.wikipedia.org/wiki/ [dostęp 1.05.2024].
• — https://isap.sejm.gov.pl/ [dostęp: 1.05.2024].

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr POPUL/SP/0154/2024/02 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki II" - moduł: Popularyzacja nauki (2025).