Palaeogeographic reconstruction of the North Podlasie region in the Sokółka area during the Late Pleistocene (NE Poland)

• Autorzy: Rychel Joanna

Identyfikatory

DOI

10.7306/gq.1585

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

A new palaeogeographic reconstruction from the end of the Odranian Glaciation to the end of the Weichslian Glaciation (MIS 2) is based on research carried out at the Knyszewicze site, NE Poland, focusing on the dynamics of the Wartanian Glaciation (MIS 6) and showing the lobed nature of this ice sheet. Reconstruction of deglaciation in the research area was supplemented by analysis of postglacial morpholineaments (MMA). Research carried out at the Jałówka site enabled reconstruction of the processes affecting lake processes during the Eemian (MIS 5e) Interglacial and transformation of this area during the Weichselian Glaciation. The results obtained indicated that the study area was not covered by Weichselian ice, the sediments formerly considered as glacial being slope-related and providing evidence of periglacial conditions. A new conceptual model for the evolution of this area is put forward, showing the polygenetic nature of the relief. The glacial landforms developed during the Warta Stadial and transformed during the Eemian Interglacial were further affected by periglacial processes, which significantly remodelled the relief.

Słowa kluczowe

EN

palaeogeographic reconstruction; Late Pleistocene; North Podlasie; ice sheet dynamics; periglacial zone

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Geological Quarterly
• Rocznik: 2021
• Tom: Vol. 65, No. 1
• Strony: art. no. 12
• Opis fizyczny: Bibliogr. 56 poz., fot., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Rychel Joanna

• Polish Geological Institute – National Research Institute, Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa, Poland

