Związki Krakowa i Łucka na przestrzeni wieków XIX i XXI (przyczynek do dziejów służby ochrony zabytków w Polsce w okresie międzywojennym)

• Autorzy: Gaczoł A.

Warianty tytułu

EN

Connections between Krakow and Lutsk during the 19th and 20th century (a contribution to the history of monument protection service in Poland during the interwar period)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

31 października 1918 r. ukazał się dekret Rady Regencyjnej o opiece nad zabytkami sztuki i kultury, który jest historycznym aktem prawnym zapoczątkowującym budowę struktur służby ochrony zabytków w odrodzonej Polsce. Istotną rolę w procesie ochrony dóbr kultury w okresie międzywojennym – obok formujących się struktur instytucjonalnych w postaci urzędów wojewódzkich konserwatorów zabytków – odegrały instytucje kultury oraz wybitni historycy, archeolodzy, muzealnicy i konserwatorzy zabytków. Do takich pozarządowych instytucji należało prężnie działające na dawnych Wschodnich Kresach Rzeczypospolitej (obecnie Zachodnia Ukraina) Wołyńskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk i podlegające mu Muzeum Krajoznawcze w Łucku, prastarej stolicy Wołynia, które w maju 2009 r. obchodziło jubileusz 80-lecia działalności.Dzieje Wołyńskiego Muzeum Krajoznawczego, najstarszego i największego spośród muzeów działających obecnie na Wołyniu (Ukraina) oraz głównego muzeum obwodu wołyńskiego są przykładem nieustannej troski o wspólne dziedzictwo Polski i Ukrainy. W artykule – we wstępie – dokonano krótkiego porównania dziejów Łucka i Krakowa. Ukazano cechy wspólne obu miast oraz zasygnalizowano zaistniałe w nich wydarzenia ze wspólnej historii Ukrainy, Litwy i Polski. Na tak zarysowanym tle przedstawiono liczne, interesujące przykłady różnorodnych więzi personalnych, które połączyły w okresie zaborów Wołyń, a w szczególności Łuck, z Krakowem. Więzi te wzmogły się w okresie dwudziestolecia międzywojennego, kiedy Łuck w wol- nej Polsce odzyskał rangę stolicy województwa wołyńskiego. Można wówczas mówić o oddziaływaniu genius loci Krakowa i jednej z najstarszych w tej części Europy wyższej uczelni – Uniwersytetu Jagiellońskiego – na myślicieli politycznych, historyków, archeologów i działaczy kultury, dzia- łających w Łucku i na Wołyniu. Krakowska Alma Mater Jagellonica wpisała się nie tylko w dzieje Pol- ski, ale także krajów ościennych, a Kraków stał się wówczas intelektualnym pomostem pomiędzy Polską a budzącą się do niepodległości Ukrainą. Zasłużeni dla Łucka i Wołynia Wacław Lipiński (1882-1931), Zygmunt Morwitz (1884-1972), Józef Edward Dutkiewicz (1903-1968), Julian Nieć (1908-1939), Jan Fitzke (1909-1940) studiowali w Krakowie i w tym mieście ukształtowali swoje osobowości twórcze. Tadeusz Sulimirski (1898-1983), wybitny polski archeolog był w latach 30. dwudziestego wieku profesorem prehistorii na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, a prowadził badania m.in. także na Wołyniu. W artykule przypomniano, że jubileuszowy roku powstania struktur prawnych ochrony zabytków w Polsce, rok jubileuszu Wołyńskiego Muzeum Krajoznawczego to także rok, w którym mija setna rocznica urodzin Jana Fitzkego, dyrektora tegoż muzeum w latach 1936-1939, pełnego entuzjazmu oraz zapału badacza przeszłości Wołynia, muzealnika i konserwatora zabytków archeologicznych Zamordowany w Katyniu Fitzke, będąc Polakiem – związanym studiami z Krakowem oraz z krakowskim środowiskiem naukowym – należy do historii nauki i kultury dwóch narodów, polskiego i ukraińskiego, zbliżając je i łącząc. Dowodem tego jest, ufundowana z inicjatywy ukraińskich archeologów i historyków, tablica pamiątkowa poświęconą jego pamięci, osłonięta 18 V 2009 r. – w Międzynarodowym Dniu Muzeów – w Łucku, na budynku, który był w czasach jego pracy siedzibą Muzeum Wołyńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

