Morfologiczne uwarunkowanie mokradeł stref przedprzełomowych rzek świętokrzyskich w związku ze współczesną aktywnością tektoniczną starszego podłoża

• Autorzy: Sołtysik R.

Warianty tytułu

EN

The morphological conditioning of the wetlands within pre-gap river sectors at the Holy Cross Mts. Region in the interrelationship with the contemporary tectonic activity of the older bedrock

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W regionie świętokrzyskim mokradła stanowią częsty, choć przez geomorfologów marginesowo traktowany element krajobrazu. Celem prowadzonych badań była próba ustalenia czynników odpowiedzialnych za powstawanie mokradeł zlokalizowanych w dnach dolin rzecznych, bezpośrednio powyżej antecedentnych przełomów oraz ustalenia czasu zainicjowania procesów zabagniania. Rzeki dopływające do poprzecznie przebiegających osi pasm względem osi dolin, meandrując wydłużają swe koryta, aż przerywają je i kontynuują przepływ wielokorytowy o cechach anastomozy. Zbliżaniu rzek do przełomów towarzyszą procesy agradacyjne, co powoduje obniżanie wartości wskaźnika spadku rzek do poniżej 1‰. W związku z tym rzeki przyjmują formę rozlewisk, a stałe uwilgotnienie podłoża powoduje nadbudowywanie rozległych równin zalewowych pokrywami biogeniczno-mineralnymi. W wyniku poddania próbek spągu osadów ze składnikiem biogenicznym analizie radiowęglowej ustalono czas zainicjowania procesów zabagniania przypadający na holocen. Na podstawie przeprowadzonych analiz można stwierdzić, że zmiany hydrograficzne stref przedprzełomowych powoduje czynnik endogeniczny. Przejawia się on współczesnym tektonicznym blokowaniem rzek w przełomach, jednocześnie sprowadzając się do względnego obniżania stref przedprzełomowych i formowania w ich obrębie mokradeł. Na podstawie uzyskanych wyników wyciągnięto wnioski dotyczące holoceńskiej pionowej mobilności struktur starszego podłoża, przejawiającej się występowaniem mokradeł w obrazie morfologicznym.

EN

Wetlands are a frequent component of the Holy Cross Region landscape, but they were raised as a side-note of the geomorphological studies. The paper's aim is to indicate the interrelationships that exist between wetland development processes and the young tectonic movements in the river valleys of the Holy Cross Region. Study areas are located before the antecedent river gaps, within the anastomosing stream sectors (see Figs. 1, 2, 4). Rivers coming into the gaps make meanders, cuts its and going on the flow at the channels about anastomose type. In the presented situations wetlands with biogenic-mineral sediments were formed. They document the contemporary tectonic activity, manifested by the tectonic support of River valleys in the gap sectors. On the basis of the radiocarbon dating of biogenic deposits lets to determine on the Holocene age of the tectonic support in the river valleys and wetland make processes within the pre-gap river sectors of the Holy Cross Region.

Słowa kluczowe

PL

Góry Świętokrzyskie; Niecka Nidziańska; młode ruchy tektoniczne; przełomy rzeczne; strefy przedprzełomowe; rzeki anastomozujące; mokradła

EN

Holy Cross Mountains; Nida Basin; young tectonic movements; river gaps; pregap river sectors; anastomosing rivers; wetlands

• Wydawca: Wydawnictwo ITP
• Czasopismo: Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie
• Rocznik: 2001
• Tom: T. 1, z. spec. (3)
• Strony: 167--177
• Opis fizyczny: Bibliogr. 21 poz., wykr.

Twórcy

autor

Sołtysik R.

• Akademia Świętokrzyska, Instytut Geografii, ul. Świętokrzyska 15, 25-406 Kielce