Bibliografia

• 1. Atkinson, N., Andriashek, L.D., Slattery, S.R., 2013. Morphological analysis and evolution of buried tunnel valleys in northeast Alberta, Canada. Quaternary Science Reviews, 65: 53-72.
• 2. Banaszuk, H., 2010. O wieku i genezie rzeźby polodowcowej Niziny Północnopodlaskiej na podstawie analizy geomorfologicznej i dat TL (in Polish). In: Zagadnienia morfogenezy Niziny Północnopodlaskiej (eds. H. Banaszuk and P. Banaszuk). Oficyna Wydawnictwo Politechniki Białostockiej.
• 3. Banaszuk, H., Micun, K., 2014. Strefa marginalna lądolodu środkowovistuliańskiego. Budowa wału marginalnego (in Polish). Przewodnik XXI Konferencja Stratygrafia Plejstocenu Polski „Dynamika lądolodów plejstoceńskich na obszarze Sokólszczyzny i Równiny Augustowskiej”: 126-131.
• 4. Baltrūnas, V., Švedas, K., Pukelytė, V., 2007. Palaeogeography of South Lithuania during the last ice age. Sedimentary Geology, 193: 221-231.
• 5. Benn, D.I., Evans, D.J.A., 2010. Glaciers and Glaciation. Hodder Arnold Publication London.
• 6. Ber, A., Krzywicki, T., Marks, L., Nowacki, Ł., Pochocka-Szwarc, K., Rychel, J., Woronko, B., 2012. Rozwój rzeźby Wzgórz Sokólskich i Wysoczyzny Grodzieńskiej w czasie zlodowacenia Odry (in Polish). Materiały Konferencji „Czynniki różnicowania rzeźby Niżu Polskiego” 18-19, Uniejów 13-15.06.2012.
• 7. Boratyn, J., 2006. Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000, ark. Sokółka (264) i Sokółka E (1079) (in Polish). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• 8. Boulton, G.S., Dongelmans, P., Punkari, M., Broadgate, M., 2001. Palaeoglaciology of an ice sheet through a glacial cycle: the European ice sheet through the Weichselian. Quaternary Science Reviews, 20: 591-625.
• 9. Cailleux, A., 1942. Les actiones éoliennes périglaciaires en Europe. Mémoires de la Société Géologique de France, 41: 1-176.
• 10. Clark, C.D., 1997. Reconstructing the evolutionary dynamics of former ice-sheet using multitemporal evidence, remote sensing and GIS. Quarternary Science Reviews, 16: 1067-1092.
• 11. Czubla, P., 2015. Fennoscandian Erratics in Glacial Sediments of Poland and Their Research Significance (in Polish with English summary). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• 12. Delisle, G., Caspers, G., Freund, H., 2003. Permafrost in north-central Europe during the Weichselian: how deep? In: Permafrost: proceedings of the Eighth International Conference on Permafrost, Zurich (eds. M. Phillips, S.M., Springman and U. Arenson): 187-191. Switzerland, 21-25 July 2003. Lisse: Swets and Zeitlinger.
• 13. Dylik, J., 1953. Du caractère périglaciaire de la Pologne Centrale (in Polish with French summary). Acta Geographica Universitatis Lodziensis, 4: 1-109.
• 14. Folk, R.L., Ward, W.C., 1957. Brazos River bar, a study in the significance of grain size parameters. Journal of Sedimentary Petrology, 27: 3-26.
• 15. Frechen, M., Oches, E.A., Kohfeld, K.E., 2003. Loess in Europe-mass accumulation rates during the last glacial period. Quaternary Science Reviews, 22:1835-1857.
• 16. Goździk, J., 1995. Wybrane metody analizy kształtu ziarn piaskow dla celów paleogeograficznych i stratygraficznych (in Polish). In: Metody badań osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników (eds. E. Mycielska-Dowgiałło and J. Rutkawski): 115-132. Uniwersytet Warszawski.
• 17. Jahn, A., 1970. Zagadnienia strefy peryglacjalnej (in Polish). PWN, Warszawa.
• 18. Jary, Z., 2007. Record of Climate Changes in Upper Pleistocene Loess-soil Sequences in Poland and Western Part of Ukraine (in Polish with English summary). Promotor Media Wydawnictwo, Wrocław: 136.
• 19. Kasprzak, L., Lisicki, S., 2007. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Sztabin (in Polish). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• 20. Karabanov, A., 1987. Grodnenskaya vozvyshennost: stroyeniye, relyef, etapy formirovaniya (in Russian). Nauka i Tekhnika, Minsk.
• 21. Kasse, C., Vandenberghe, J., van Huissteden, J., Bohncke, S.J.P., Bos, J.A.A., 2003. Sensitivity of Weichselian fluvial systems to climate change (Nochten mine, eastern Germany). Quaternary Science Reviews, 22: 2141-2156.