EN

On 31 October 1918, a decree of the Regency Council was issued concerning proper care of art and culture monuments, which was a historic legal act initiating the structures of landmark protection services in liberated Poland. A vital role in the process of protecting cultural heritage during the interwar period – besides the emerging institutional structures such as offices of voivodeship landmark conservators – was played by cultural institutions and eminent historians, archeologists, museum curators and monument conservators. Such public benefit institutions included the Volyn Society of Friends of Science dynamically operating in the former Eastern Borderlands of the Polish Republic (currently Western Ukraine) and its subordinate Tourism Museum in Lutsk, the historic capital of Volyn, which celebrated its 80th anniversary in May 2009. The history of Wołyńskie Muzeum Krajoznawcze (Volyn Tourism Museum), the oldest and the biggest among the museums currently operating in Volyn (Ukraine) and the main museum of the Volyn district, is an example of continuous care about the common heritage of Poland and Ukraine. In the introduction to the article a brief comparison was made of the history of Lutsk and Krakow. It outlined common features of both cities and highlighted the events from the common history of Ukraine, Lithuania and Poland that took place there. Against the so outlined background, numerous in- teresting examples of personal ties were presented which bound Volyn, and particularly Lutsk, with Krakow during the Partition of Poland. Those ties were further enhanced during twenty years of the interwar period, when Lutsk regained its rank of the capital of Volyn Voivodeship in liberated Poland. One could have talked then about the impact of Krakow genius loci and one of the oldest universities in this part of Europe - Jagiellonian University – on political philosophers, historians, archeologists and cultural activists operating in Lutsk and Volyn. Cra- covian Alma Mater Jagellonica became an inherent part of history, not only in Poland but also in neighbouring countries, and Kraków became an intellectual bridge between Poland and Ukraine awakening to its independence. The most distinguished personages from Lutsk and Volyn, Wacław Lipiński (1882-1931), Zygmunt Morwitz (1884-1972), Józef Edward Dutkiewicz (1903-1968), Julian Nieć (1908-1939) and Jan Fitzke (1909-1940) studied in Krakow and there they formed their creative personalities. Tadeusz Sulimirski (1898-1983), an eminent Polish archeologist, was during the 1930s the Professor of Prehistory at the Jagiellonian University in Krakow, and conducted excavation research also in Volyn. It is recalled in the article that the anniversary of creating legal structures for monument protection in Poland, the jubilee of the Volyn Tourism Museum is also the year in which we celebrate the 100th birthday anniversary of Jan Fitzke, the curator of that museum I the years 1936-1939, an enthusiastic researcher of Volyn’s history, a museologist and a conservator of archeological artefacts. By being a Pole and by his studies connected with Krakow and cracovian scientific circles Fritzke, who was murdered in Katyn, belongs to the history of science and culture of two nations – Polish and Ukrainian – thus bringing them closer and uniting them. The proof of the above is a commemorative plaque dedicated to Jan Fritzke, founded by the Ukrainian archeologists and historians and unveiled on 18 May, 2009 – International Museum Day – in Lutsk, on the building which in his times used to be the seat of the Museum of Volyn Society of Friends of Science.

Słowa kluczowe

PL

ochrona zabytków; Kraków; Łuck; dekret o opiece nad zabytkami sztuki i kultury

EN

Kraków; Lutsk; decree concerning proper care of art and culture monuments; monument protection service

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2009
• Tom: Nr 25
• Strony: 122--136
• Opis fizyczny: Bibliogr. 29 poz., fot.

Twórcy

autor

Gaczoł A.

