Mury kamienne wysp bałtyckich

• Autorzy: Grzesiak Dorota , Trzepierczyński Janusz

Warianty tytułu

EN

The Balitic Sea Islands dry stone walls

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Gotlandia od XII w. była wiodącym ośrodkiem kamieniarsko-rzeźbiarskim na Bałtyku, gdzie w licznych warsztatach wytwarzano wyroby eksportowane do państw wokół Morza Bałtyckiego, a także do Szkocji. Na terenie Rzeczypospolitej wyroby te rozprowadzano przez port w Gdańsku aż po Lwów. Rzemieślnicy z Gotlandii otwierali warsztaty na terenie naszego kraju, w których przerabiano miejscowy materiał skalny. Jednak najstarszymi budowlami wykonanymi z miejscowego kamienia na wyspach bałtyckich: Gotlandii, Olandii, Bornholmie, Christians0, Saremie, Hi umie i Wyspach Alandzkich (rys. 1) są suche mury kamienne. Prace archeologiczne dowiodły, że budowano je już w epoce neolitu, w średniowieczu aż poczasywspółczesne. Podstawowym zadaniem muru było wytyczenie granicy gospodarstwa oraz zapewnienie bezpieczeństwa mieszkańcom, zagrodzenie zwierząt hodowlanych, jak również ochrona przed wiatrem. Mury układano także wzdłuż dróg, wokół pastwisk, łąk, pól i lasów. Ze względu na użyty materiał skalny mury były budowane ze skał osadowych głównie wapieni, głazów narzutowych nazywanych też eratykami lub kamieniem polnym, oraz mury mieszane eratykowo-wapienne. Mury kamienne przetrwały do czasów współczesnych, nadal spełniają swoją funkcję i stanowią nieodłączny element krajobrazu wysp bałtyckich. Rząd Szwecji aktywnie wspiera odbudowę i budowę nowych murów tradycyjną technologią z lokalnego kamienia. W blokach skalnych muru są zapisane cechy środowisk geologicznych morskiego, magmowego, metamorficznego i glacjalnego, w których powstały dane skały. Rozpoznać można również zawartą, zwłaszcza w blokach wapiennych, obfitą faunę żyjącą w morzach ordowickim i sylurskim oraz na jej podstawie określać wiek skał. Mury wysp bałtyckich to nie tylko nierozłączny element krajobrazu, ale również bogate źródło wiedzy na temat techniki ich statecznego budowania oraz genezy i wieku skał.

EN

Gothland since 12th century was a leading centrum of stone and sculpture in the Baltic area, with many stone ateliers (manufactures) famous for their different articles made for export to the countries in the Baltic Sea territory, even to Scotland. In Poland, these articles were distributed by the port in Gdansk to Lvov. Producents from Gothland had also their stone and sculpture manufactures in the territory of Poland, where local rocks were processed. However, the oldest buildings are stone walls characteristic for Gothland, Oland, Bornholm, Christians0, Saaremaa, Hiiumaa and the Aland lslands. Archeologists proved that the stone walls were built in the Neolith, the Middle Ages and are steel popular at present. Essential aim of the stone wali was to inclose the farm, secure people and breeding animals, and also protect against wind. The walls were situated along routs, around pastures, fields and forests. The walls were built from sedimentary rocks, mostly limestones, erratics or both of erratics and limestones. Historical dry stone walls are integral element of landscape of the Baltic lslands up today. The Government of Sweden actively supports restoration and wal I-building from local stones according to stone-work and sculpture traditional technology. In stone blocks some features of geologi cal environments i.e. igneous, metamorphic and glacial are reflected. In limestone blocks, fossils of the Ordovician and Silurian fauna can be observed. Property - line walls in the Baltic lslands are integral part of landscape and also rich sourse of knowledge about their building stability as well as genesis and age of the rocks.

Słowa kluczowe

PL

wyspy bałtyckie; kamień budowlany; suche mury kamienne; architektura kamienna

EN

Baltic Sea lslands; building stone; dry stone walIs; stone architecture

• Wydawca: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Technicznej w Katowicach
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Technicznej w Katowicach
• Rocznik: 2018
• Tom: nr 10
• Strony: 27--47
• Opis fizyczny: Bibliogr. 8 poz., fot., rys., tab.

Twórcy

autor

Grzesiak Dorota

• Wyższa Szkoła Techniczna w Katowicach

autor

Trzepierczyński Janusz

• Wyższa Szkoła Techniczna w Katowicach

Bibliografia

• [1] Horn K. (red): Handbook for Building and Repair of Stone Walls. Sustainable Heritage Report No. 4, 2013, p. 59, ISBN 978-952-5839-77-7.
• [2] Wirtuwiusz; Kumaniecki K. (tł): O architekturze ksiąg dziesięć. Wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa, 1999, s. 280.
• [3] Gaertner H. R. v., Walther H.W.: International Geological Map of Europe and the Mediterranean Region, 1: 5 000 000, Bundesanstalt fur Bodenforschung, Hannover 1971.
• [4] Makowski H. (red): Geologia historyczna. Wyd. Geol. Warszawa, 1977, s. 883.
• [5] Rutten M.G., 1969 - The Geology of Western Europe. Elsevier Publishing Company. Amsterdam London New York, p. 520.
• [6] Derek V. Ager, 1980 - The Geology of Europe. McGRAW-HILL Book Company (UK) Limited. England, p. 535.
• [7] Sztajner P., Maciąg Ł., Skrzypiński K., Strzelecka A., Bieniek B: Atrakcyjność geoturystyczna Gotlandii, W: Problemy turystyki i rekreacji, t. 3, 2010, s. 43-52.
• [8] Wardzyński M.: - Import kamieni dzieł rzeźby z Gotlandii i Olandii do Rzeczypospolitej (od XIII do 2. Połowy XVIII w.). PORTA AUREA Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego 9. Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego 2010, s. 119.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).