• 22. Klatkowa, H., 1990. The Eemian and Vistulian development of the lake basin sediments at Chroby near Pabianice (in Polish with English summary). In: Buried Eemian Depressions in Middle Poland (H. Klatkowa): 19-34. Wydawnictwo PAN.
• 23. Kleman, J., Borgstrom, I., 1996. Reconstruction of palaeo-ice-sheets: the use of geomorphological data. Earth Surface Processes and Landforms, 21: 893-909.
• 24. Kondracki, J., 2009. Geografia regionalna Polski (in Polish). PWN, Warszawa.
• 25. Krzywicki, T., 2002. The maximum ice sheet limit of the Vistulian Glaciation in north eastern Poland and neighbouring areas. Geological Quarterly, 46 (2): 165-188.
• 26. Kupryjanowicz, M., 1991. Eemian, early and late Vistulian, and Holocene vegetation in the region of Machnacz peat-bog near Bialystok (NE Poland). Acta Palaeobotanica, 31: 215-225.
• 27. Kupryjanowicz, M., 2000. Wyniki analizy pyłkowej osadów biogenicznych z profilu Solniki K-1 (SMGP w skali 1:50 000, ark. Trzcianka) (in Polish). NAG Państwowy Instytut Geologiczny-PIB, Warszawa.
• 28. Kupryjanowicz, M., 2007. Water level changes in the Eemian lakes and peat-bogs in the north Podlasie (in Polish with English summary). Przegląd Geologiczny, 55: 336-342.
• 29. Kupryjanowicz, M., 2008. Vegetation and climate of the Eemian and Early Vistulian Lakeland in northern Podlasie. Acta Palaeobotanica, 48: 3-130.
• 30. Kupryjanowicz, M., Nalepka, D., Walanus, A., Balwierz, Z., Binka, K., Granoszewski, W., Krupinski, K.M., Malkiewicz, M., Nita, M., Noryśkiewicz, B., Pidek, I.A., Tobolski, K., Winter, H., 2011. Eemska historia roślinności Polski na podstawie map izopolowych - pierwsza informacja o projekcie (in Polish). In: V Polska konferencja paleobotaniki czwartorzędu, człowiek i jego wpływ na środowisko przyrodnicze w przeszłości i czasach historycznych (eds. T.M. Karasiewicz, A.M. Noryśkiewicz, P. Hulisz, H., Winter): 30-31. Górzno, 13-17 czerwca 2011.
• 31. Marks, L., Ber, A., Gogołek, W., Piotrowska, K. ed., 2006. Geological map of Poland 1:500 000 (in Polish with English summary). Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 32. Marks, L., Karabanov, A. ed., 2011. Geological map of northern part of Polish-Belarusian cross-border area 1:250 000 (in Polish with English summary). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• 33. Matsuoka, N., 2001. Microgelivation versus macrogelivation: towards bridging the gap between laboratory and field frost weathering. Permafrost and Periglacial Processes, 12: 299-313.
• 34. Mol, J., Vandenberghe, J., Kasse, C., 2000. River response to variations of periglacial climate in mid-latitude Europe. Geomorphology, 33: 131-148.
• 35. Morawski, W., 2009. Reconstruction of the Vistula ice stream during the Last Glacial Maximum in Poland. Geological Quarterly, 53 (3): 305-316.
• 36. Morgenstern, A., 2012. Thermokarst and thermal erosion: degradation of Siberian ice-rich permafrost. Dissertation zur Erlangung des akademischen Grades "doctor rerumnaturalium" (Dr. rer. nat.) in der Wissenschaftsdisziplin “Terrestrische Geowissenschaften”. Mathematisch-Naturwissenschaftlichen Fakultät der Universität Potsdam, Potsdam.
• 37. Musiał, A., 1992. The glacial landscape of Northern Podlasie (in Polish with English summary). Rozprawy Uniwersytetu Warszawskiego, 403.
• 38. Murton, J.B., Coutard, J.P., Lautridou, J.P., Ozou, J.P., Robinson, D.A., Williams, R.B.G., Guillement, G.. Simmons, P., 2000. Experimental design for a pilot study on bedrock weathering near the permafrost table. Earth Surface Processes and Landforms, 25: 1281-1294.
• 39. Mycielska-Dowgiałło, E., Woronko, B., 1998. Rounding and frosting analysis of quartz grains of sand fraction, and its interpretative value (in Polish with English summary). Przegląd Geologiczny, 46: 1275-1281.