Bibliografia

• 1. J. Nieć, Łuck na tle dziejów (w:) „Ziemia”, R. XXVII, 1937, Nr 11-12, s. 226-231.
• 2. S. Piech, Znowu sławny z nauki (1918-1939) (w:) Wydział Teologiczny w Krakowie 1397-1997, Księga Jubileuszowa pod red. S. Piecha, Kraków 1997, s. 183.
• 3. J. Teleżyńska, H. Mittelstaedt, Kalendarium życia ks. Władysława Bukowińskiego 1904-1974 (w:) Spotkałem człowieka. Ks. Władysław Bukowiński w pamięci wiernych i przyjaciół, Część 1, Biały Dunajec – Ostróg 2001, s. 32
• 4. B. Gancarz, „My, szlachta ukraińska...” Zarys życia i działalności Wacława Lipińskiego 1882-1914, Kraków 2006, s. 9, 285.
• 5. J. Ross, Morwitz Zygmunt (w:) Polski Słownik Biograficz- ny (dalej: PSB), T. XXII, Ossolineum 1977, s. 17-18.
• 6. W. Rolbiecki, Towarzystwa naukowe w Polsce, Warszawa 1972, s. 206-207.
• 7. J. Serczyk, Towarzystwo Naukowe w Toruniu. Krótki zarys dziejów, Warszawa – Poznań 1974.
• 8. Odezwa Wołyńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk opublikowana w Łucku 23 II 1935 r.
• 9. Z.R. Muszyński, Julian Jerzy Nieć (1908-1939), „Gazeta Wyborcza w Krakowie” z 6 X 2004 r.; A. Przyboś, Nieć Julian (1908-1939) (w:) PSB, T. XXII, 1977, s. 726-727.
• 10. Sprawozdanie z działalności Wołyńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk za lata 1935-1937, Łuck 1938. Sprawozdanie pochodzi za zbiorów prof. Marka Niecia.
• 11. J. Nieć, Biblioteka Wołyńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Łucku, „Nowa Książka”, Nr 7/1935, s. 504-505.
• 12. „Ziemia”, R. XXVII, 1937, Nr 11-12, s. 226-231.
• 13. „Rocznik Wołyński”, T. 8, 1939.
• 14. A. Bochnak, Józef Edward Dutkiewicz 1903-1969, „Folia Historiae Artium”, T. VI/VII 1971, s. 267-273
• 15. M. Dayczak-Domanasiewicz, Józef E. Dutkiewicz (1903-1968) – twórca krakowskiej szkoły konserwacji dzieł sztuki (w:) Drogi współczesnej konserwacji. Aranżacja. Ekspozycja. Rekonstrukcja. Profesorowi Józefowi E. Dutkiewiczowi w 30. rocznicę śmierci, „Studia i Materiały Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie”, T. IX, cz. 1, s.19-29
• 16. A. Gaczoł, Poczet konserwatorów krakowskich, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Krakowskiego”, T. I, Kraków 1994, s. 64-67
• 17. L. Kalinowski, Profesor dr Józef E. Dutkiewicz (1903-1968) – wspomnienie pośmiertne,„Ochrona Zabytków”, T. XXI, 1968, nr 4, s. 61-65
• 18. H. Pieńkowska, Działalność konserwatorska prof. dr Józefa E. Dutkiewicza (okres powojenny), „Ochrona Zabytków”, T. XXI, 1968, nr 4, s. 69-73.
• 19. Wyd. Zarząd Główny Towarzystwa Rozwoju Ziem Wschodnich, red. W. Wasunga, Warszawa 1935, s. 227-233.
• 20. J. Fitzke, Muzeum Wołyńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Łucku, „Ziemia”, R. XXVII, Nr 11-12, s. 276-279.
• 21. H. Gawarecki, Działalność konserwatorska prof. dr Józefa E. Dutkiewicza (okres przedwojenny), „Ochrona Zabytków”, R. XXI, Nr 4 (83) 1968, s. 65.
• 22. A. Lutostańska, Rewski Zbigniew (1905-1989), historyk sztuki, historyk, konserwator zabytków woj. wołyńskiego i olsztyńskiego, (w:) PSBKZ, Z. 2, Poznań 2006, s. 214-216.
• 23. A. Gaczoł, Wpisani w historię Gdowa: Fitzkowie i ksiądz Jan Smółka, (w:) Społeczeństwo Gdowa w pierwszej połowie XX wieku, (współautor: Tadeusz Kulig), Gdów 2004, s. 15-30.
• 24. O. Reymanowa, Ze wspomnień o Janie Fitzkem, „Z Otchłani Wieków” (dalej: ZOW), R. XX, wrzesień – październik 1951, s. 167.
• 25. J. Fitzke, Pierwszy Zjazd Uczniów Prehistorii na Wyższych Uczelniach w Krakowie od 29 czerwca do 1 lipca 1930, ZOW, R. V, z. 6, listopad – grudzień 1930, s. 81-86.
• 26. J. Fitzke, Druga wycieczka archeologiczna Koła Prehistoryków U. U. J. w Krakowie na Śląsk oraz Sprawozdanie z działal- ności Koła Prehistoryków Uczniów Uniw. Jag. w Krakowie za rok 1930/31, ZOW, R. VI, Z. 6, listopad – grudzień 1931, s. 80-82.
• 27. J. Fitzke, Odkrycie osady z wczesnego okresu rzymskiego i cmen- tarzyska z okresu wędrówek ludów w Oszczywilku, w pow. kaliskim, ZOW, R. IX, Z. 2, marzec – kwiecień 1934, s. 21
• 28. J. Fitzke, Próba pełnej rekonstrukcji wyglądu domu w grodzie kultury łużyckiej w Biskupinie, PA, T. VI, R. 19-21, 1937-1939, s. 258-261.
• 29. T. Sulimirski, Notatki z badań archeologicznych na Wołyniu, „Ziemia Wołyńska”, R. II, nr 3, s. 36-39