• 40. Mycielska-Dowgiałło, E., 2001. Wpływ warunków klimatycznych na cechy strukturalne i tekstualne osadów mineralnych (in Polish). In: Funkcjonowanie geosystemów w zróżnicowanych warunkach morfoklimatycznych - monitoring, ochrona, edukacja (eds. A. Karczewski and Z. Zwoliński): 377-394. Funkcjonowanie geosystemów w zróżnicowanych warunkach morfoklimatycznych - monitoring, ochrona, edukacja. Poznań.
• 41. Narloch, W., Wysota, W., Piotrowski, J.A., 2013. Sedimentological record of subglacial conditioins and ice sweet dynamics of the Vistula Ice Stream (north-central Poland) during the Last Glaciation. Sedimentary Geology, 293: 30-44.
• 42. Napieralski, J., Hubbard, A., Li, Y., Harbor, J., Stroeven, A.P., Kleman, J., Alm, G., Jansson, K., 2007. Towards a GIS assessment of numerical ice-sheet model performance using geomorphological data. Journal of Glaciology, 53 71-83.
• 43. Pisarska-Jamroży, M., 2015. Factors controlling sedimentation in the Toruń-Eberswalde ice-marginal valley during the Pomeranian phase of the Weichselian glaciation: an overview. Geologos, 21: 1-29.
• 44. Punkari, M., 1997. Glacial and glaciofluvial deposits in the interlobate areas of the Scandinavian ice-sheet. Quaternary Science Reviews, 16: 741-753.
• 45. Rdzany, Z., 1997. Kształtowanie rzeźby terenu między górną Rawką a Pilicą w czasie zaniku lądolodu warciańskiego (in Polish). Acta Geographica Lodziensia, 73: 1-146.
• 46. Rychel, J., Morawski, M., 2017. Postglacial morpholineaments as indicator of the ice-sheets dynamic of Saale Glaciation on Białystok Plateau and Sokółka Hills (NE Poland). Geological Quarterly, 61 (2): 334-349.
• 47. Rychel, J., Karasiewicz, M.T., Krześlak, I., Marks, L., Noryśkiewicz, B., Woronko, B., 2014. Paleogeography of the environment in north-eastern Poland recorded in an Eemian sedimentary basin, based on the example of the Jałówka site. Quaternary International, 328-329: 60-74.
• 48. Rychel, J., Woronko, B., Karasiewicz, M.T., Szymczuk, P., Morawski, M., 2015. Ice sheet dynamics of Warta Glaciation (Saale) in the marginal zone of Knyszewicze area, northeastern Poland. Studia Quaternaria, 32: 79-91.
• 49. Satkunas, J., Grigiene, A., Jusiene, A., Damusyte, A., Mazeika, J., 2009. Middle Weichselian palaeolacustrine basin in the Venta river valley and vicinity (northwest Lithuania), exemplified by the Purviai outcrop. Quaternary International, 207: 14-25.
• 50. Stewart, M.A., Lonergan, L., Hampson, G., 2013. 3D seismic analysis of buried tunnel valleys in the central North Sea: morphology, cross-cutting generations and glacial history. Quaternary Science Reviews, 72: 1-17.
• 51. Szymczuk, P., Woronko, B., Rychel, J., Karasiewicz, M.T., 2014. Strefa marginalna lobu Knyszewicz (Wzgórza Sokólskie, wschodnia Polska) (in Polish). In: Dynamika lądolodów plejstoceńskich na obszarze Sokólszczyzny i Równiny Augustowskiej (ed. K. Pochocka-Szwarc): 134-141. XXI Konferencja Stratygrafia plejstocenu Polski. Państwowy Instytut Geologiczny-PIB, Warszawa.
• 52. Vareikienė, O., Marmo, J., Chernet, T., Laukkanen, J., 2007. Results of heavy mineral pre-concentration by the Knelson for the geochemical study of soil: a case study in Lithuania. Geologija, 60: 1-9.
• 53. Woronko, B., Rychel, J., Karasiewicz, T., Ber, A., Krzywicki, T., Marks, L., Pochocka-Szwarc, K., 2013. Heavy and light minerals as a tool for reconstruction depositional environments: an example from the Jałówka site (northern Podlasie, NE Poland). Geologos, 19: 47-66.
• 54. Woronko, B., Rychel, J., Karasiewicz, M.T., Kupryjanowicz, M., Adamczyk, A., Fijoł, M., Marks, L., Krzywicki, T., Pochocka-Szwarc, K., 2017. Post-Saalian transformation of dry valleys in Eastern Europe: an example from NE Poland. Quaternary International, 467A: 161-177.
• 55. Wrotek, K., 2009. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, ark. Dąbrowa Białostocka (225) (in Polish). NAG, Państwowy Instytut Geologiczny-PIB, Warszawa.
• 56. Zieliński, T., Pisarska-Jamroży, M., 2012. Which features of deposits should be included in a code and which not? (in Polish with English summary). Przegląd Geologiczny, 60: 387-397.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).